Với dáng hình uyển chuyển cùng sắc màu đa dạng, cá Betta luôn là một trong những chọn lựa hàng đầu cho các hồ cảnh tại gia, giúp tạo điểm nhấn thẩm mỹ cho không gian sống thêm sinh động và thu hút. Không đơn thuần là loài cá cảnh phổ biến trong giới thuỷ sinh, cá Betta theo thời gian đã trở thành biểu tượng của sự kiên cường, bất khuất và mang theo giá trị phong thuỷ trong đời sống tâm linh của người dân châu Á.
Cá Betta nổi bật bởi nét đẹp uyển chuyển và sắc màu sặc sỡ. Ảnh: anisah_priyadi
Sự hiếu chiến sau vẻ đẹp mềm mại
Cá Betta hay còn được gọi với những cái tên quen thuộc hơn là cá xiêm, cá chọi xiêm hay cá lia thia xiêm, là một loài cá nước ngọt có nguồn gốc tại Đông Nam Á. Chúng phân bổ chủ yếu tại các nước như Campuchia, Lào, Myanmar, Malaysia, Indonesia, Thái Lan và cả Việt Nam. Loài cá này thuộc lớp vây tia và sinh sống trong các môi trường nước ngọt. Những đặc trưng chức năng cơ thể cho phép chúng có thể thích nghi với kiểu khí hậu Á Đông và tại nơi đây, sức sống và tiềm năng phát triển của loài cá này được khai phá.
Ảnh: Tư liệu
Tuy phân bổ tại nhiều nơi quanh vùng Á Đông, nhưng những nghiên cứu về gốc gác sâu xa của loài cá này đến từ các đồng bằng trung tâm của Thái Lan. Nhận thấy hành vi quyết liệt trong việc bảo vệ lãnh thổ của cá Betta, một số người dân đã tiến hành thuần hoá và sử dụng chúng trong các trận chọi cá (Nguồn gốc của tên gọi cá chọi xiêm). Thậm chí, họ đã lai tạo thêm các giống khác nhau để tăng tính hiếu chiến của chúng. Vào khoảng thời gian này, vua Rama III (1788-1851) của Thái Lan đã giới thiệu và tặng cá Betta cho Theodore Edward Cantor – một bác sĩ, nhà động thực vật học người Đan Mạch. Sau 9 năm, Edward đã xuất bản bài viết đầu tiên mô tả loài cá này, giúp nó phổ biến hơn với các nước Tây Phương và nhanh chóng trở thành loài cá cảnh lý tưởng cho không gian sống.
Những cú lượn của cá Betta giúp tôn lên những đặc điểm vây và đuôi, tạo sức hút thị giác độc đáo cho người xem. Ảnh: Tư liệu
Những vũ công dưới nước
Mỗi cá thể Betta đều có những kích thước khác nhau, nhưng đa số đều nhỏ với độ dài từ 2,5 đến 8cm khi trưởng thành. Cá Betta là loài thuộc họ Anabantoidei với khả năng hô hấp đặc biệt. Chúng có thể hô hấp bằng cách lấy oxy trực tiếp từ không khí thay vì lọc từ môi trường nước, nhờ cơ quan đặc biệt gọi là mê lộ (hay cơ quan đường rối). Thông thường, chúng được tìm thấy ngoài tự nhiên tại các vùng nước nông có thảm thực vật phong phú như đầm lầy, đồng bằng ngập lũ, ruộng lúa,… Nước nông và nhiệt độ không khí cao khiến lượng oxy thâm hụt đã giúp thúc đẩy sự tiến hoá, phát triển của cơ quan mê lộ. Nhờ đó, chúng có thể sống sót và phát triển tốt trong điều kiện khắc nghiệt so với các loài cá nước ngọt khác, ít bị săn mồi và cạnh tranh tự nhiên.
Ảnh: Columbia Magazine
Trên tiến trình phát triển của cá Betta, chúng ngậm trứng thay vì xây tổ bong bóng để phục vụ cho mục đích sinh sản. Hành vi này là sự tiến hoá độc đáo nhằm thích nghi với các môi trường sống khắc nghiệt như tại các dòng suối chảy siết bởi chúng không cần phải bảo vệ lãnh thổ như các loài xây tổ bong bóng.
Mỗi giống Betta sẽ có những màu sắc khác nhau. Sự kết hợp màu sắc của mỗi loại sẽ tạo nên những chuyển màu bắt mắt. Ảnh: Tư liệu
Điểm nổi bật khiến cá Betta thu hút đến từ màu sắc phong phú và rực rỡ của chúng. Các cá thể ngoài tự nhiên chỉ thể hiện màu sắc rực rỡ khi bị kích động. Qua nhiều lần lai tạo và chọn lọc lâu dài các giống khác nhau, loài Betta cảnh ngày nay đã có thể duy trì được trạng thái màu ổn định và đa dạng hoá được các biến thể màu sắc như: đỏ, cam, xanh dương, turquoise, đen, trắng, đa sắc,… Ngoài ra người nuôi cũng có thể phát triển các loại hoa văn và màu sắc khác nhau như vân cẩm thạch, vân bướm, các sắc kim loại như đồng, vàng, bạch kim,… Bởi vì sự đa dạng và độc đáo trong màu sắc, cá Betta thường được xứng với các biệt danh như “Trang sức của Đông phương” hay “Loài cá thiết kế của giới thuỷ sinh”.
Cá betta có hình dáng và màu sắc phong phú bậc nhất trong thế giới thủy sinh và thường được ví như “những vũ công dưới nước”. Ảnh: TechBehindIt
Ngoài màu sắc, điểm làm nên nét đẹp uyển chuyển của cá Betta là phần đuôi và bộ vây xòe rộng độc đáo. Dựa vào hình dạng của vây, người ta có thể phân biệt được các chủng khác nhau như đuôi rủ, bất đối xứng, vây tưa, vây lược, vây đuôi quạt,… Đa phần các cá thể đực sẽ có màu sắc và bộ vây lộng lẫy hơn các con cái.
Đường vân độc đáo kết hợp cùng dạng vây đuôi quạt. Ảnh: Coburg Aquarium
Tinh thần của chiến binh
Từ những đặc điểm tiến hoá và phát triển các chức năng nhằm chống chọi với mọi môi trường khắc nghiệt, tính cách hiếu chiến cùng sức sống mạnh mẽ của chúng đã trở thành biểu tượng của lòng kiên cường, sự nỗ lực vươn lên trong cuộc sống. Ở Thái Lan – quê hương của loài cá này – cá Betta từng được nuôi và huấn luyện để thi đấu như một hình thức giải trí truyền thống tương tự như chọi gà. Trận đấu giữa các cá betta không nhằm mục đích xấu, mà đề cao lòng quả cảm và sự thông minh. Chính vì vậy, cá betta trở thành biểu tượng của sự dũng cảm và tinh thần chiến binh, đặc biệt trong văn hóa Thái Lan và Việt Nam.
Ảnh: Nyoman Arya Suartawan
Tính biểu tượng mạnh mẽ
Ở nhiều nền văn hóa châu Á, đặc biệt là Trung Quốc và Việt Nam, cá Betta với màu sắc sặc sỡ thường được nuôi làm linh vật cầu may mắn, tài lộc. Một số người tin rằng nuôi loài cá này trong nhà có thể hóa giải năng lượng xấu, mang lại sự bảo vệ và tài vận sung túc. Chính sự thú vị này khiến Betta trở thành nguồn cảm hứng cho các nghệ sĩ, nhà thiết kế để thể hiện sự sáng tạo và góc nhìn cá tính của họ với biểu tượng văn hoá này. Bên cạnh đó, từ năm 2019, nó đã chính thức được công nhận là quốc ngư của Thái Lan, có nhiều chính sách hỗ trợ đã được đề để hỗ trợ công tác bảo tồn sinh học trong tương lai.
Thực hiện: Quychibeo
Xem thêm:
10 loài cá cảnh phổ biến cho hồ thuỷ sinh
