Venice Architecture Biennale lần thứ 19 sẽ mở cửa từ ngày 10/5 đến 23/11, biến thành phố Venice cổ kính thành một diễn đàn quốc tế sôi động, nơi hội tụ những đổi mới kiến trúc, những đối thoại mang tính phê bình sâu sắc và trao đổi sáng tạo không ngừng. Với chủ đề Intelligens. Natural. Artificial. Collective. (Trí tuệ. Tự nhiên. Nhân tạo. Tập thể.), triển lãm năm nay được giám tuyển bởi kiến trúc sư người Ý Carlo Ratti với những góc nhìn mới mẻ về vai trò của trí tuệ trong việc định hình môi trường xây dựng.
Trong buổi trò chuyện trước khai mạc tại Venice, Carlo Ratti đã có buổi chia sẻ về chủ đề năm nay, cách tiếp cận giám tuyển của ông và cách những dự án trưng bày đã góp tiếng nói vào cuộc đối thoại toàn cầu về tương lai của kiến trúc như thế nào. Ông cho biết: “Về cơ bản, đó là cách chúng ta có thể sử dụng các ngành khác nhau và các hình thức trí tuệ khác nhau để giải quyết vấn đề quan trọng nhất hiện nay: sự thích ứng.” Ông nhấn mạnh rằng sự thích ứng rất cần thiết trong mọi lĩnh vực và kết luận: “Bạn có thể hiểu kiến trúc là sự sống còn.”
Kiến trúc sư Carlo Ratti – Giám tuyển Venice Architecture Biennale 2025. Ảnh: Andrea Avezzù
Bối cảnh và chủ đề: Kiến trúc trong kỷ nguyên thích ứng
Venice Biennale 2025 diễn ra tại Arsenale, Giardini và Forte Marghera, quy tụ những pavilion từ 66 quốc gia (với sự tham gia lần đầu của Azerbaijan, Togo, Qatar, Oman). Đối mặt với biến đổi khí hậu, Biennale định vị kiến trúc là tác nhân tích cực, lực lượng chủ động chuyển đổi, kiến tạo các hệ sinh thái trí tuệ mới mang tính vật chất sâu sắc, bản chất tập thể và vô cùng cấp thiết.
Venice Architecture Biennale 2025 tại Arsenale. Ảnh: Andrea Avezzù.
Chủ đề năm nay được phát triển từ từ Latin “gens” (con người), kêu gọi tái định nghĩa trí tuệ như một sức mạnh chung, vượt qua những ranh giới, thúc đẩy hợp tác đa ngành (kiến trúc, khoa học dữ liệu, sinh học, kỹ thuật…) để hướng tới tương lai đô thị thích ứng và kiên cường hơn. Carlo Ratti nhấn mạnh sự thay đổi trong cách tiếp cận, khi kiến trúc trở thành trung tâm, được hỗ trợ bởi các ngành khác để ứng phó với biến đổi khí hậu.
Pavilion Trung Tâm. Ảnh: Francesco Galli
Sự hợp tác đa ngành là then chốt
Tình trạng khẩn cấp về khí hậu là trọng tâm trong tầm nhìn giám tuyển của Carlo Ratti, thúc đẩy Biennale 2025 trở thành nơi khởi nguồn những giải pháp kiến trúc táo bạo và đa ngành. Từ thiết kế chống cháy rừng đến quy hoạch đô thị thích ứng với nước, triển lãm khuyến khích một cách tiếp cận mới, coi kiến trúc là một thực thể sống động và tiến hóa. Hơn 750 cá nhân với đa dạng ngành nghề, từ kiến trúc sư, nghệ sĩ đến nhà khoa học khí hậu, nông dân, đầu bếp, lập trình viên và triết gia, đã cùng nhau tạo nên nền tảng năng động này.
Điểm đặc biệt là quy trình lựa chọn mở và phi tập trung, dẫn dắt bởi đội ngũ giám tuyển đa lĩnh vực, đã thu hút cả những tài năng mới và những tên tuổi như Patricia Urquiola, BIG và Kengo Kuma. Carlo Ratti nhấn mạnh việc lần đầu tiên Biennale đưa ra lời kêu gọi ý tưởng rộng rãi trên toàn cầu, phá vỡ quan niệm truyền thống về tác giả duy nhất và đề cao sự hợp tác, tương tự như trong nghiên cứu khoa học, tạo nên một phản ứng dây chuyền mạnh mẽ.
Hơn 750 cá nhân đa dạng cùng nhau tạo nên nền tảng năng động này, trong đó có Elephant Chapel của Boonserm Premthada – kiến trúc sư, họa sĩ người Thái Lan. Ảnh: La Biennale di Venezia.
Góc nhìn mới về tương lai kiến trúc
Khi được hỏi về tác động của hợp tác đa ngành đối với tương lai kiến trúc – một điều mới lạ ở Biennale, Carlo Ratti nhấn mạnh đây là điểm then chốt. Ông giải thích rằng trước đây, kiến trúc lấn sân sang các lĩnh vực khác, nhưng giờ đây ngược lại, kiến trúc tập trung vào môi trường xây dựng để thích ứng với biến đổi khí hậu và mời các ngành khác chung tay. Ông đã viện dẫn ý kiến của Herbert Simon, người đoạt giải Nobel, trong cuốn sách The Sciences of the Artificial. Kiến trúc sư cho rằng khoa học xem xét thế giới như bản chất của nó, trong khi kiến trúc và thiết kế xem xét thế giới có thể hoặc nên như thế nào. Sự kết hợp giữa luồng nhận thức này mang lại sự sáng tạo của kiến trúc, dựa trên nền tảng của các định luật vật lý và những giới hạn khác của hành tinh, từ đó giúp các ngành khác hỗ trợ quá trình thích ứng của con người.
Thư viện tạm thời của Diller Scofidio + Renfro tại Giardini. Ảnh: Andrea Avezzù.
Sự hòa quyện của các dạng trí tuệ
Triển lãm chia chủ đề trí tuệ thành ba nhánh – tự nhiên, nhân tạo và tập thể, đồng thời tạo ra một cấu trúc đường đi rõ ràng bên trong khu Arsenale. Nhưng dường như ba nhánh này lại đan xen vào nhau như những hệ sinh thái cộng sinh. Họ muốn biết liệu sự hòa quyện này có được tính toán trước và nó có ý nghĩa gì.
Dự án của Kengo Kuma cho Biennale năm nay được hình dung như một Cấu trúc Sống. Ảnh: La Biennale di Venezia.
Carlo Ratti giải thích rằng vì chủ đề này khá phức tạp, họ cho rằng việc phân loại ban đầu sẽ giúp mọi người dễ theo dõi. Nhưng thực ra, cả ba đều xuất phát từ một ý tưởng chung về trí tuệ. Ông lấy ví dụ, với trí tuệ nhân tạo, có những dự án nhìn nhận nó với trí tuệ tự nhiên, chẳng hạn như một dự án dùng AI để hiểu tự nhiên tốt hơn. Hoặc với trí tuệ tập thể, có các dự án dùng công nghệ để hiểu về các khu ổ chuột. Vậy nên, sự pha trộn này là có chủ ý.
Trưng bày Phía Bên Kia Đồi được hình thành bởi Beatriz Colomina và Mark Wigley để suy đoán về một thế giới sau bùng nổ dân số. Ảnh: Marco Zorzanello
Phản ứng dây chuyền: Từ gặp gỡ tiền triển lãm đến các sáng kiến cộng đồng
Carlo Ratti nhận thấy các buổi gặp gỡ tiền triển lãm (salons) là một phần không thể thiếu của phản ứng dây chuyền mà ông kỳ vọng cho Biennale. Dù diễn ra dưới nhiều hình thức khác nhau như aperitivo, bữa tối hay bữa trưa tại các địa điểm như Dubai, Zurich và London, chúng đều mang lại những cơ hội quý giá để ông kết nối với cộng đồng địa phương, từ các nhà khoa học đến nhà văn và thị trưởng.
Về mối liên hệ với các sáng kiến khác, kiến trúc sư khẳng định rằng Trung tâm Văn hóa Đại dương SEA BEYOND và Tuần lễ Khí hậu Venice cũng nằm trong phản ứng dây chuyền này, và Biennale là một mắt xích quan trọng. Sự hợp tác với Prada và UNESCO cho thấy rõ điều đó. Ông tiết lộ rằng sẽ có nhiều hoạt động khác tiếp nối trong sáu tháng tới, lý giải cho sự xuất hiện của phần chủ đề “gens” (con người), thể hiện qua việc thiết lập Góc Diễn Thuyết và nỗ lực xây dựng mạng lưới cộng đồng địa phương tại Venice, một điều trước đây ít được thực hiện.
Góc Diễn Thuyết của Christopher Hawthorne sẽ là nơi diễn ra các chương trình công cộng sôi động. Ảnh: La Biennale di Venezia
Tính mở và dễ tiếp cận của quy trình giám tuyển
Quy trình giám tuyển năm nay đặc biệt cởi mở. Carlo Ratti tiết lộ một đội ngũ đa ngành đã ghi lại toàn bộ quá trình gồm Yaneva, Barabási, Ciuccarelli, Bonino, người chuyển tải vào không gian triển lãm. Kết quả được trưng bày tại Pavilion trung tâm ở Giardini, nhằm phản ánh và học hỏi từ sự minh bạch này trong suốt Biennale. Họ đã ghi lại hàng ngàn giờ họp Zoom, dữ liệu được Albena phân tích để thể hiện quá trình hình thành triển lãm.
Trí tuệ nhân tạo và triển vọng tương lai
Tại Biennale năm nay, AI có mặt rộng rãi trong triển lãm, qua dự án và biển báo. Họ hỏi về quan điểm lạc quan của triển lãm về tiềm năng của AI và cách kiến trúc sư, nhà thiết kế có thể dùng nó vì lợi ích con người. Carlo Ratti xác nhận tiềm năng của trí tuệ nhân tạo và cách cộng đồng sáng tạo dùng nó vị lợi ích của con người. Ông cho biết, ban đầu họ đã thu thập tất cả các mô tả dự án một cách thủ công. Sau đó, họ quyết định tiến thêm một bước bằng cách yêu cầu ChatGPT rút gọn và làm cho các mô tả dễ tiếp cận hơn.
Khi Carlo Ratti định hình chủ đề Intelligens, trụ cột về Tính tuần hoàn hướng đến mục tiêu tái chế cho sự kiện văn hóa, đã được thể hiện qua Cẩm nang tuần hoàn làm từ giấy tái chế. Được thiết kế bởi ILLS, JIN ARTS, typo_d, Archi-Neering-Design/AND Office, Róng Design Library, Valeria Tatano, Massimiliano Condotta, Xiaoqing Cui, and Zhengwei Tang. Ảnh: Marco Zorzanello
Ông nhấn mạnh triển lãm nói về đa dạng trí tuệ (tự nhiên, nhân tạo, tập thể), trong đó AI là một phần. Theo triết gia Karl Popper, tương lai là rộng mở và không được định trước. Kiến trúc có vai trò định hình tương lai đó. Carlo Ratti cũng nhắc đến quan điểm của Karl Popper rằng sự lạc quan là một nghĩa vụ, bởi việc định hình tương lai nằm trong tay chúng ta.
Không gian triển lãm chính ở Arsenale. Ảnh: Andrea Avezzù
Thực hiện: Thiên Thư | Theo: designboom
Xem thêm
Những không gian trưng bày nổi bật tại triển lãm nghệ thuật Venice Biennale 2024
Venice Art Biennale 2024: Nước Mỹ và lịch sử đa sắc màu
Không gian triển lãm quốc tế tại Venice Architecture Biennale 2023
