Hành trình sáng tạo miệt mài của KTS Tadao Ando cho thấy vai trò quan trọng của ánh sáng trong cách thực nghiệm kiến trúc của mình. Với ông, mối liên hệ giữa kiến trúc, tính trải nghiệm giúp cụ thể hóa hình ảnh và ký ức, trong đó những chuyển đổi nhạy cảm của ánh sáng được ghi nhớ khi diễn ra bên trong không gian. Việc cô đọng và cụ thể hóa hình ảnh thông qua tưởng tượng của ông tìm thấy ở công năng và thẩm mỹ, tạo nên giá trị cảm xúc mà chính bản thân ông từng chiêm nghiệm.
Kể từ Thế chiến II, công dân Nhật Bản chịu lệnh cấm xuất cảnh cho đến năm 1964. Khi đó, Tadao Ando 24 tuổi, đã thực hiện hành trình du lịch xuyên các nước Châu Âu và ghé thăm đền thờ Pantheon. Dòng ánh sáng thuần khiết hiện diện mạnh mẽ di chuyển bên trong mái vòm khắc sâu vào tâm trí của ông, trở thành yếu tố tác động lớn đến quyết định tiếp tục sự nghiệp kiến trúc của mình.
Đền thờ Pantheon tại Rome. Ảnh: Tư liệu
Tại chính quê hương của KTS, cuốn sách nổi tiếng của nhà văn Jun’ichirō Tanizaki – In Praise of Shadows, bộc lộ quan điểm về nghệ thuật truyền thống Nhật Bản phát triển mạnh chỉ khi khai thác được vẻ đẹp của bóng tối và ánh sáng. Sự phong phú về nền tảng kiến thức, trải nghiệm đã định hình cách thực hành kiến trúc của Tadao Ando, chuyển trực tiếp các kiến thức cổ xưa cùng ý tưởng thời đại cá nhân thành các dự án đầy tham vọng và ấn tượng.
Với số lượng công trình đã thực hiện sau nhiều thập kỷ, Tadao Ando đã bắt đầu sự nghiệp tại Nhật Bản và dần tiến sâu vào kiến trúc phương Tây. Đặc trưng kiến trúc của ông cho thấy thiết kế tập trung tạo khối, ít chi tiết trang trí, sử dụng vật liệu nguyên bản, hoà hợp với thiên nhiên và đồng nhất theo đuổi yếu tố ánh sáng. Các dự án của KTS cho thấy cách sáng tạo riêng biệt, tùy biến và tổng hoà với yếu tố khu vực, địa phương cùng tư duy cá nhân. Vẻ ngoài kiên cố và kín đáo từ chủ nghĩa thiết kế hiện đại bao bọc các hệ kết cấu ẩn, vốn có nguồn gốc từ lối thực hành của kiến trúc truyền thống Nhật Bản. Trí tưởng tượng của ông tạo nên vẻ bề thế, ấn tượng cho công trình, đồng thời chứa đựng nguồn kiến thức được chắt lọc qua lăng kính của văn hoá và bản sắc. Cùng nhìn lại hành trình kiến tạo kiến trúc và ánh sáng của Tadao Ando qua loạt các công trình của ông.
Azuma House
Mặt tiền Azuma House. Ảnh: Hiromitsu Morimoto
Xây dựng vào năm 1976, Azuma House hay còn gọi là Row House là một trong những công trình đầu tiên của Tadao Ando. Các ngôi nhà truyền thống được dùng như nguồn tài liệu tham khảo chính cho Row House, khu đất sử dụng vốn hẹp và dài được KTS thiết kế với khối nhà trung tâm giống một hộp bê tông cốt thép khép kín với môi trường bên ngoài. Các khu vực bên trong được tổ chức xung quanh một khoảng sân trung tâm cho phép nguồn gió và ánh sáng vẫn có thể đi qua.
Tại thời điểm này, Tadao Ando coi bên ngoài như một không gian cần được tách biệt và chỉ có những không gian mở được bố trí bên trong các dự án. Bố cục đơn giản, vật liệu kính, đá dùng để phân định vùng và nguồn ánh sáng tự nhiên tạo nên nét đặc trưng cho không gian chứa đựng. Row House là bước đầu tiên trong nỗ lực kết nối hài hòa giữa kiến trúc và thiên nhiên mà KTS theo đuổi – loại bỏ các yếu tố tượng trưng về thiên nhiên và chỉ giới thiệu các yếu tố cơ bản như ánh sáng trời, mưa, gió qua khoảng sân mở.
Ảnh: Hiromitsu Morimoto
Phác thảo công trình. Ảnh: Tadao Ando Architect & Associates
Church on the Water
Church on the Water còn được biết đến với tên gọi Chapel on the Water thuộc sở hữu tư nhân ở Tomamu, Shimukappu trên đảo Hokkaido. Hoàn thành vào năm 1988, Nhà nguyện biệt lập với môi trường xung quanh, sở hữu một thảm thực vật tươi tốt và một hồ nhân tạo bên trong dự án. Công trình có mặt hướng ra hồ được lắp kính trong suốt từ trần đến sàn – dựa theo lối kiến trúc truyền thống shakkei của Nhật Bản, khi các hướng nhìn được thiết kế tập trung vào cảnh quan khu vườn. Tadao Ando sử dụng bê tông và kính – những vật liệu quen thuộc với hầu hết các công trình sau này của ông.
Để vào được trung tâm, khách tham quan buộc phải đi bộ theo một tuyến đường – như bước đầu của nghi lễ kiểu baroque giúp việc tiếp cận trở nên chậm rãi khi tiến tới ngôi đền chính. Trong sảnh nguyện, cây thánh giá được đặt bên trong mặt hồ tĩnh lặng, hiện diện dưới ánh nắng, đối lập với khoảng tối của không gian bên trong, mang đến bầu không khí trang nghiêm, tựa như một cuộc đối thoại giữa ánh sáng – bóng tối.
Khung cảnh ngồi từ sảnh nguyện của Church on the Water. Ảnh: Tadao Ando Architect & Associates
Với dự án này, Kts Tadao Ando đã cố gắng tạo ra một trong những hình ảnh ấn tượng về sự đối thoại giữa kiến trúc và sự biến đổi của thiên nhiên theo thời gian. Ảnh: Tư liệu
Ảnh: Tadao Ando Architect & Associates
Church of Light
Nằm tại một khu dân cư yên tĩnh của thành phố Ibaraki, quận Osaka, Nhật Bản, Church of Light hoàn thành năm 1989, vốn là một nhà thờ nhỏ bằng gỗ đã tồn tại từ lâu. Công trình được nhận diện rộng rãi qua hình ảnh ánh sáng xuyên qua bức tường bê tông và tạo ra thánh giá ánh sáng thơ mộng.
Theo bản vẽ, Nhà thờ có hình lăng trụ bị cắt ngang bởi một bức tường dài đặt xiên. Các nét cắt đóng vai trò một đường dẫn hay khoảng mở đón nhận ánh sáng. Một trong những mục tiêu chính với dự án là thách thức mang tính xây dựng mà ông sử dụng, tạo ra không gian phong phú với ngân sách giới hạn. Vật liệu sử dụng chính là bê tông cốt thép và gỗ, luôn được xử lý và ước tính với độ chính xác tối đa, đặc biệt các khớp nối, ghép gỗ đều được thực hiện bằng tay bởi các thợ mộc bậc thầy người Nhật. Sự tương phản giữa ánh sáng và bóng tối trong dự án với KTS như một sự tồn tại kép mật thiết – vừa thu hút và tạo ấn tượng với các giác quan, đồng thời mô tả tính tâm linh, nhận thức đầy trừu tượng.
Ảnh: Naoya Fujii
Phác thảo công trình. Ảnh: Tadao Ando Architect & Associates
Ảnh: Hiromitsu Morimoto
Nariwa Museum of Art
Bảo tàng Nariwa được Tadao Ando thiết kế và hoàn thành vào năm 1994, sử dụng bê tông không sơn hòa cùng bối cảnh thiên nhiên. Khối kiến trúc bê tông khổng lồ gồm một tầng hầm và hai tầng trên mặt đất, có lối vào chính là một đoạn đường dốc dẫn lên, đi vòng qua một hồ nhân tạo được tạo ra ngay sườn núi. Cách tiếp cận và thực hành quen thuộc của Ando khuyến khích du khách chú ý đến cảnh quan núi non. Bên trong dự án, các khu vực rộng rãi được phân định bởi tường bê tông và đón nhận nguồn ánh sáng qua nhiều cấp độ tương phản khác nhau do bố cục và sự thay đổi theo thời gian trong ngày. Như một tấm gương lớn, mặt hồ bao bọc bên ngoài bảo tàng là một bước tính đảm bảo về mặt thẩm mỹ giúp tạo sự sống động cho công trình khi phản chiếu khối kiến trúc và chuyển màu theo các mùa trong năm. Vì giới hạn việc chụp ảnh trong không gian, bảo tàng Nariwa khuyến khích trải nghiệm thực tế và kích thích sự tò mò cho người tham quan.
Khung cảnh bên ngoài Nariwa Museum of Art. Ảnh: HataYoshi
Ảnh: Tư liệu
Hyogo Prefectural Museum of Art
Bảo tàng Nghệ thuật Tỉnh Hyogo là một phòng trưng bày các tác phẩm nghệ thuật nước ngoài và Nhật Bản tại Kobe, tỉnh Hyogo, khai trương vào năm 2002. Dự án gắn với việc truyền tải về sự an toàn, sức mạnh và độ bền, tương phản với những hình ảnh tàn khốc sau thảm họa động đất tại nơi đây vào ngày 17/1/1995. Tadao Ando đã đề xuất tập trung về khía cạnh quan trọng cho dự án từ đặc điểm thiên nhiên bản địa. Công trình thuộc một khu vực phức hợp lớn làm từ bê tông với ba khối nhà nhô cao làm từ kính bố trí song song nhau hướng ra cảnh biển. Tách biệt với các khối nhà, lối đi bộ lát đá vững chãi dẫn đến một cầu thang uốn vòng, chạy xuyên xuống bảo tàng kết nối trực quan đến không gian trung tâm. Tadao Ando đã cho thấy việc sử dụng bê tông cho phép có nhiều biến thể hình thức và kết cấu xuyên suốt các dự án của mình.
Ba khối nhà lớn nổi bật hướng về phía biển của dự án Hyogo Prefectural Museum of Art. Ảnh: Tư liệu
Ảnh: shiyastudio
Ảnh: Mathijs van den Bosch
The Modern Art Museum of Fort Worth
Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại Fort Worth tại bang Texas, Hoa Kỳ có thiết kế hình học đơn giản, sử dụng bê tông, thép, nhôm, kính và đá granit. Năm gian nhà dài với mái bằng như nổi trên mặt hồ, gợi nhớ về các dự án đã được thực hiện trước của Tadao Ando. Niềm yêu thích với bê tông được KTS thực hành nhuần nhuyễn với mặt phẳng, đồng thời tạo ra các cạnh sắc nét, gọn gàng cho khối nhà. Với đặc tính trong suốt, các tấm kính mang đến trải nghiệm thị giác khi ánh sáng bên trong và bên ngoài hay ban ngày và ban đêm hoà hợp với nhau.
Mặt hồ như tấm gương lớn phản chiếu khối kiến trúc trong mỗi khoảnh khắc. Ảnh: Tư liệu
Ảnh: Tư liệu
Ảnh: Tư liệu
Shanghai Poly Grand Theater
Nhà hát lớn Thượng Hải Poly hoàn thành vào năm 2014 nằm bên hồ Yuanxiang, thuộc thị trấn Jiading, Trung Quốc. Khối kiến trúc đa năng, gồm một hội trường chính, một hội trường đa nhiệm và các quảng trường nhỏ cùng các khoảng sân mở bố trí đa dạng. Mặt ngoài của công trình sử dụng bê tông và lớp kính che chắn mang lại cảm giác nhẹ nhàng, trong suốt, đồng thời còn giúp giảm nhiệt độ do ánh nắng trực tiếp vào mùa hè. Thiết kế cho thấy Tadao Ando rất chú trọng đến mối quan hệ giữa nước, gió và tận dụng ánh sáng tự nhiên.
Mặt tiền đầy ấn tượng của Shanghai Poly Grand Theater. Ảnh: yueqi li
Ảnh: Tư liệu
Ảnh: Tư liệu
Bourse de Commerce in Paris – Pinault Museum
Không gian bên trong Pinault Museum. Ảnh: Tadao Ando Architect & Associates
Hoàn thành cải tạo vào năm 2021, bảo tàng Pinault nằm ở quận Les Halles, giữa bảo tàng Louvre và Pompidou, vốn là một tòa nhà lịch sử xây dựng từ năm 1763 đến năm 1766 do Nicolas Le Camus de Mézières thực hiện. Dự án là nơi chứa đựng bộ sưu tập nghệ thuật đương đại của doanh nhân François Pinault. Ngoài những đặc điểm lịch sử của Bourse de Commerce được gìn giữ và cải tạo tỉ mỉ, Tadao Ando đã đặt một khối bê tông cốt thép hình trụ, đường kính 29 mét và cao 9,3 mét ngay trung tâm dưới cấu trúc hình tròn của mái vòm – nơi những bức bích họa kỳ vỹ đều được khôi phục.
Ảnh: Tadao Ando Architect & Associates
Thực hiện: Trà Giang | Ảnh: Tư liệu
Xem thêm:
Tadao Ando được chọn để thiết kế MPavillion 2023
Đồi hoa oải hương bao quanh tượng Phật ở Sapporo của Tadao Ando
