Natalie de Blois (1921-2013) là một biểu tượng kiến trúc sư nữ hiếm hoi trong thời đại mà lĩnh vực này gần như độc quyền dành cho nam giới. Sinh ra tại Paterson, New Jersey, bà đã nuôi dưỡng niềm đam mê mãnh liệt với kiến trúc từ thuở ấu thơ và được khích lệ bởi người cha là kỹ sư xây dựng. Hành trình sự nghiệp của bà là một minh chứng cho nghị lực phi thường, tài năng xuất chúng và những đóng góp không thể phủ nhận vào diện mạo kiến trúc hiện đại Hoa Kỳ.
Natalie De Blois là nữ kiến trúc sư tiên phong trong việc thay đổi định kiến giới trong lĩnh vực vốn được dẫn dắt bởi đa số nam giới. Ảnh: SOM
Tuổi thơ và khởi đầu vững chắc
Ngay từ những năm trung học, Natalie đã thể hiện năng khiếu đặc biệt trong bộ môn vẽ kỹ thuật, thường chỉ dành cho nam sinh. Tuy nhiên, bên cạnh việc trau dồi kỹ năng chuyên môn, bà cũng sớm nhận thức được những định kiến giới tính sâu sắc trong xã hội. Những trải nghiệm tại Triển lãm Thế giới New York năm 1939 và mô hình khu nhà ổ chuột tại Nhà thờ Saint John the Divine đã mở rộng tầm nhìn của bà về vai trò xã hội của kiến trúc.
Dù gia đình thuộc tầng lớp trung lưu, Natalie vẫn phải nỗ lực giành học bổng để theo đuổi ước mơ. Bà bắt đầu hành trình học vấn tại Western College for Women, sau đó chuyển sang Đại học Columbia, nơi bà tốt nghiệp với tấm bằng kiến trúc vào năm 1944. Trong thời gian này, bà làm việc bán thời gian với vai trò họa viên, tham gia vào nhiều dự án đa dạng, từ bản vẽ kỹ thuật cho nồi hơi Babcock and Wilcox đến bản vẽ trình bày cho phòng trưng bày Art of this Century của Peggy Guggenheim.
Sự xuất chúng của Natalie de Blois trong lĩnh vực vừa đến từ tài năng vốn có, vừa đến từ sự nỗ lực và cố gắng cật lực. Ảnh: SOM
Sự nghiệp rực rỡ tại Skidmore, Owings & Merrill (SOM)
Sau khi tốt nghiệp, Natalie gia nhập công ty Ketchum, Gina and Sharpe, nơi bà nhanh chóng chứng minh năng lực thiết kế xuất sắc. Tuy nhiên, định kiến giới đã cản trở con đường thăng tiến của bà khi bà bị sa thải vì từ chối lời tán tỉnh của đồng nghiệp nam. May mắn thay, bà được Louis Skidmore mời về làm việc tại SOM, một trong những công ty kiến trúc danh tiếng nhất thế giới.
Tại SOM, tài năng của Natalie được công nhận và phát huy. Bà nhanh chóng thăng tiến, từ vị trí họa viên kỹ thuật đến nhà thiết kế chính của nhiều dự án quan trọng, bao gồm Khách sạn Terrace Plaza, Lever House, Trụ sở Union Carbide, Tòa nhà Pepsi-Cola và Khuôn viên Connecticut General. Dù tên tuổi của Gordon Bunshaft thường gắn liền với những công trình này, Natalie de Blois mới là người chịu trách nhiệm chính trong việc thiết kế chi tiết, lập kế hoạch và giám sát thi công.
Skidmore, Owings & Merrill là nơi mà Natalie de Blois thật sự tỏa sáng. Ảnh: SOM
Những dấu ấn kiến trúc đáng nhớ
1. Tòa nhà Pepsi-Cola (1960)
Trong sự nghiệp của Natalie de Blois, tòa nhà Pepsi-Cola là một trong những đại diện tiêu biểu nhất của chủ nghĩa hiện đại và cũng là dự án nổi tiếng nhất. Với kết cấu bằng kính và nhôm anod hoá, công trình tạo cảm giác nhẹ nhàng, như thể đang lơ lửng trên góc phố. Nhìn từ đại lộ Park Avenue, những thanh dọc mảnh mai kết hợp với hệ cột bên trong lộ ra và hệ thống rèm cửa dọc do chính Natalie De Blois thiết kế, tất cả đã tạo nên một vẻ đẹp thanh thoát, hướng lên cao cho tòa nhà. Khi màn đêm buông xuống, tòa nhà lung linh như một hộp trang sức lộng lẫy.
Trụ sở chính của Pepsi-Cola tại New York. Ảnh: Maurizio Mucciola
Mặt chính diện của toà nhà Pepsi-Cola. Ảnh: Ezra Stoller
2. Trụ sở Union Carbide (1960)
Trụ sở Union Carbide là dự án đồ sộ nhất trong sự nghiệp của Natalie De Blois. Với 52 tầng và diện tích khoảng 139.355m2, tòa nhà đặt ra những thách thức kỹ thuật không nhỏ do vị trí xây dựng nằm ngay phía trên hệ thống đường ray tàu điện ngầm. Tuy nhiên, tòa nhà Union Carbide đã bị phá bỏ để nhường chỗ cho một công trình mới cao hơn và hiện đại hơn do Foster + Partners thiết kế. Quyết định này đã vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ giới bảo tồn. Họ cho rằng Union Carbide vừa là một biểu tượng quan trọng của kiến trúc hiện đại hậu chiến, vừa là một trong những tòa nhà cao nhất từng bị phá dỡ một cách tự nguyện trong lịch sử.
Điều đáng nói là tòa nhà vừa được cải tạo để đạt chứng nhận LEED Bạch kim – chứng nhận về công trình xanh – chỉ vài năm trước đó, minh chứng cho hiệu quả năng lượng của nó. Hơn nữa, nhiều người đã nhấn mạnh vai trò then chốt của một nữ kiến trúc sư – Natalie De Blois, trong quá trình giám sát dự án, một điều hiếm thấy vào thời điểm đó, và cho rằng đây là một lý do quan trọng để bảo tồn công trình. Trong bối cảnh các nhà thiết kế nữ vẫn đang nỗ lực khẳng định vị thế của mình trong ngành, việc phá bỏ một công trình mà phụ nữ đóng vai trò quan trọng như vậy là một sự phủ nhận đáng tiếc.
Ở trung tâm bức ảnh, tòa tháp cao chọc trời chính là trụ sở cũ của Union Carbide, một công trình khác do bà Natalie De Blois thiết kế. Ảnh: David W. Dunlap
3. Khuôn viên Emhart Corporation (1961)
Dự án Khuôn viên Emhart Corporation là một minh chứng xuất sắc cho tài năng và tầm nhìn của Natalie de Blois trong lĩnh vực kiến trúc văn phòng ngoại ô. Bà đã thiết kế dự án theo khái niệm “groundscrapers”, tạo ra một không gian làm việc hài hòa với thiên nhiên, khác biệt với những tòa nhà chọc trời thường thấy ở trung tâm thành phố. Natalie đã thành công trong việc kết hợp kiến trúc hiện đại, cảnh quan xanh mát và không gian đậu xe rộng rãi, tạo ra một môi trường làm việc lý tưởng cho nhân viên. Bà đóng vai trò then chốt trong việc thiết kế tổng thể dự án, từ quy hoạch mặt bằng, thiết kế kiến trúc đến lựa chọn vật liệu và chi tiết nội thất. Dự án Khuôn viên Emhart Corporation đã thiết lập một tiêu chuẩn thiết kế mới cho các khu văn phòng ngoại ô, chứng minh rằng những không gian làm việc ở ngoại ô cũng có thể đạt được những tiêu chuẩn thiết kế cao và mang tính thẩm mỹ.
Dự án là một minh chứng cho sự đa tài của nữ kiến trúc sư. Ảnh: Ezra Stoller
Người tiên phong cho quyền Bình đẳng giới
Bất chấp những thành công vang dội, Natalie de Blois vẫn phải đối mặt với sự phân biệt đối xử trong suốt sự nghiệp. Bà là một trong những người sáng lập tổ chức Chicago Women in Architecture và tích cực tham gia vào phong trào đấu tranh cho quyền bình đẳng giới trong ngành kiến trúc. Năm 1974, bà được bổ nhiệm vào Lực lượng Đặc nhiệm AIA về Phụ nữ trong Kiến trúc, góp phần xây dựng kế hoạch hành động khẳng định quyền bình đẳng giới. Bà cũng tham gia triển lãm Women in American Architecture năm 1977, khẳng định vai trò quan trọng của phụ nữ trong lịch sử kiến trúc Hoa Kỳ.
Tiền sảnh tòa nhà Union Carbide trước đây. Ảnh: Ezra Stoller
Natalie de Blois rời SOM vào năm 1975, sau 30 năm cống hiến. Bà tiếp tục sự nghiệp giảng dạy tại Đại học Texas, truyền cảm hứng cho thế hệ kiến trúc sư tương lai. Di sản của bà vừa là những công trình kiến trúc mang tính biểu tượng, vừa là tinh thần kiên cường, sự cống hiến và những đóng góp to lớn cho sự bình đẳng giới trong ngành kiến trúc. Bà đã chứng minh rằng phụ nữ có thể cạnh tranh và thành công ở những vị trí cao nhất trong lĩnh vực này.
Ảnh: Tư liệu
Nathaniel Owings, đồng sáng lập SOM, đã nhận xét về Natalie de Blois: “Trí tuệ và đôi tay của bà đã tạo nên những điều kỳ diệu trong thiết kế – và chỉ có bà và Chúa mới biết được bà đã đóng góp bao nhiêu giải pháp tuyệt vời, dù chúng được ghi nhận dưới tên của những người hùng nam giới của SOM.”
“The First Bricks” là hành trình khám phá những nhân vật tiên phong đã đặt nền móng cho các trào lưu đổi mới trong thiết kế và nghệ thuật. Qua series này, ELLE Decoration sẽ đưa bạn đến với những câu chuyện đầy cảm hứng về những cá nhân đã dám mơ và dám làm khác, đặt những “viên gạch đầu tiên” cho sự phát triển của ngành.
Thực hiện: Quốc Huy
Xem thêm:
Kiến trúc sư Carlo Ratti: Kiến trúc là sự sống còn
