Nhà trí thức quá cố Joseph Rykwert là một trong bốn nhà phê bình kiến trúc nhận Huy chương Vàng Hoàng gia được trao tặng bởi Viện Hoàng gia Anh (RIBA) và được công nhận là chuyên gia hàng đầu thế giới về lịch sử nghệ thuật và kiến trúc. Bằng sự nhạy bén, niềm đam mê học hỏi và sự tò mò không ngừng về thế giới, ông đã có những khám phá mới mẻ về kiến trúc, tái định hình khái niệm về đô thị. Điều này góp phần khiến những chia sẻ của ông trong các buổi hội thảo trở nên thú vị và có sức lan toả đến cộng đồng kiến trúc. Cuốn sách The Idea of a Town (1963) là một trong những tác phẩm nổi bật nhất của ông, góp phần thay đổi mãi mãi cách chúng ta nhìn nhận về kiến trúc.
Joseph Rykwert nhận Huy chương Vàng Hoàng gia vào năm 2014. Giải thưởng danh giá được trao hàng năm của Viện Kiến trúc Hoàng gia Anh (RIBA) nhằm tôn vinh một kiến trúc sư, cá nhân đã có đóng góp đáng kể cho nghề nghiệp. Ảnh: Morley Von Sternberg
Cơ duyên đến với con đường diễn ngôn kiến trúc
Sinh năm 1926 tại Warsaw, Ba Lan, Joseph Rykwert chuyển đến Anh vào năm 1939 và theo học kiến trúc tại Bartlett và Hiệp hội Kiến trúc. Trong thời gian ngắn làm việc tại văn phòng của Maxwell Fry, Jane Drew và Richard Sheppard, ông đã góp sức vào các dự án trường học và bệnh viện ở Châu Phi. Tài năng thiết kế của ông đã gây ấn tượng với Le Corbusier, người từng đề nghị ông một vị trí không lương mà cuối cùng ông đã từ chối. Nhưng nhà tiên phong Kiến trúc Hiện đại này vẫn có tác động lớn đến sự nghiệp của Joseph Rykwert. Sau khi phương án thiết kế cho cuộc thi Tái thiết “Crystal Palace” năm 1946 của Clive Entwistle và Le Corbusier không giành được chiến thắng, Joseph Rykwert đã công bố một bản bảo vệ kế hoạch, thu hút sự chú ý của Clive Entwistle và dẫn đến cuộc gặp gỡ với Le Corbusier. Sự kiện này giúp ông bắt đầu con đường viết lách.
Năm 1949, Joseph Rykwert đi khắp nước Ý với dự định viết về lịch sử kiến trúc Ý hiện đại. Mặc dù dự án không hoàn thành, chuyến đi đã giúp ông gặp gỡ kiến trúc sư Gio Ponti, người mời ông viết bài cho tạp chí Domus. Qua đó, ông tiếp tục khám phá và nghiên cứu các thành phố Ý và được đăng tải lên một số báo đặc biệt của tạp chí Forum Hà Lan. Bài viết được đón nhận nồng nhiệt và đã được ông phát triển thành tác phẩm có tính nền tảng mang tên The Idea of a Town, được xuất bản vào năm 1963.
Bìa tạp chí Architecture Snob. Ảnh: Bartek Barczyk
Kiến trúc như một cuộc đối thoại với không gian
Trong cuốn The Idea of a Town, thay vì chấp nhận quan điểm của các nhà khảo cổ học về thành phố cổ đại như một kết quả của nhu cầu định cư ngẫu nhiên, Joseph Rykwert đã mở ra một hướng đi mới trong việc hiểu thị trấn cổ đại như một phản chiếu của các mối quan hệ xã hội và những nghi lễ thiêng liêng. Theo ông, kiến trúc là một nghệ thuật gắn liền chặt chẽ với cấu trúc xã hội và thói quen của con người, nhấn mạnh tầm quan trọng của các yếu tố nhân văn trong thiết kế không gian sống. Trong suốt tác phẩm, ông đã lập luận rằng kiến trúc không thể chỉ là công cụ kinh tế; thay vào đó, nó cần gắn kết xã hội để đạt được vai trò thực sự của mình. Những tư tưởng sâu sắc và mới mẻ này đã trở thành nền tảng cho những tác phẩm văn học về sau của ông.
Các buổi hội thảo của Joseph Rykwert mang tính đột phá vì cách kết hợp kiến trúc với triết học và nhân học. Ảnh: Pawel MazurI CC Krakow
Thành công của The Idea of a Town đã đưa Rykwert được bổ nhiệm vai trò giảng dạy lịch sử và lý thuyết kiến trúc tại các trường đại học danh tiếng thế giới như University of Essex (1967-1980) và University of Pennsylvania (1988-1998). Joseph Rykwert có khả năng nói lưu loát tám thứ tiếng và đi khắp thế giới, truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ kiến trúc sư qua việc truyền đạt kiến thức và các tác phẩm có sức ảnh hưởng như The Idea of a Town, On Adam’s House in Paradise và The Seduction of Place: The History and Future of Cities, là những tác phẩm thiết yếu cho bất kỳ ai muốn tìm hiểu kiến trúc ở cấp độ cơ bản. Chúng vượt ra khỏi lý thuyết kiến trúc thuần túy, mở rộng ra các chủ đề về nhân sinh, văn hóa và cấu trúc xã hội.
Một vài di sản văn học của Joseph Rykwert. Ảnh: Tư liệu
Những ý tưởng của ông đóng vai trò trung tâm trong các cuộc hội thảo lớn về không gian, thành phố và tòa nhà, đã tái định hình tư duy cho nhiều thế hệ kiến trúc sư và nhà phê bình trên khắp thế giới. Ngay cả ở độ tuổi xế chiều, ông vẫn tích cực tham gia vào các cuộc tranh luận về tương lai của kiến trúc cho đến tận cuối đời. Vào ngày 18 tháng 10 năm 2024, Joseph Rykwert qua đời ở tuổi 98, để lại niềm tiếc nuối vô hạn cho cộng đồng kiến trúc. Chủ tịch RIBA, Muyiwa Oki đã bày tỏ lòng kính trọng sâu sắc: “Tôi rất buồn khi biết tin Joseph Rykwert, một nhà phê bình, sử gia và giáo sư uy tín thế giới về nghệ thuật và kiến trúc, đã qua đời.”
Joseph Rykwert sẽ mãi mãi ở trong trái tim và ký ức của chúng ta như một trong những trí thức quan trọng nhất trong kiến trúc hiện đại. Ảnh: Bartek Barczyk
Thực hiện: Hoàng Mai
Xem thêm:
Nhà phục chế Greg Powlesland và sứ mệnh hồi sinh những cổ vật bị lãng quên
KTS Colin Fournier: Tương tác hoá kiến trúc đô thị
Kiến trúc sư Frank Lloyd Wright và những công trình kinh điển
