Kiến trúc gắn liền với triều Nguyễn (1802 – 1945), từ di tích Hoàng thành, cung điện, đến đền đài, lăng tẩm, chùa miếu, phủ đệ, đều mang vẻ thâm trầm, uy nghiêm, cổ kính theo kiểu kiến trúc truyền thống. Nhưng trong số ấy, ngoài các kiến trúc mang âm hưởng Tây Âu rõ rệt và dễ nhận, như cung An Định, lầu Tịnh Minh, công trình mang nét khác biệt phá cách phải kể đến chính là lăng Khải Định. Mất đến 11 năm xây dựng, lăng Khải Định trở thành công trình kỳ công nhất trong số lăng tẩm triều Nguyễn khi sử dụng nguồn vật liệu sắt thép, ngói Ardoise nhập khẩu từ Pháp, đồ sứ, đồ thủy tinh nhập từ Trung Hoa, Nhật Bản để hoàn thiện công trình. Kiến trúc lăng là sự kết hợp rất nhiều chi tiết khác lạ với những đường nét mang âm hưởng Hindu giáo, Phật giáo, La Mã, Gothic, thuộc địa… tạo cho công trình một dấu ấn rất riêng, giống với phong cách và lối sống vua Khải Định lúc đương triều.
Cửa vào Cung Thiên Định, mặt chính diện của lăng Khải Định.
Ga Huế – một kiến trúc thuộc địa ra đời từ 1906, là nhà ga còn giữ kiến trúc nguyên bản nhất Việt Nam.
Một mảng trang trí bằng hình thức ráp miểng theo phong cách Mosaic của Tây Âu ở ngoại thất của Bảo tàng Văn hóa Huế.
Khám phá kiến trúc Huế cũng không nên bỏ qua Lê Lợi – con đường đẹp nhất xứ Huế chạy dọc sông Hương, cũng là điểm kết nối các công trình kiến trúc đặc biệt. Đó là một nhà ga Huế mà nét đẹp từ hơn trăm năm qua vẫn không hề thay đổi, là các căn biệt thự đậm phong cách Tây Âu, vừa mang nét cổ kính theo thời gian, vừa thể hiện lối ứng dụng mỹ thuật phương Tây vào không gian kiến trúc bản địa, tạo thành các điểm nhấn đẹp bên dòng sông Hương, đối lập với nét cổ kính mang văn hóa Á Đông của Hoàng thành ở bờ đối diện. Đường Lê Lợi cũng là nơi một trong ba khách sạn cổ nhất Việt Nam tọa lạc, đó chính là Morin do ông Bồ Ghè (phiên từ tên tiếng Pháp Henri Bogaert) xây dựng từ 1901 – cùng tuổi với cầu Trường Tiền, chợ Đông Ba, trường Quốc Học.
Lối trang trí đậm yếu tố tiểu tiết, chi li, phức tạp là một trong những “đặc sản” thể hiện tài nghệ của thợ thủ công Huế.
Lầu Tịnh Minh – tòa biệt thự mang phong cách Tây Âu được xây năm 1927 trong cung Diên Thọ dành cho thân mẫu Bảo Đại.
Ban công khách sạn Morin nhìn ra trục đường Lê Lợi.
Những biệt thự Tây Âu góp cho kiến trúc Huế thêm một nét đẹp khác lạ, cổ kính, oai nghiêm và sang trọng.
Hai ngôi trường nổi tiếng liền kề nhau là Đồng Khánh xưa, nay là Hai Bà Trưng và trường Quốc Học cũng là đại diện cho vẻ đẹp kiến trúc mang phong cách Tây Âu nhưng rất Huế.
Những nét thân quen của trường Đồng Khánh xưa, nay là trường Hai Bà Trưng.
Lầu chuông trường Quốc Học Huế và bình phong Long – Mã ở tường rào hướng đường Lê Lợi của trường Quốc Học Huế làm từ tháng 11 năm Thành Thái thứ 8 (1896).
Tác phẩm Hân Hoan được làm từ 7 “mẫu tự” trong ngôn ngữ điêu khắc của Điềm Phùng Thị đặt trước tòa biệt thự ở số 01 Phan Bội Châu.
Huế cũng nổi tiếng về ứng dụng các công trình kiến trúc theo quan niệm phong thủy, tiêu biểu trong đó là bình phong, vừa ngăn tà khí, vừa tạo vẻ kín đáo, uy nghiêm kiểu cung đình. Một trong những kiến trúc bình phong độc đáo ở Huế là Bia Quốc Học – cũng trên đường Lê Lợi. Công trình này gợi đến bậc thầy của nền mỹ thuật hội họa và kiến trúc Huế dưới triều Nguyễn là Tôn Thất Sa (1882 – 1980), người đã kết hợp cùng một nhà “Huế học” đến từ Pháp là linh mục dòng Thừa sai Léopold Michel Cadière giới thiệu những nét đẹp Huế từ cung điện, lăng tẩm, chùa chiền, đến các kiểu thức, hoa văn trang trí tứ linh, quốc phục hoàng triều… trong cuốn Nghệ thuật Huế (L’Art à Hué) thuộc tập san Đô Thành Hiếu Cổ ra đời trong giai đoạn 1914 – 1944, mà cho đến nay, nhờ những hình vẽ lưu lại của Tôn Thất Sa mà nhiều công trình phục chế kiến trúc, chi tiết trang trí của Huế trở nên thuận lợi và dễ dàng hơn.
Đối diện Bia Quốc Học là ngôi trường dạy khoa học phương Tây bằng tiếng Việt đầu tiên của Việt Nam – Trường Quốc Học, với dấu ấn nổi bật là cổng tam quan đậm nét kiến trúc Huế, còn được gọi là lầu chuông trường Quốc Học, đây cũng là công trình do Tôn Thất Sa thiết kế khi ông đã 74 tuổi (1956), hoàn thiện 1958. Tìm gặp nét Huế xưa bao giờ cũng là một hành trình đầy ắp những khám phá thú vị về mỹ thuật, văn hóa, lịch sử, chuyện kể đầy hấp dẫn như thế, để khi đi xa lại hơn một lần nhớ và mong có ngày trở lại.
Kết cấu chồng mái theo lối “trùng thiềm điệp ốc” ở cung Diên Thọ, nơi sinh hoạt của các Hoàng Thái Hậu triều Nguyễn.
Cổng chùa Thiên Mụ theo kiến trúc Tam Quan, tháp Phước Duyên phía xa, một nét đẹp trầm mặc quen thuộc trong kiến trúc Huế.
Bia Quốc Học – một công trình tưởng niệm do “hiệp sĩ triều đình” Tôn Thất Sa thiết kế, lấy ý tưởng từ chiếc bình phong trong kiến trúc văn hóa Huế, sử dụng các chi tiết trang trí mang phong cách thời Nguyễn, hoàn thiện 18/09/1920.
Ảnh: HẢI ĐÔNG – Thực hiện chuyên đề: NGUYỄN ĐÌNH
