Ngôi nhà ống nằm sâu trong một con hẻm nhỏ thuộc phường Lái Thiêu (TP. Thuận An, Bình Dương), có diện tích đất 70m² này là tổ ấm của một gia đình bốn người. Thiết kế của công trình được NAQI & Partners khai thác sâu khả năng tái sử dụng vật liệu và tận dụng chất liệu văn hóa gắn với truyền thống Gốm Lái Thiêu nhằm tạo nên một không gian sống vừa mang tính sáng tạo, vừa phù hợp nhịp sinh hoạt thường nhật.
Ảnh: Nguyễn Nhật Anh Chương
Chủ nhân ngôi nhà là một nhà thầu xây dựng nhưng lại mang trong mình một đam mê rất lớn với các tác phẩm thủ công. Dù không sinh ra và lớn lên ở Lái Thiêu, nhưng khi quyết định xây dựng chốn đi về ở đây, anh rất muốn xây dựng một kỉ niệm nào đó mang được tính địa điểm của vùng đất, cộng hưởng với niềm đam mê nghệ thuật thủ công của anh. Do vậy, NAQI & Partners đã cùng anh hiện thực hóa nỗi khát khao ấy qua mỗi công đoạn thiết kế, xây dựng, chi tiết và trang trí để xây dựng tinh thần của gốm Lái Thiêu một cách hiện đại, tinh tế và đầy tính nghệ thuật. Gốm Lái Thiêu là dòng gốm dân dụng xuất hiện từ thế kỷ 18, từng theo các chuyến ghe thương hồ đi qua khắp vùng sông nước Nam Bộ. Anh mong muốn tái hiện lại chất gốm mộc mạc ấy trong không gian sống của mình, như một cách giữ gìn và diễn giải mối liên hệ cá nhân với vùng đất.
Ảnh: Nguyễn Nhật Anh Chương
Toàn bộ công trình được chia thành ba khối không gian, xếp nối tiếp như ba chiếc chậu đất nung. Khối nhà đầu tiên đóng vai trò như một sân hiên – vùng đệm trước khi bước vào nhà – đồng thời là nơi tụ họp ngoài trời. Phòng khách, bếp và các phòng ngủ được phân bổ vào hai khối nhà sau, đảm bảo sự riêng tư nhưng vẫn kết nối liền mạch.
Ảnh: Nguyễn Nhật Anh Chương
Ở tầng trệt, các bức tường ngăn từng chia nhỏ phòng khách, bếp và bàn ăn đã được dỡ bỏ để tạo thành một không gian sinh hoạt chung liên thông. Bên cạnh việc mở hai giếng trời ở khu vực cầu thang trước và sau phòng khách, nhóm thiết kế còn bố trí thêm nhiều giải pháp hỗ trợ cây xanh phát triển trong điều kiện nhà ống hẹp và thiếu sáng. Cây được trồng trực tiếp trên nền đất hoặc trong các bồn sâu đặt tại sân trước, sân thượng và các rãnh phân chia không gian. Riêng khu vực cửa sổ được trồng thêm tre để giảm nhiệt, đồng thời tạo hiệu ứng lọc sáng tự nhiên. Một vài cây bóng mát cũng được đưa lên sân thượng, mang lại cảm giác thư giãn cho các sinh hoạt ngoài trời.
Các bức tường ngăn cách ba khối nhà được dỡ bỏ.
Sân thượng nhỏ là không gian sinh hoạt ngoài trời của cả gia đình. Đây là một trong những thay đổi gợi mở nhịp sống mới cho các thành viên, đặc biệt trong bối cảnh đô thị hóa đang ngày càng thu hẹp không gian giao tiếp ngoài trời.
Cây ăn trái trồng ở sân sân thượng đều là cây bản địa nên thích ứng tốt với khí hậu, dễ chăm sóc và sinh trưởng mạnh.
Việc bo tròn các mặt tường được lấy cảm hứng từ hình dáng chậu đất nung. Nhóm thi công đã thực hiện lớp hoàn thiện một cách tỉ mỉ để đạt độ chuyển mềm mại. Các công đoạn nhào trộn vật liệu, sơn tạo màu, sơn bảo vệ trong điều kiện khí hậu nhiệt đới miền Nam đều được cân nhắc kỹ lưỡng, làm thử vài lần, sau cùng, thực hiện chính thức lên 3 khối chậu đất. Nhờ đó tạo cảm giác dịu mắt và liền mạch hơn trong dòng chảy không gian.
Vật liệu sử dụng trong nhà đều xoay quanh cảm giác về hành thổ, từ gạch gốm, đất sét, gỗ tái chế đến sắt thô. Một trong những điều nhóm thiết kế tâm đắc nhất là lớp trát tường mới được phát triển từ đất sét. Thông thường, đất sét là loại vật liệu mang tính bản địa cao nhưng kém bền khi gặp điều kiện khí hậu khắc nghiệt. Để khắc phục nhược điểm này, đất sét được trộn với xi măng, tinh màu và phụ gia nhằm tăng độ kết dính và khả năng chống thấm, sau đó phủ sơn trong suốt để bảo vệ bề mặt. Quy trình xử lý vật liệu này được lấy cảm hứng từ kỹ thuật làm gốm truyền thống, mô phỏng các bước nhào trộn, tạo màu và phủ men. Nhờ đó, bề mặt tường mang lại cảm giác mộc mạc của gốm nung, đồng thời đảm bảo tính ứng dụng và thẩm mỹ phù hợp với tổng thể kiến trúc.
Ảnh: Nguyễn Nhật Anh Chương
Một điểm đặc biệt của ngôi nhà ống ở Lái Thiêu này là các món đồ nội thất được gia chủ tự tay chế tác từ phế phẩm: chân bàn làm từ ống cống cũ, mặt bàn trà xếp gạch vỡ, gốm hỏng, tranh tường từ phế phẩm xây dựng, đèn trần do chủ nhà đắp tay từ đất sét và thạch cao… Những tay nắm cửa hình thú như cá, rùa, chim, ếch được biến tấu từ những chiếc gốm kê chậu cây. Hệ song sắt cửa sổ được uốn theo hình dáng bụi tre, vừa có nhiệm vụ che chắn, vừa là hình ảnh biểu tượng của làng quê Nam Bộ.
Đồ gốm dùng để kê chậu cây mua ở chợ, cửa hàng gốm địa phương, thực chất những món gốm này là đồ kê chân chậu cây, được studio biến tấu làm tay nắm cửa. Song sắt cửa sổ có hình dáng giống như những bụi tre.
Ngoài ra, một số tác phẩm trang trí nổi bật trong nhà như tranh treo tường, tranh đặt đầu giường hoặc trên bàn phòng ngủ đều là dòng tranh vật liệu do chính chủ nhà sáng tác. Những bức tranh này được làm từ phế phẩm xây dựng, trong đó có cả mảnh bê tông trần đã bỏ đi. Dù tiết chế về màu sắc và đường nét, ngôi nhà vẫn toát lên sự ngẫu hứng riêng biệt, phản ánh phong cách sống chậm rãi và tinh thần trân trọng những thứ vốn bị xem là cũ kỹ.
Ảnh phải: Đồ trang trí được cắt từ bê tông trần bỏ đi.
Với chi phí đầu tư hạn chế và yêu cầu giữ nguyên kết cấu cũ, nhóm thiết kế buộc phải tận dụng tối đa nguồn lực có sẵn. Tuy nhiên, chính sự giới hạn ấy đã mở ra hướng tiếp cận mới trong việc khai thác chất liệu bản địa, không dừng lại ở phương diện hình thức hoặc vật liệu cụ thể, mà mở rộng đến xúc giác khi chạm vào mặt tường gốm thô.
Mùi nồng của đất, độ mát lạnh của gạch, sự thô ráp của sắt vụn – những chi tiết đó khiến tính bản địa không đơn thuần là một tuyên ngôn thị giác, mà trở thành trải nghiệm sống thực thụ, phù hợp để áp dụng linh hoạt trong nhiều công trình dân dụng khác.
Nhà Chậu Đất dù không phải là một công trình đồ sộ hay cầu kì, nhưng lại mang nhiều lớp ý nghĩa. Ngôi nhà là cuộc đối thoại giữa kiến trúc và văn hóa, giữa thủ công và kỹ thuật hiện đại, giữa sự tiết chế hình khối và chất ngẫu hứng cá nhân. Trong không gian vỏn vẹn 70m², từng chi tiết đều gợi nhắc về một vùng đất thấm đẫm nắng, gió và hơi thở Nam Bộ – nơi gốm không còn là vật liệu vô tri để trang trí, sinh hoạt thông thường, mà trở thành phần mở rộng của ký ức và trải nghiệm đời sống đương thời.
Thực hiện: Bảo Trân | Ảnh: Nguyễn Nhật Anh Chương
Xem thêm
Tuyển tập nhà ống Việt Nam đặc sắc trên ELLE Decoration
Nét Việt trên cốt gốm Lái Thiêu
Nhà Phố HG – Gian bếp xưa truyền cảm hứng sống đương đại – Ngoac.space
