Vừa được ra mắt gần đây, “Brutalist Hong Kong Map” (tạm dịch: Bản đồ Kiến trúc Brutalist Hong Kong) là ấn phẩm mới nhất thuộc series kiến trúc thế kỷ 20 của nhà xuất bản Blue Crow Media. Công trình nghiên cứu này vừa làm sáng tỏ một chương bị lãng quên trong lịch sử kiến trúc thành phố, vừa kết nối nó với dòng chảy Brutalist toàn cầu.
Ảnh: Blue Crow Media
Khu Chung cư Thiệu Thị (Shaw Studios Residential Blocks)
Kiến trúc sư người Hong Kong Bob Pang, người người sáng lập Nhóm Nghiên cứu Brutalism Hồng Kông vào năm 2021, chia sẻ: “Tôi chưa bao giờ nghĩ kiến trúc Hong Kong lại ẩn chứa nhiều điều thú vị và ý nghĩa đến vậy, đặc biệt là khi nó không bị ảnh hưởng bởi chủ nghĩa tư bản theo cách thông thường.”
Trong bốn năm qua, nhóm nghiên cứu gồm 20 thành viên đã dày công tìm kiếm và ghi chép hơn 40 công trình kiến trúc Brutalist, cả hiện hữu lẫn đã bị phá dỡ. Họ đã tổ chức hai triển lãm, xuất bản một ấn phẩm quan trọng và tham gia đóng góp vào vô số buổi trò chuyện và thuyết trình trên khắp Trung Quốc và khu vực châu Á.
Khối Phòng Đặc Biệt của Trường Cao đẳng St. Stephen và Hội trường Tang Shiu Kin. (St. Stephen’s College Special Room Block and Tang Shiu Kin Hall)
Dự án mới nhất của họ “Brutalist Hong Kong Map” được viết song ngữ, là một nỗ lực nhằm bảo tồn di sản kiến trúc bị quên lãng của thành phố, liên kết nó với câu chuyện Brutalist toàn cầu và kết nối với mạng lưới những người hâm mộ tận tâm trên toàn thế giới. Nghiên cứu này được hỗ trợ bởi Design Trust – nền tảng tài trợ phi lợi nhuận, và Leigh & Orange Architects – công ty có trụ sở tại Hồng Kông từ năm 1874, đã khám phá ra những mảnh ghép còn thiếu trong lịch sử kiến trúc thành phố từ những năm 1950 đến 1970, tái hiện một bức tranh toàn cảnh mà trước đây chưa từng được hình thành đầy đủ.
Nhà thờ Saint Alfred. (St. Alfred’s Church)
Không ngạc nhiên khi kiến trúc Brutalist Hồng Kông chịu ảnh hưởng sâu sắc từ phong trào Brutalist Anh Quốc, với nhiều nhân vật chủ chốt từng học tập tại Vương quốc Anh hoặc hợp tác với các kiến trúc sư Anh nổi tiếng như Denys Lasdun và John Bonnington. Giữa những năm 1960, một làn sóng thiết kế với cảm quan hình học mạnh mẽ bắt đầu định hình cảnh quan kiến trúc Hồng Kông, bao gồm Nhà thờ Giám lý Trung Hoa Bắc Giác (Chinese Methodist Church North Point) đầy biểu cảm của Szeto Wai (1965) và Khu dân cư Kiến trúc sư Chun Hom Kok (Chun Hom Kok Architect’s Residence) chịu ảnh hưởng từ Mies van der Rohe của Jackson Wong (1966).
Nhà thờ Giám lý Trung Hoa Bắc Giác (Chinese Methodist Church North Point)
Đến những năm 1970, khi Chủ nghĩa Thô mộc địa phương đạt đến đỉnh cao, một số công trình mang tính biểu tượng đã xuất hiện, mỗi công trình đóng góp một nét độc đáo cho phong trào, bao gồm Nhà nghỉ dưỡng và Nhà nguyện Thanh niên Giáo phận (Diocesan Youth Retreat Hostel and Chapel) đầy táo bạo, vượt qua mọi ranh giới của Samn Lim (1971); các hình khối liên kết của Trung tâm Sinh viên Chung Chi (Chung Chi Hall Student Centre) của Dennis Lau (1972); và Trường Trung học Stewards Pooi Tun (Stewards Pooi Tun Secondary School) hình UFO của Ronald Poon (1975).
Tháp Nước của Trường Cao đẳng Liên hiệp, CUHK. (United College Water Tower, CUHK)
Những phát hiện cho thấy rõ cách các công trình này thích ứng với sự phát triển đô thị nhanh chóng, địa hình đồi núi và khí hậu cận nhiệt đới của Hồng Kông. Được thiết kế với sự tích hợp theo chiều dọc, chúng tối đa hóa không gian nhỏ gọn cho nhiều mục đích sử dụng, bao gồm xưởng, văn phòng, nhà ăn, khu vực giải trí và bãi đậu xe. Tòa nhà Công nghiệp Biển Đông (Eastern Sea Industrial Building) của Peter Pun (1975), một công trình “dự ứng lực” có kích cỡ hàng hóa, là một ví dụ điển hình cho cách tiếp cận thông qua việc kết hợp nhiều mục đích sử dụng trong một tòa nhà cao tầng duy nhất. Nghiên cứu này vừa là một biên niên sử kiến trúc, vừa là một minh chứng cho sự sáng tạo và khả năng thích ứng của kiến trúc Brutalist trong bối cảnh đô thị độc đáo của Hong Kong.
Tháp Chuông của Trường Cao đẳng St. Stephen. (St. Stephen’s College Bell Tower)
Những mặt tiền trong suốt với hệ thống lam chắn nắng (brise soleil) và khối thông gió đáp ứng khí hậu, được tìm thấy ở công trình Khu Phòng Đặc Biệt của Cao đẳng St Stephen (St Stephen’s College Special Room Block) của Tao Ho (1981), cung cấp khả năng làm mát tự nhiên trước khi điều hòa không khí trở nên phổ biến. Việc xây dựng nhanh chóng các tòa nhà như Đơn vị Sản xuất của Shaw Brothers Studio (Shaw Brothers Studio Production Unit) của Peter Pun (1968), hoàn thành chỉ trong năm tháng, phản ánh sự phát triển đô thị nhanh chóng của thời đại, nơi tuổi thọ có lẽ không phải là mối quan tâm hàng đầu.
Toà nhà T.C. Cheng. (T.C. Cheng Building)
Kiến trúc sư Bob Pang nhận định: “Các kiến trúc sư thời hậu chiến đã giải quyết các vấn đề xã hội bằng các thiết kế có chất lượng không gian và xây dựng đặc biệt, tạo ra những tòa nhà Brutalist vừa gắn kết sâu sắc với bối cảnh địa phương, vừa phản ánh độc đáo thời đại của chúng.”
Khối Phòng Đặc Biệt của Trường Cao đẳng St. Stephen và Hội trường Tang Shiu Kin. (St. Stephen’s College Special Room Block and Tang Shiu Kin Hall)
Kể từ sự bùng nổ kinh tế của những năm 1980, nhiều tòa nhà mang tính biểu tượng đã bị phá dỡ để nhường chỗ cho các công trình tường kính lớn hơn, sang trọng hơn, trong khi những công trình khác đã được cải tạo rộng rãi. Chỉ một số ít còn lại ở trạng thái nguyên bản, được bảo tồn tốt. “Brutalist Hong Kong Map” tìm cách ghi lại những “báu vật” kiến trúc còn sót lại này, đồng thời khuyến khích việc khám phá lại vẻ đẹp của chúng và suy nghĩ lại về cảnh quan đô thị đang phát triển của thành phố.
Thư viện Wu Chung thuộc Đại học Trung Văn Hương Cảng. (Wu Chung Library, CUHK)
Bob Pang gợi ý một hành trình khám phá kiến trúc Brutalist Hồng Kông: “Cho một chuyến đi trong ngày khám phá kiến trúc Brutalist của Hong Kong, hãy bắt đầu tại Đại học Trung Văn Hương Cảng (The Chinese University of Hong Kong) ở Tân Giới, nơi bạn có thể dễ dàng đi bộ giữa hơn hai mươi tòa nhà Brutalist, tất cả đều nằm gần nhau một cách thuận tiện. Tiếp theo, di chuyển đến Đảo Hong Kong, bắt đầu tại Nhà thờ Giám lý Trung Hoa ở Bắc Giác, sau đó đi tàu điện ngầm đến Trường Tiểu học St Joseph (St Joseph’s Primary School) ở Loan Tử.”
Kiến trúc sư tiếp tục giới thiệu về hành trình khám phá: “Từ đó, hãy bắt một chiếc xe điện đến Happy Valley để xem các căn hộ Smiley Court. Kết thúc một ngày của bạn bằng một chuyến xe buýt nhỏ đến Nam Đảo để ghé thăm Khu dân cư của Jackson Wong ở Chung Hom Kok, và tận hưởng cảnh hoàng hôn tại bãi biển gần đó để kết thúc trải nghiệm.”
Trung tâm Sinh viên Hội trường Chung Chi thuộc Đại học Trung Văn Hương Cảng. (Chung Chi Hall Student Centre, CUHK)
Thông qua dự án nghiên cứu, chúng ta thấy rõ hơn sự tương phản giữa kiến trúc Brutalist – vốn chú trọng công năng, vật liệu thô mộc và giải pháp thông gió tự nhiên, với xu hướng kiến trúc hiện đại sau này – ưu tiên vẻ ngoài hào nhoáng với tường kính và phụ thuộc vào hệ thống điều hòa. Việc bảo tồn những công trình Brutalist vừa là để gìn giữ di sản vật chất, vừa là để lưu lại những giá trị về thiết kế bền vững và cách tiếp cận kiến trúc nhân văn.
Lời khuyên về hành trình khám phá cũng giúp người đọc hình dung rõ hơn về sự phân bố của các công trình Brutalist trong thành phố và tạo động lực cho những ai muốn tự mình trải nghiệm.
Thực hiện: Quốc Huy | Theo: Wallpaper* | Ảnh: Kevin Mak
Xem thêm:
Biệt thự Brutalist ở Moshav Lachish – Lưu giữ nét thô mộc
