Một thoáng nhà cổ Hà Nội

Bên cạnh vẻ hiện đại với những công trình cao tầng hiện đại, dấu ấn Hà Nội xưa vẫn được lưu giữ cẩn thận qua những ngôi nhà cổ đầy hoài niệm.

Trải qua hơn nghìn năm lịch sử, Hà Nội đã trở thành một trong những đô thị phát triển bậc nhất Việt Nam. Song song với vẻ năng động của một thủ đô hiện đại, nét cổ kính của thủ đô vẫn hiện hữu trong những ngôi nhà cổ hay góc phố thân thuộc – nơi lưu trữ và gìn giữ văn hóa, truyền thống dân tộc qua bao năm tháng.

Nhà cổ Mã Mây

Được xây dựng vào đầu thế kỷ XIX, nhà Mã Mây là một trong 14 ngôi nhà cổ cuối cùng còn tồn tại ở thủ đô vẫn giữ được gần như nguyên vẹn kiến trúc truyền thống Hà Nội. Đó là lí do công trình đã được được đưa vào diện bảo tồn nhằm giữ lại dấu ấn của một Hà Nội xưa. 

nha co Ma May Ha Noi

Ngôi nhà cổ nằm tại số 87 Mã Mây. Ảnh: Tư liệu

Trải qua nhiều thế kỷ, công trình nhiều lần thay đổi chủ sở hữu. Trước năm 1945, một gia chủ kinh doanh bán gạo đã ở đây. Sau đó, ngôi nhà được một thương gia người Hoa bán thuốc bắc mua lại để sinh sống và kinh doanh. Sau khi gia đình này di cư vào nam, nhà nước đã quản lý ngôi nhà cổ này. Qua nhiều năm, tổng cộng 5 gia đình đã  được cho phép sinh sống tại nơi đây cho đến năm 1999. Hiện tại, nhà cổ Mã Mây được bảo tồn với sự hợp tác giữa thành phố Hà Nội và Toulouse – Pháp trong một dự án. Mọi kết cấu, vật liệu xây dựng, kiến trúc, những đồ vật sinh hoạt đều được giữ nguyên. Căn nhà 87 Mã Mây được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản cấp quốc gia vào ngày 16/2/2004.

Ma May Ha Noi

Mặt tiền ngôi nhà khá thoáng đãng với cửa ra vào và cửa sổ rộng mở. Ảnh: Tư liệu

nha co Ma May Ha Noi

Nhà cổ Mã Mây là minh chứng điển hình cho lối kiến trúc nhà ống truyền thống thuộc trung tâm đô thị cũ của Việt Nam vào cuối thế kỷ 19, với dạng ống dài và hẹp, được chia thành nhiều khu vực. Ảnh: Tư liệu

Với tổng diện tích 157,6 mét vuông, ngôi nhà được xây dựng vuông góc với đường phố, chiều dài đất là 28m, chiều rộng mặt tiền 5m và mặt hậu là 6m. Nhà cổ Mã Mây có cấu trúc chịu lực chính bằng gỗ, bao gồm hệ cột gỗ, dầm gỗ và kèo gỗ. Tường xung quanh ngôi nhà được xây bằng gạch theo phương pháp xây dựng truyền thống từ xa xưa, sử dụng vôi vữa thay vì xi măng. Kết cấu mái nhà là hệ thống kèo gỗ theo truyền thống của nhà dân gian với mái dốc về hai phía và được lợp bằng ngói ta – gồm lớp ngói lót và lớp ngói mũi hài. Tất cả các chi tiết kiến trúc bên trong được xây dựng theo phương pháp đối xứng với cửa đi chính ở giữa và hai cửa bên cạnh mở rộng được sử dụng để buôn bán.

Ma May Ha Noi

Ngôi nhà được tạo thành từ ba gian nhà được ngăn cách bởi các khoảng sân và lấy ánh sáng từ giếng trời. Ảnh: Tư liệu

nha co Ma May Ha Noi gian nha hau phong khach

Bước qua khoảng sân là gian nhà thứ hai, được biết đến như gian nhà hậu hay phòng khách. Gian này có một bộ bàn tròn và bốn chiếc ghế gỗ thường được sử dụng cho ăn uống. Ảnh: Tư liệu

Cửa sổ rộng hướng ra mặt phố được làm bằng gỗ ván và có thể tháo rời. Các cửa ra vào với cửa bán hàng là cửa bức bàn có then cài. Phía trên các cửa đi và cửa bán hàng là phần ô cửa thông thoáng được trang trí bằng các con tiện gỗ chạy dọc suốt mặt tiền. Do đó, khi phần cửa dưới được đóng lại, phần cửa trên chính là nơi để ánh sáng và gió tự nhiên vào toàn bộ ngôi nhà. Cửa ra vào tầng hai có thiết kế theo kiểu cửa thượng song hạ bản và được trang trí bằng hình khắc gỗ tứ quý.

Ma May Ha Noi tang 2 he cua song thuong ha ban

Nổi bật với hệ cửa song thượng hạ bản, không gian tầng 2 cũng được thiết kế thoáng mát, tận dụng ánh sáng và gió trời tối đa. Ảnh: Tư liệu

nha co Ma May Ha Noi tang 2

Không gian các gian trên tầng hai được thông suốt bằng những khoảng hành lang nối liền. Ảnh: Tư liệu

Trung tâm văn hóa Hàng Buồm

Nằm tại số 94 Hàng Buồm, quận Hoàn Kiếm, trung tâm văn hóa Hàng Buồm (trước đây từng là hội quán Quảng Đông) là một công trình cổ độc đáo nổi tiếng với kiến trúc cổ điển độc đáo và vẻ đẹp lãng mạn của thời kỳ Pháp thuộc. Từ năm 1978, không gian hội quán được trưng dụng để làm trường mầm non. Tới năm 2018, trường mầm non trả lại mặt bằng cho hoạt động tu bổ và tôn tạo.

trung tam van hoa pho Hang Buon

Phố Hàng Buồm xưa thu hút rất nhiều người Hoa đến sinh sống và giao thương buôn bán. Ban đầu họ chủ yếu tập trung ở phố Việt Đông (nay là phố Hàng Ngang), sau đó dần dần lan sang các phố xung quanh như phố Hàng Bồ, phố Phúc Kiến (nay là phố Lãn Ông) rồi mới đến phố Hàng Buồm. Ảnh: Trần Việt Đức

Trung tâm văn hóa Hàng Buồm được xây dựng vào đầu thế kỷ XX, vốn là tụ điểm văn hoá của những thương nhân và giới thượng lưu, tri thức gốc Hoa thời bấy giờ. Sau hàng thập kỷ, ngôi nhà này vẫn giữ được vẻ đẹp và phong cách kiến trúc đặc trưng của thời kỳ xưa. Những cửa sổ lớn, ban công đẹp mắt và các chi tiết chạm khắc trên cửa ra vào làm nổi bật sự duyên dáng và sang trọng của ngôi nhà. Xây dựng trên diện tích 1800 mét vuông, sau khi được tu sửa công trình vẫn giữ được kiểu dáng điển hình của các một hội quán nói chung. Bốn dãy nhà được xây bố cục thành hình chữ  “口” (khẩu) với thiên tĩnh ở giữa để lưu thông không khí và ánh sáng, giúp không gian thoáng đãng hơn. 

nha co Ha Noi trung tam van hoa pho Hang Buom

Nơi đây vẫn còn lưu giữ nhiều bức phù điêu khắc nổi tỉ mỉ. Ảnh: Trần Việt Đức

trung tam van hoa pho Hang Buom hoi quan nguoi Hoa Ha Noi

Ảnh: Trần Việt Đức

nha co Ha Noi trung tam van hoa pho Hang Buom

Mỗi góc ngách vẫn ẩn đọng các chi tiết đặc trưng cho các hội quán người Hoa. Ảnh: Trần Việt Đức

Hiện nay, nơi đây đang được sử dụng làm không gian văn hóa nghệ thuật, tổ chức triển lãm, diễn xuất kịch nghệ, và các hoạt động văn hóa truyền thống. Các triển lãm thay đổi liên tục mỗi quý và mỗi tháng, tạo điều kiện để du khách tham quan và khám phá lịch sử, nghệ thuật, văn hóa và phong cách kiến trúc độc đáo của ngôi nhà này.

Nhà 42 phố Hàng Cân

Xây dựng vào cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, người xây dựng ngôi nhà là cụ Trần Hữu Lập (người gốc Hà Nội) – người sáng lập ra cửa hiệu Ích – An nổi tiếng vào đầu thế kỷ XX và là cha của cố GS Trần Hữu Tước. Ngôi nhà được thiết kế theo kiểu “nhà hộp diêm”, đặc trưng của nhà cổ Hà Nội vào thế kỷ trước. 

42 pho Hang Can Ha Noi giay do

Mặt tiền ngôi nhà được thiết kế làm nơi kinh doanh, tại đây vẫn còn lưu giữ tấm biển hiệu Ích – An. Ảnh: Tư liệu

Với tổng diện tích là 108 mét vuông, bao gồm 2 tầng và 5 khu vực khác nhau. Tầng 1 được sửu dụng cho mục đích buôn bán, vừa làm phòng khách. Hiện tại, biển hiệu Ích – An vẫn được treo ở vị trí cao nhất gần cửa ra vào. Toàn bộ tầng 2 dùng làm khu vực chức năng cho cả gia đình. Đặc biệt, các chi tiết như sàn nhà, cột gỗ, cửa sổ, cửa ngoài, hệ thống cầu thang… được làm gần như hoàn toàn bằng gỗ lim. 

nha co 42 pho Hang Can Ha Noi giay do

Đặc biệt, tầng 2 là nơi sinh hoạt của cả gia đình được làm gần như hoàn toàn bằng gỗ lim – một loại gỗ quý, bao gồm các công trình như sàn nhà, cột gỗ, cửa sổ, cửa ngoài, hệ thống cầu thang… Ảnh: Tư liệu

42 pho Hang Can Ha Noi giay do ich an

Ở tầng trệt có bố trí phòng khách, bếp cùng hai giếng trời để lấy ánh sáng vào nhà. Ảnh: Tư liệu

Ngôi nhà số 42 phố Hàng Cân hiện được biết đến là cửa hàng duy nhất bán giấy dó uy tín còn sót lại ở Hà Nội. Tuy trước cửa hàng không hề đặt bảng tên, biển hiệu nhưng rất nhiều vị khách ở cả trong nước và ở nước ngoài cũng tới căn nhà này để mua giấy dó – loại giấy được dùng để viết thư pháp, viết gia phả, làm giấy điệp vẽ tranh (Đông Hồ) và cả sắc phong của vua chúa ngày xưa. 

nha co 42 pho Hang Can Ha Noi giay do

Bà Tân – cháu dâu của cụ Trần Hữu Lập, cho biết mong muốn lớn nhất của bà là giữ được lại một nét văn hóa truyền thống đẹp đẽ của Việt Nam tới thế hệ con cháu sau này. Ảnh: Tư liệu

Biệt thự số 44 Hàng Bè

Ở phố Hàng Bè, Hoàn Kiếm, ai cũng biết căn biệt thự được thiết kế theo kiến trúc Pháp cổ rộng 800 mét vuông nằm sâu trong con ngõ 44. Được xây dựng vào năm 1926, công trình nổi bật với kiến trúc độc đáo, nơi lưu giữ nhiều kỉ niệm của một gia đình giàu có Hà Nội xưa. Chủ nhân đầu tiên của ngôi nhà là cụ Trương Trọng Vọng và Nguyễn Thị Sửu, thương gia giàu có nổi tiếng ở phố cổ Hà Nội đầu thế kỷ XX. Khi hai cụ mất, căn biệt thự thuộc quyền sở hữu của người con gái thứ hai là bà Trương Thị Mô và hiện tại là bà Lê Thanh Thủy.

44 hang be kien truc Phap co Ha Noi

Ngôi nhà được thiết kế theo kiến trúc Pháp cổ. Ảnh: Tư liệu

Dù được xây dựng gần 100 năm nhưng cách bố trí phòng ốc và đồ đạc trong nhà vẫn phù hợp với phong cách thời nay. Nhà chạy theo hình chữ nhật, ở giữa là giếng trời, lấy ánh sáng cho tất cả các phòng. Căn biệt thự có đầy đủ các không gian cho các thành viên trong gia đình, bao gồm phòng ngủ cho người nhà, phòng dành cho khách, phòng cho người làm, phòng ăn, hệ thống nhà vệ sinh. Điểm nhấn tại đây là 4 cột đá nguyên khối, chạm khắc tinh xảo các họa tiết “Đào – Cúc – Trúc – Mai” với ý nghĩa mang lại may mắn, thịnh vượng.

nha co 44 hang be kien truc Phap Ha Noi

Ngôi nhà có tất cả 10 phòng, mỗi phòng đều có những chức năng riêng biệt. Ảnh: Tư liệu

44 hang be kien truc Phap co Ha Noi

Bốn cột đá nguyên khối được chạm khắc các loài hoa là điểm chính của căn nhà. Ảnh: Tư liệu

Trải qua nhiều biến động của lịch sử, hiện tại gia đình bà Thủy chỉ quản lý phần diện tích hơn 200 mét vuông. Phần diện tích này vẫn được gia đình giữ nguyên hiện trạng ban đầu. Trong khuôn viên ngôi nhà dấu ấn về ngôi trường vẫn còn nguyên những khẩu hiệu “Rèn đức luyện tài” như nhắc mãi câu chuyện đẹp về những chủ nhân sống hiếu đễ, sẵn sàng sẻ chia khó khăn với cộng đồng.

nha co 44 hang be kien truc Phap Ha Noi

Hành lang dẫn thẳng vào căn phòng tầng 2 nơi gia đình bà Thủy đang sinh sống. Ảnh: Tư liệu

Cũng như ngôi nhà trải qua gần một thế kỷ tồn tại, kiến trúc ở đây dường như vượt qua mọi thử thách của thời gian, để đến nay, khi bước lên những bậc thang cũ đượm màu xưa cũ, người ta sẽ cảm nhận ngay được nét vàng son cổ kính xen lẫn hiện tại đang tiếp nối sự nhộn nhịp ngoài kia. 

Tổng hợp: Vân Thảo


Xem thêm: 

Sự phát triển của kiến trúc Pháp ở Việt Nam

Dinh thự Đông Ngạc: Truyền thống Việt qua con mắt của kiến trúc sư Ý

Câu chuyện về ngôi nhà cổ Đồng bằng Bắc bộ