Qua nhiều thế kỷ, nhiều nhà nghiên cứu đã tìm ra nguồn gốc của những trò chơi phổ biến của thời hiện đại đều ít nhiều có sự liên kết và nguồn gốc từ lịch sử, thông qua những món cổ vật. Trong đó, những thẻ bài đã được tìm thấy ở nhiều nơi, từ Trung Quốc đến Ý, làm nền tảng cho sự phát triển của những bộ môn giải trí sau này. Theo ghi chép, những trò chơi này đều được đón nhận rộng rãi trong cộng đồng xa xưa không khác biệt nhiều so với thời hiện đại, thúc đầy những nghiên cứu, so sánh về hành vi con người đến lịch sử của của những thẻ bài.
Ít nhất từ thế kỉ thứ 7, các quốc gia đã sử dụng thẻ bài để phục vụ nhu cầu giải trí hoặc sưu tầm. Ảnh: The Metropolitan Museum of Art.
Trung Quốc
Từ nhiều nguồn tài liệu tại Trung Quốc, năm 600-1600 Công Nguyên, việc chơi bài đã được phổ biến. Các dữ liệu rõ ràng hơn nhắc đến “bài domino” xuất hiện lần đầu tiên từ thời nhà Đường, khoảng thời gian 618-907 sau Công Nguyên. Tuy nhiên, một số nhà sử học lại cho rằng việc chơi bài phát triển từ thế kỷ thứ 10 tại quốc gia này, với những chiếc thẻ được vẽ bằng tay trên giấy hoặc giấy da.
Đến tới thời nhà Minh, từ năm 1368-1644 sau Công Nguyên, việc chơi bài trở nên nở rộ và ngày càng phát triển. Tại thời kỳ này một số thẻ bài còn mang hình ảnh các nhân vật trong nổi tiếng hay còn có những “thẻ bài tiền” mô phỏng hoạ tiết từ tiền Trung Quốc cổ.
Bộ thẻ bài thời Minh. Ảnh: Tư liệu
Ai Cập
Thông qua con đường Tơ lụa nổi tiếng, những thẻ bài được du nhập từ Trung Quốc vào Trung Đông trong khoảng năm 1300-1500. Bộ bài Mamluk của Ai Cập có hoạ tiết cầu kì được vẽ tay, có thể thuộc về một chủ sở hữu giàu có. Mỗi bộ bài gồm 13 lá, trong đó có 3 lá là các nhân vật nam: Vua, Trung úy và Thiếu úy.
Hình trái: Những thẻ bài được trang trí có niên đại từ Ai Cập thế kỷ 13 và 16, các hoạ tiết này vẫn được sử dụng cho đến ngày nay, với 52 lá bài được chia thành bốn bộ: cốc, đồng xu, kiếm và gậy polo. Hình phải: Nhà vua, Hoàng hậu và Jack là các thẻ bài hoàng gia, những thẻ bài Mamluk minh hoạ thông qua các biểu tượng và nhãn tên. Ảnh: MUSEUM ASSOCIATES/LACMA
Các thẻ bài Mamluk.
Ý, Tây Ban Nha và Pháp
Có rất nhiều suy đoán về sự xuất hiện của những bộ bài ở Châu Âu, được nhà sử học Peter Enderbrock chia sẻ với tạp chí Atlas Obscura vào năm 2020. Tuy nhiên, hầu hết các nhà sử học đều đồng ý rằng chúng xuất hiện một cách bất ngờ từ cuối những năm 1300, có thể bắt nguồn từ những người lính thời Thập tự chinh.
Những thẻ bài Pháp được làm vào thế kỷ 18. biểu tượng quân Cơ (trái tim) được ẩn giấu trong những khuôn mặt được miêu tả trên mỗi lá. Ảnh: THE BRITISH MUSEUM.
Người châu Âu yêu thích và trang trí những thẻ bài bằng tay một cách cầu kỳ và trở thành mặt hàng xa xỉ được giới nhà giàu ưa chuộng. Tuy nhiên, máy in và giấy nến cuối cùng đã giúp đơn giản hóa và khiến thẻ bài dễ tiếp cận hơn. Đến thế kỷ 15, các thẻ bài được tìm thấy trên khắp các tuyến đường thương mại nội địa. Vào thời Trung cổ, các thẻ bài là công cụ bói toán – đánh dấu sự thay đổi lớn trong việc sử dụng. Điển hình như bộ bài Tarot, ban đầu dành cho các trò chơi có tính cạnh tranh, sau đó hoàn toàn được biết đến là một công cụ tâm linh.
Ngày nay, bộ bài Pháp 52 lá được phổ biến nhất với bốn biểu tượng Cơ-Rô-Chuồng-Bích và hai màu đỏ, đen. Sự phổ biến của bộ bài được lý giải một phần do thiết kế đơn giản và sự yêu thích tại các cường quốc như Pháp, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ.
Hoa Kỳ
Trong những năm 1800-1900, chân dung các vận động viên và người nổi tiếng bắt đầu xuất hiện trên những thẻ bài ở Hoa Kỳ. Tại thời điểm này, bài bị đánh thuế nặng và lưu hành ở Thuộc địa Hoa Kỳ trước Chiến tranh Cách mạng. Sau khi các nhà in ở Hoa Kỳ bắt đầu tạo những bản in riêng, người Mỹ đã cho ra mắt các lá bài Joker vào bộ bài Pháp vào khoảng năm 1860.
Hình trái: Những tấm thẻ sưu tập ban đầu không chỉ có hình các vận động viên—một số người nổi tiếng được miêu tả. Người biểu diễn ở đây là vũ công người Pháp Cleo de Merode, sống từ năm 1875 đến năm 1966. Hình phải: Cầu thủ bóng chày Honus Wagner người Mỹ được minh hoạ trên thẻ bài được bán với giá kỷ lục 7,25 triệu USD vào năm 2022. Ảnh: Tư liệu
Tương tự như bộ sưu tập thẻ Disney 100 từ nền tảng TikTok, thẻ bài trong lịch sử cũng được coi là một loại phương tiện trao đổi. Các thẻ bài lần đầu tiên được bán dưới dạng thẻ quảng cáo, đóng gói cùng với thuốc lá như một phần thưởng cho người dùng. Vào đầu thế kỷ này thẻ thương mại trở nên phổ biến với nhiều màu sắc, và xuất hiện trong bao bì như một loại giải thưởng cho người tiêu dùng. Khi bóng chày trở thành một môn thể thao chuyên nghiệp, thẻ bài thương mại thể thao được in và bán kèm với kẹo và thuốc lá. Người sử dụng bắt đầu thu thập những tấm thẻ và trao đổi từ đó. Từ những năm 1930, các công ty đã bắt đầu in hình ảnh và tiểu sử của các vận động viên bóng chày để bán kèm những gói kẹo cao su. Đến năm 1949, thương hiệu Topps Chewing Gum đã đưa thẻ của các vận động viên, ngôi sao điện ảnh và thợ săn trò chơi lớn vào sản phẩm của họ. Mọi người bắt đầu xem thẻ thể thao như những món đồ sưu tầm có giá trị cao vào những năm 1980.
Lấy cảm hứng từ trò chơi điện tử, thẻ Pokémon được sử dụng làm vật phẩm sưu tập và thẻ chơi trò chơi. Một số thẻ bài hiếm còn có giá trị hàng ngàn đô la. Ảnh: Bản in đầu tiên của các thẻ bài Pokémon.
Các thẻ bài trao đổi đã trở thành trò chơi phổ biến vào cuối thế kỷ 20. Năm 1993, khi đang làm tiến sĩ toán học tại Đại học Pennsylvania, Richard Garfield đã phát minh ra Magic: The Gathering, một trong những trò chơi giao dịch nổi tiếng nhất hiện nay. Cùng lúc đó, một nhà thiết kế và một họa sĩ minh họa ở Nhật Bản đã giới thiệu cho Nintendo một trò chơi có tên Pocket Monsters. Năm 1996, Pocket Monsters (sau này được đổi tên thành Pokémon) đã được phát hành dưới dạng trò chơi điện tử và bán được hàng triệu bản. Một năm sau khi phát hành Pokémon tại Hoa Kỳ vào năm 1998, những thẻ bài này đã đến với Bắc Mỹ bởi chính công ty đã tạo ra Magic: The Gathering. Hơn 30 tỷ thẻ Pokémon đã sản xuất cho đến hôm nay.
Thực hiện: Trà Giang | Theo: National Geographic
Xem thêm:
“Vũ trụ” của Giorgio Armani trong những lá bài tarot
