Nằm tại số 35 Yersin, phường Phú Cường, thành phố Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương, chùa Hội Khánh (會慶寺) là một trong những di tích kiến trúc tôn giáo nổi bật của vùng đất Nam Bộ. Được khai sơn vào năm Nguyễn Thế Tông thứ 3 (1741), công trình được xây dựng trên một vùng đất cao ráo và rộng rãi, mang trong mình những giá trị văn hóa và nghệ thuật đặc sắc. Trải qua gần ba thế kỷ tồn tại, chùa Hội Khánh đã chứng kiến nhiều giai đoạn trùng tu quan trọng vào các năm 1868, 1917, 1984 và 1992.
Trước khi bước vào không gian thiêng liêng của chùa, du khách sẽ được chiêm ngưỡng cổng tam quan – một công trình kiến trúc ấn tượng được xây dựng bằng gạch và hồ tam hạp (loại vữa truyền thống kết hợp từ cát, vôi và đường mía hoặc ô dước). Điều đặc biệt thu hút là những họa tiết tinh xảo được tạo nên bằng kỹ thuật đắp nổi sành sứ, thể hiện tay nghề điêu luyện của các nghệ nhân xưa. Mặc dù mang tên gọi “tam quan”, cổng chỉ mở hai lối ra vào ở hai bên, còn cửa giữa được xây kín tạo thành một bức bình phong.
Cửa chính cao lớn và uy nghi với lầu trên nóc được trang trí hình tượng “lưỡng long tranh châu” – biểu tượng của quyền lực và may mắn. Hai cửa phụ ở hai bên được thiết kế dạng cửa trệt với mái lợp ngói truyền thống. Các trụ cửa đều được khắc câu đối, còn phía trên nóc cổng được tô điểm bằng những họa tiết dây lá và mặt trời, tạo nên một tổng thể hài hòa và sinh động.
Phía trên bức bình phong của cổng tam quan được đắp nổi họa tiết “Sư hí cầu” – một biểu tượng mang ý nghĩa cầu phúc, cầu lộc trong văn hóa Á Đông.
Phía sau cổng chính là một sân rộng rãi, xung quanh được bao quanh bởi các Bửu tháp thờ các vị tổ sư của chùa, tạo nên một không gian trang nghiêm và thanh tịnh. Chánh điện được xây dựng theo kiểu “Điệp ốc” (hay còn gọi là nhà cặp), bao gồm tiền điện (năm gian hai chái) và chánh điện (ba gian hai chái kép) được liên kết khéo léo, tạo thành một không gian rộng rãi và thoáng đãng. Mái ngói âm dương dạng trệt (một tầng mái) không chỉ đảm bảo tính thẩm mỹ mà còn phù hợp với khí hậu nhiệt đới. Đặc biệt ấn tượng là phần trang trí trên nóc chùa với những họa tiết được đắp nổi bằng sành sứ, mô tả hình tượng tứ linh (long, lân, quy, phụng) – bốn linh vật thiêng liêng trong quan niệm Phương Đông, tượng trưng cho sự bình an và thịnh vượng.
Tổng thể ngôi Chánh điện.
Chùa Hội Khánh được xây trên nền đá cao, mở hai hướng lên xuống. Ở phần giữa được xây lan can với các trụ gốm men xanh ngọc. Các trụ cột phía trước mặt tiền đắp nổi câu đối, hoặc hình tượng tứ thời. Tổng thể công trình mang nét cổ kín với mái ngói, những hàng cột vuông với chi tiết trang trí là các điển tích, linh vật phổ biến trong kiến trúc truyền thống.
Chùa Hội Khánh được xây dựng trên nền đá cao, mở hai hướng lên xuống, tạo nên một cấu trúc kiến trúc vừa trang nghiêm vừa thông thoáng. Phần giữa là lan can được thiết kế công phu với các trụ gốm men xanh ngọc. Các trụ cột phía trước mặt tiền được trang trí đắp nổi câu đối và hình tượng tứ thời, tạo nên một bức tranh sinh động về chu kỳ tự nhiên. Tổng thể công trình mang nét cổ kín đặc trưng với mái ngói, những hàng cột vuông được chạm khắc tinh tế các điển tích và linh vật quen thuộc trong kiến trúc cổ Việt Nam.
Bên trong chánh điện được bố trí theo lối thờ phượng cổ truyền của tự viện Nam Bộ. Bố cục Tiền phật – Hậu tổ với phía trước là nơi an trí các tượng Phật, phía sau vách là tranh vẽ và bàn thờ các vị tổ sư khai sáng ngôi chùa. Trước hiên Chánh điện là bàn thờ Tứ Sanh Lục Đạo còn bên trong là bàn thờ chư vị Hộ Pháp – Tiêu Diện của Phật giáo nằm đối diện với tượng Phật. Hai bên vách là dải tượng Thập bát A- La-Hán và Thập điện Diêm Vương được chạm khắc tinh xảo, lột tả thần thái của những đấng linh thiêng. Ngoài ra còn có các tượng thờ như Địa tạng, Già Lam Chơn Tể, Đạt Ma Tổ sư. Hai bên phía ngoài là chuông, trống phục vụ nghi lễ Phật giáo.
Không gian thờ phượng trong Chánh điện được bố trí theo lối cổ truyền đặc trưng của các tự viện Nam Bộ. Theo bố cục “Tiền phật – Hậu tổ”, phía trước là nơi an trí các tượng Phật trang nghiêm, trong khi phía sau vách là những bức tranh vẽ và bàn thờ dành cho các vị tổ sư khai sáng ngôi chùa. Trước hiên là bàn thờ Tứ Sanh Lục Đạo, còn bên trong là bàn thờ chư vị Hộ Pháp – Tiêu Diện của Phật giáo được đặt đối diện với tượng Phật. Hai bên vách được trang trí bằng dải tượng Thập bát A-La-Hán và Thập điện Diêm Vương được chạm khắc với nghệ thuật tinh xảo, lột tả một cách sinh động thần thái của những đấng linh thiêng. Ngoài ra, không gian thờ phượng còn có sự hiện diện của các tượng thờ khác như Địa tạng, Già Lam Chơn Tể, và Đạt Ma Tổ sư, tạo nên một tổng thể hài hòa và đầy đủ theo truyền thống Phật giáo. Hai bên phía ngoài được bố trí chuông và trống – những nhạc khí không thể thiếu trong các nghi lễ Phật giáo, góp phần tạo nên không khí trang nghiêm và thiêng liêng.
Tượng Phật ở giữa Chánh điện.
Tượng La Hán bên trong Chánh điện.
Tượng Thập điện Diêm vương.
Xung quanh khu vực bàn thờ được trang trí bằng hoành phi, liễn đối và bao lam được chạm khắc với kỹ thuật mỹ thuật tinh xảo. Những câu chữ tinh thâm thể hiện tinh thần tu học, làm nổi bật sự trang nghiêm của nơi thờ tự và lòng kính ngưỡng sâu sắc của người dân khi kiến tạo nên công trình thiêng liêng này.
Tổ đường – nơi thờ phượng các vị tổ sư của chùa – ghi dấu một dòng truyền thừa pháp mạch dài gần ba thế kỷ. Kể từ thời khai sơn đến nay, chùa Hội Khánh đã trải qua sự kế thừa của nhiều thế hệ trụ trì tài đức: Đại Ngạn – Từ Tấn (1741-1788), Minh Huệ – Chơn Kỉnh (1788-1815), Toàn Tánh – Chánh Đắc (1815-1869), Chương Đắc – Trí Tập (1869-1884), Ấn Long – Thiện Quới (1884-1906), Chơn Thinh – Từ Văn (1906-1931), Ấn Bửu – Thiện Quới (1931-1941), Thị Huê – Thiện Hương (1941-1971), và Đồng Bửu – Quảng Viên (1971-1988).
Từ năm 1988 đến nay, ngôi chùa được trụ trì bởi Hòa thượng Huệ Thông – Nhựt Minh, tiếp nối dòng truyền thừa phát triển không ngừng nghỉ. Qua quá trình truyền thừa lâu đời này, tổ đường hiện còn lưu giữ nhiều Long vị thờ và tranh thờ quý giá, không chỉ mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc mà còn là những di sản văn hóa có giá trị lịch sử đặc biệt.
Bàn thờ chư vị Tổ sư.
Tiếp nối phía sau Tổ đường là Linh đường, nơi thờ các hương linh quá vãng được ký thác vào chùa. Trai đường được bố trí dọc đối diện tổ đường, có cách bày trí theo phong cách Trai đường Nam Bộ. Hai bên là nhà đông lang, tây lang được kết nối bởi khoảng sân rộng và nhà cầu (nhà nhỏ, nối hai nhà lớn) tạo nên giếng trời thông thoáng, cung cấp ánh sáng cho các công trình bên trong chùa. Vì lý do đó mà kiến trúc bên trong hậu viện có phần thoáng đãng. Hệ thống chắn song thay cho vách ván hay vách tường nhằm tận dụng tối đa lợi thế ánh sáng, khí hậu. Sau chùa là không gian nhà trù để nấu ăn phục vụ tăng chúng và chỗ ở của chư tăng.
Tiếp nối phía sau Tổ đường là Linh đường – không gian thiêng liêng dành để thờ các hương linh quá vãng được ký thác vào chùa. Trai đường được bố trí dọc đối diện Tổ đường với cách sắp xếp đặc trưng theo phong cách Trai đường Nam Bộ truyền thống. Hai bên là nhà Đông lang và Tây lang được kết nối khéo léo bởi khoảng sân rộng rãi và nhà cầu (nhà nhỏ, đóng vai trò cầu nối giữa các nhà lớn), tạo nên những giếng trời thông thoáng, mang ánh sáng tự nhiên vào từng ngóc ngách của các công trình bên trong chùa. Chính nhờ sự tính toán tinh tế này mà kiến trúc bên trong hậu viện có được không gian thoáng đãng đặc biệt. Hệ thống chắn song được sử dụng thay cho vách ván hay vách tường truyền thống, không chỉ tạo nên vẻ đẹp thẩm mỹ mà còn tận dụng tối đa lợi thế về ánh sáng và thông gió phù hợp với khí hậu nhiệt đới. Phía sau chùa là không gian nhà trù – nơi nấu nướng phục vụ tăng chúng cùng với khu vực sinh hoạt của chư tăng, hoàn thiện một quần thể kiến trúc tự viện đầy đủ tiện nghi và hài hòa.
Tháp tổ Từ Văn bên ngoài sân chùa.
Chùa Hội Khánh không chỉ là một danh lam lâu đời, mang giá trị lịch sử Phật giáo nói riêng mà còn là công trình kiến trúc mang biểu tượng cho văn hóa kiến trúc, Phật giáo Nam Bộ nói chung. Với hình mẫu thuần túy về kiến trúc truyền thống, ít có sự pha trộn tây hóa, nên làm cho ngôi chùa có dáng vóc cổ kính, lịch lãm.
Kiến trúc truyền thống là một tấm gương phản chiếu sinh động đời sống và tâm hồn của người dân quá khứ. Chùa – công trình mang đậm hơi thở tâm linh – gắn liền mật thiết với cuộc sống làng quê và bản sắc người Việt. Chuỗi bài “Nét đẹp chùa cổ Nam Bộ” giúp bạn đọc khám phá những giá trị kiến trúc, mỹ thuật, từ đó phác họa phong cách sống của người Nam Bộ xưa dưới lăng kính tâm thức Phật giáo.
Bài & Ảnh: Tử Yếng Lương Hoài Trọng Tính – Nhà nghiên cứu đam mê tìm hiểu về văn hóa lịch sử Việt Nam dưới triều Nguyễn và vùng Nam Bộ.
Xem thêm:
