Trong đời sống sinh hoạt của các tín đồ Phật giáo, trong một năm có ba ngày rằm lớn, được gọi là Tam Ngươn 三元 (hay Tam Nguyên), ứng với các ngày rằm tháng Giêng, tháng Bảy và tháng Mười âm lịch. Trong số ba ngày rằm này, rằm tháng Bảy – còn được biết đến với tên gọi lễ Vu Lan – đặc biệt nổi bật với ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Theo quan niệm Phật giáo, đây là dịp để cầu siêu độ cho những người đã khuất, thể hiện lòng hiếu thảo và tri ân đối với tổ tiên, cha mẹ. Do đó, khi bước vào những ngày đầu tháng Bảy âm lịch, việc thực hành các nghi thức cúng kiếng, tri ân, được diễn ra thường xuyên.
Thả đèn hoa đăng là một trong những nghi thức truyền thống Phật giáo được thực hiện trong lễ Vu Lan, thể hiện lòng hiếu hạnh, tưởng nhớ công ơn cha mẹ và cầu siêu cho người đã khuất. Ảnh: Ha Jang
Nguồn gốc tên gọi lễ Vu Lan
Nguồn gốc của lễ Vu Lan bắt nguồn từ một truyền thuyết thiêng liêng trong kinh điển Phật giáo. Khi xưa, Tôn giả Mục Kiền Liên – một trong những đệ tử ưu tú nhất của Đức Phật – có mẹ tên Thanh Đề. Khi còn tại thế, bà thường khinh chê ngôi Tam bảo, làm những điều bất thiện. Sau khi qua đời, bà phải chịu cảnh đọa đầy nơi Vô Gián địa ngục. Để hồi hướng công đức cho mẹ, Tôn giả Mục Kiều Liên đã thỉnh cầu chư tăng mười phương cùng tụng kinh, làm lễ bố thí và trai tăng. Nhờ công lực của Tam Bảo và lòng thành kính của người con, bà Thanh Đề đã được giải thoát khỏi khổ nạn và siêu thăng. Từ đó, câu chuyện này trở thành căn cứ cho việc tổ chức các lễ cầu siêu độ vong linh trong dân gian và tại các tự viện.
Vu Lan (盂蘭) hay Vu Lan Bồn (盂蘭盆) được phiên âm từ tiếng Phạn, nghĩa là đảo huyền (倒懸 – treo ngược) hay giải đảo huyền (解倒懸 – cứu kẻ bị treo ngược). Hình ảnh ẩn dụ này thể hiện cảnh khổ đau của những linh hồn đang chịu quả báo và sự giải cứu từ bi của các nghi lễ cầu siêu. Với hàm ý này, lễ Vu Lan (hay tiết Trung Ngươn) được hiểu là ngày lễ xá tội vong nhân, ngày cứu độ cho những linh hồn đang chịu khổ đau. Ngay từ những ngày đầu tháng Bảy âm lịch, không khí đón Vu Lan tại các cơ sở thờ tự, tín ngưỡng được lan tỏa và chuẩn bị chu đáo, với các hoạt động cúng lễ được chuẩn bị chu đáo, hòa quyện giữa truyền thống tâm linh và đời sống văn hóa bản địa.
Văn hóa tưởng nhớ trong ngày Vu Lan
Bước vào tháng Bảy âm lịch, người Việt đón một mùa linh thiêng đặc biệt – thời gian dành để tưởng nhớ và tri ân những người quá vãng. Trong những ngày này, nhiều gia đình cùng nhau thực hiện các việc thiện để hồi hướng công đức cho người thân quá cố, từ hoạt động từ thiện cho đến các khóa lễ cầu nguyện âm siêu dương thới. Ngày rằm tháng Bảy thường diễn ra các hoạt động tâm linh ý nghĩa, nổi bật có lễ cúng cô hồn, nhằm thể hiện tình thương yêu đối với những linh hồn cô đơn, không có người thân chăm sóc.
Lễ cúng dường trai tăng.
Lễ dâng y cúng dường.
Các gia đình, đặc biệt là những nhà có kinh doanh, vào dịp rằm tháng Bảy thường tổ chức lễ cúng cô hồn với tâm nguyện bố thí âm thực. Theo quan niệm dân gian, đây là thời điểm địa phủ mở cửa, cho phép các vong linh về dương thế hưởng phần lộc được ban tặng. Ngoài ra, lễ cúng vong hồn trong thời gian này còn mang ý nghĩa mong cầu cho việc làm ăn mua may bán đắt, không gặp trở ngại.
Lễ cúng cô hồn thường bao gồm các phẩm vật cúng như thức ăn, thức uống, cùng các vàng mã, giấy tiền cúng. Một tục lệ đặc biệt nổi bật là lễ “giựt vàng” – khi gia chủ mời những người hiện diện cùng chia sẻ các món đồ cúng sau nghi lễ. Tập tục này mang ý nghĩa sâu sắc trong tâm thức dân gian, được cho là có tác dụng tống khứ những điều không may mắn, đồng thời tạo nên không khí cộng đồng ấm áp. Đây được coi là một trong những nét đặc trưng độc đáo của “tháng cô hồn”, thể hiện triết lý sống hài hòa giữa đời sống vật chất và tinh thần.
Tại Vạn Niên Phong Cung huyện Cầu Kè, tỉnh Trà Vinh (nay là Vĩnh Long), ngày Vu Lan Thắng Hội được tổ chức hằng năm vào ngày 25 đến 28 tháng Bảy âm lịch quy tụ nhiều người dân, phật tử tham gia, thể hiện tinh thần tri ân báo ân, đoàn kết tương thân, tạo nên không gian văn hóa, lễ hội, du lịch đặc sắc với nhiều hoạt động lễ nghi và thiện nguyện. Trên khắp các tỉnh thành, lễ Vu Lan được coi là một trong những lễ lớn nhất trong năm. Đặc biệt tại tỉnh Trà Vinh, nhiều địa phương đã nâng tầm lễ Vu Lan thành những ngày hội lớn với quy mô ấn tượng:
– Vạn Ứng Phong Cung (Giồng Lớn, Hòa Ân) ngày 8/7-10/7 ÂL
– Niên Phong Cung (Ngọc Hồ, Tam Ngãi) ngày 15/7-16/7 ÂL
– Vạn Đức Phong Cung (Bưng Lớn A, Tam Ngãi) ngày 17/7-18/7 ÂL
– Minh Đức Cung (Trà Kháo, Hòa Ân) ngày 18/7-20/7 ÂL
– Thiên Đức Cung (Giồng Lớn, Hòa Ân) ngày 21/7-22/7 ÂL
– Vạn Niên Phong Cung (Khóm 1, TT Cầu Kè) ngày 25/7-28/7 ÂL
Những tự viện Phật giáo, trong tháng Bảy vừa tổ chức lễ hội tạ pháp sau ba tháng chư tăng ni an cư kiết hạ, sau đó là những hoạt động nhằm tưởng nhớ người thân, siêu độ người đã khuất bằng các khóa lễ tụng kinh, trai tăng, dâng y cúng dường, tạo nên một không khí lễ hội thiêng liêng.
Vạn Niên Phong Cung, Trà Vinh.
Khóa lễ Phật giáo.
Pháp y ngày Vu Lan.
Lễ phẩm trong ngày Vu Lan Thắng hội.
Đối với những người còn tại thế, ngày Vu Lan cũng là khoảng thời gian để con cháu cùng nhau san sẻ yêu thương với những người thân trong gia đình, tri ân công sinh thành dưỡng dục, mang đạo lý hiếu đạo, uống nước nhớ nguồn. Các gia đình thường tổ chức đi chùa, hành hương, làm việc thiện nguyện…
Lễ hội Vu Lan trong tâm thức người Việt là một ngày lễ của sự tri ân và báo ơn, thể hiện hiếu hạnh của người đi sau dành cho người đi trước, tinh thần thân ái, vị tha và bao dung được người dân san sẻ thông qua các hoạt động văn hóa, lễ nghi, tâm linh. Chung quy, dầu dựa theo truyền thuyết, hoặc phát xuất từ tinh thần hiếu đạo, sẻ chia của con người, thỉ về hình thức lẫn tâm thức của người dân thì ngày lễ Vu lan nói riêng hay tháng bảy âm lịch nói chung, là khoảng thời gian giúp cho con người gắn kết nhiều hơn với gia đình, giữa các thế hệ, tinh thần tương thân tương ái.
Trong tâm thức người Việt, lễ hội Vu Lan là biểu tượng của sự tri ân và báo ơn thiêng liêng, khi thế hệ con cháu thể hiện lòng hạnh dành cho tổ tiên, cha mẹ. Lễ Vu Lan còn là dịp để tinh thần thân ái, vị tha và bao dung được lan tỏa trong cộng đồng. Dù xuất phát từ truyền thuyết cổ xưa hay bắt nguồn từ tinh thần hiếu đạo, sẻ chia tự nhiên của con người, lễ Vu Lan – và cả tháng Bảy âm lịch nói chung – đều mang một ý nghĩa sâu sắc. Đó là khoảng thời gian quý báu giúp con người gắn kết mật thiết hơn với gia đình, tạo cầu nối giữa các thế hệ, thắp sáng tinh thần tương thân tương ái.
Bài & Hình ảnh: Tử Yếng Lương Hoài Trọng Tính
Xem thêm:
Tam Cốc – Bích Động: Vẻ đẹp sơn thủy và dấu ấn Phật giáo trên đất cố đô
Cụm di tích Yên Tử: Theo dấu chân Phật hoàng lên đỉnh non thiêng
