Trẻ em nhìn thế giới từ một góc độ khác biệt, to lớn, hấp dẫn và đôi khi choáng ngợp. Những gì chúng trải nghiệm từ khi còn nhỏ sẽ đóng vai trò cốt lõi trong việc định hình cách chúng nhìn nhận thế giới sau này. Chính vì vậy, việc thiết kế không gian nhà trẻ không đơn thuần là sắp đặt nội thất, mà là sự thấu hiểu sâu sắc về tâm lý và thể chất qua từng giai đoạn phát triển.
Một trong những phương pháp sư phạm nổi tiếng nhất – Montessori, nhấn mạnh sự quan trọng của môi trường xung quanh trong quá trình phát triển của trẻ. Phương pháp này tập trung vào việc thiết lập một môi trường đáp ứng nhu cầu thể chất và tinh thần, thúc đẩy tính tự chủ và phát triển kỹ năng xã hội. Những gì chúng ta xây dựng hôm nay sẽ định hình tương lai của trẻ em. Đó là lý do tại sao việc thiết kế không gian cho trẻ cần được thực hiện với sự cẩn trọng, từ lựa chọn màu sắc, chất liệu, đến cách sắp đặt không gian phải đủ thân thiện, hòa nhã và hỗ trợ tối đa cho sự phát triển của trẻ.
Các kiến trúc sư và nhà thiết kế hiện đại đang không ngừng nỗ lực để tạo ra những môi trường như vậy, nơi trẻ em không chỉ cảm thấy an toàn mà còn được khuyến khích phát triển về mặt thể chất và tinh thần, được kích thích trí tưởng tượng, sự tự chủ và lòng tự trọng, giúp chúng tự tin bước vào cuộc sống trưởng thành.
Những đường cong
An toàn có lẽ là một trong những ưu tiên hàng đầu khi thiết kế không gian cho trẻ em. Trước đây, để loại bỏ đi các cạnh và góc sắc nhọn, đặc biệt là khi chúng thẳng hàng với tầm mắt hoặc gần đầu, tay và chân của trẻ, các kiến trúc sư thường phải thêm phần mở rộng hoặc miếng dán bảo vệ vào các góc của đồ nội thất. Cho đến giai đoạn gần đây, các hình dạng cong với các cạnh tròn nhẵn đã xuất hiện và tạo nên cơn sốt, thay đổi toàn bộ tư duy thiết kế không gian dành cho trẻ. Về mặt thẩm mỹ, các đường nét uốn lượn, mềm mại mang đến cảm giác trẻ trung, vui nhộn và hiện đại. Hơn nữa, chúng còn có tác dụng kích thích trí tưởng tượng của trẻ, khai phóng sự tự do sáng tạo trong suốt quá trình học tập và vui chơi.
Dự án WeGrow do Bjarke Ingels Group thực hiện. Ảnh: Dave Burk
Nhà trẻ Sarreguemines do Michel Grasso và Paul Le Quernec thiết kế. Ảnh: Michel Grasso và Paul Le Quernec
Vật liệu và cấu trúc an toàn
Việc giữ cho khu vực vui chơi của trẻ em không tồn tại vi khuẩn gây hại là rất quan trọng. Đó cũng chính là lý do vì sao các bề mặt dễ lau chùi, không có hóa chất độc hại và không dễ chứa côn trùng nhỏ, chẳng hạn như bề mặt bóng, bán bóng kháng khuẩn hoặc vinyl luôn đóng vai trò chủ đạo trong những công trình dành cho trẻ.
Về việc cải thiện độ an toàn cho cấu trúc, phương pháp Montessori khuyến khích các nhà thiết kế nội thất thay thế tay nắm và núm trên ngăn kéo bằng phần cứng vô hình, từ chốt đẩy từ tính đến tay nắm tích hợp cạnh vát ẩn. Sự chuyển đổi này không chỉ tạo ra vẻ ngoài liền mạch và bóng bẩy cho không gian mà còn phù hợp và an toàn cho quá trình vận động thường xuyên của trẻ.
Sân chơi Assemble’s Brutalist tại London. Ảnh: Tristan Fewings
Dự án Blue and Glue do HAO Design thực hiện. Ảnh: Hey! Cheese
Chú trọng tỉ lệ
Trong Towards a New Architecture – quyển sách mang tính khai sáng cho ngành công nghiệp xây dựng trong thời đại mới, Le Corbusier đã khẳng định rằng “một người đàn ông nhìn vào sự sáng tạo của kiến trúc bằng đôi mắt của mình, cách mặt đất khoảng 1m7 chứ không phải từ góc nhìn của đôi mắt trẻ nhỏ, trung bình cách mặt đất chỉ khoảng 1m”. Nhận định này đã gây ra rất nhiều tranh cãi, khiến cho các kiến trúc sư hiểu rằng không gian nội thất được xây dựng cho trẻ em cần phải thu nhỏ lại để phù hợp với chiều cao và nhu cầu không gian của chúng, cho phép trẻ có thể tự do di chuyển và tương tác mà không cần sự can thiệp hoặc trợ giúp từ người lớn. Ngoài ra, việc ở trong những không gian có quy mô nhỏ sẽ loại bỏ cảm giác bị choáng ngợp bởi những căn phòng và đồ nội thất có kích thước quá khổ, giúp trẻ em cảm thấy an toàn và gần gũi.
Phòng 304 dành riêng cho trẻ em tại khách sạn Michelberger do Sigurd Larsen thiết kế. Ảnh: Rita Lino
Tương tác thúc đẩy hoạt động thể chất
Bằng cách xây dựng nên các cấu trúc hình học xếp chồng hoặc tích hợp trò chơi vào không gian như: cầu trượt, hầm chui…, trẻ em được khuyến khích tham gia vào các hoạt động vận động tự nhiên, thúc đẩy sự phát triển lành mạnh về thể chất. Cũng chính qua những hoạt động này, trẻ sẽ học được cách xử lý tình huống, phát triển kỹ năng vận động thô và tinh, nâng cao sự tự tin trong việc tương tác với bạn bè, người thân và cuộc sống.
Trường mẫu giáo NUBO do PAL Design thực hiện. Ảnh: Michelle Young, Amy Piddington
Dự án Innocence in Zen của HAO design. Ảnh: Hey! Cheese
Bề mặt đa dạng kết cấu
Việc thường xuyên tiếp xúc với các bề mặt đa dạng kết cấu đã được chứng minh là có khả năng giúp tăng cường và đẩy nhanh tốc độ phát triển các thụ thể cảm giác ở trẻ em. Các bề mặt tạo ra âm thanh khi ma sát, thay đổi màu sắc hoặc tái tạo, mô phỏng hình ảnh theo chuyển động luôn tạo ra những kích thích mạnh mẽ đến giác quan của trẻ. Ví dụ, việc trang bị gương sẽ giúp trẻ em nhận biết cơ thể và khuôn mặt của chính mình, đồng thời giúp chúng học cách nhận dạng biểu cảm và cảm xúc trên khuôn mặt.
Nhà trẻ Kids Smile Labo do HIBINOSEKKEI và Youji no Shiro thực hiện. Ảnh: HIBINOSEKKEI
Dự án nhà ở Charles House do Austin Maynard Architects thực hiện. Ảnh: Peter Bennetts
Cởi mở với thiên nhiên
Theo phương pháp Montessori, “bạn không được giới hạn trẻ em trong một không gian cụ thể”. Ở độ tuổi mầm non và tiểu học, trẻ em cần phải sử dụng tất cả các giác quan để khám phá về thế giới xung quanh. Nhiều nghiên cứu đã chứng thực rằng việc tiếp xúc với thiên nhiên giúp cải thiện khả năng tập trung, giảm căng thẳng và tăng cường sự phát triển về nhận thức ở trẻ. Do đó, các công trình hiện đại ngày nay có xu hướng sử dụng cửa kính lớn hoặc được xây dựng ở tầng trệt để đón ánh sáng mặt trời tự nhiên vào phòng học, tạo cảm giác rộng mở, mang đến nền tảng kết nối cơ bản giữa trẻ và cảnh quan bên ngoài.
Dự án Act for Kids do m3architecture thực hiện. Ảnh: m3architecture
Nhà trẻ AKN do HIBINOSEKKEI và Youji no Shiro thực hiện. Ảnh: Studio Bauhaus
Bảng màu nội thất
Nhiều nghiên cứu cho thấy rằng màu sắc có tác động mạnh mẽ đến tâm lý và hành vi của con người. Ví dụ, những gam màu tươi sáng, sặc sỡ như đỏ, cam hay vàng có thể kích thích và tạo năng lượng, nhưng nếu lạm dụng quá mức trong môi trường giáo dục, chúng có thể làm cho trẻ trở nên quá phấn khích và dễ bị phân tâm.
Tạo ra nhiều lớp lang kết cấu có thể giúp ích cho việc phát triển thụ thể giác quan ở trẻ nhưng đồng thời cũng có thể gây rối loạn, tạo cảm giác nhầm lẫn và khó chịu đối với những bạn nhỏ chưa ổn định về mặt nhận thức. Vì thế, để thực sự hỗ trợ cho quá trình phát triển của trẻ, Montessori khuyến khích việc tận dụng các gam màu nhẹ nhàng, trung tính như xanh lá cây nhạt, xanh dương hoặc các tông màu pastel. Những màu sắc này giúp tạo ra môi trường tĩnh lặng, bình yên, hỗ trợ trẻ trong việc tập trung và tự do khám phá mà không bị phân tâm bởi các yếu tố ngoại vi.
Nhà trẻ ở Adamów do xystudio thực hiện. Ảnh: xystudio
Công viên Hangzhou Neobio do X+Living thiết kế. Ảnh: Feng Shao
Thực hiện: Thùy Như
Xem thêm:
Thư viện cho trẻ em: Không gian đọc sách đa nhiệm