Trong lĩnh vực quảng cáo và nghệ thuật, màu Acrylic là một trong những phương tiện sáng tạo phổ biến nhất ngày nay bởi tính chất vượt trội, nhiều sự lựa chọn và giá cả phù hợp với nhiều đối tượng. Để có được sự ứng dụng rộng rãi này, nhân loại đã luôn tìm tòi và phát minh những cách thức chế tạo sắc tố phong phú suốt chiều dài lịch sử.
Từ điều chế màu sắc với nguyên liệu tự nhiên
Quay về hàng chục ngàn năm trước, con người đã phát hiện ra việc kết hợp khoáng chất có màu, đất, xương với chất lỏng dính từ trứng hoặc các sản phẩm phụ của động vật để tạo ra một loại dung dịch có thể dùng để đánh dấu, tô vẽ. Với những tông màu sẵn có như đất, đen, trắng, vàng và đỏ, loài người nguyên thủy đã ghi lại dấu ấn cuộc sống của họ thông qua những tác phẩm được khắc trong hang đá cách đây 20.000 năm.
Những bức tranh cổ kéo dài khắp hang động Altamira ở miền Bắc Tây Ban Nha, khoảng 20 dặm từ thành phố Santander. Các nhà khoa học cho rằng các bức tranh kéo dài hàng km này được tạo ra bởi người Neanderthals trong suốt 20.000 năm. | Ảnh: Tư liệu
Việc vận chuyển các nguyên liệu và khoáng sản ngày càng phổ biến khi xã hội ngày càng phát triển, đặc biệt ở Hy Lạp và Ai Cập cổ đại. Với những tiến bộ về mặt kỹ thuật, vật liệu thời bấy giờ có thể được nhập khẩu từ những vùng đất khác để sơn và trang trí đền thờ. Trong khi đó, bảng màu dành cho các họa sĩ vẫn còn hạn chế, những phương pháp mới hơn bắt đầu được sử dụng để tạo ra nhiều loại sơn với màu sắc đa dạng hơn. Người ta trộn cát, vôi và quặng đồng chung với nhau và đun nóng chúng để tạo thành một hỗn hợp xanh lục có tên gọi “xanh Ai Cập”. Mỗi màu sắc sở hữu một công đoạn tạo thành khác nhau, chẳng hạn như để ra được sắc đỏ rực cần trộn thủy ngân – một chất độc hại đến cơ thể, với lưu huỳnh và nung chúng lại với nhau, còn màu trắng được tạo ra bằng cách bịt kín các dải chì trong chậu đất nung bằng giấm và phủ phân lên.
Ba trạng thái khác nhau của màu “xanh Ai Cập”: màu xanh nguyên thủy từ đá frit xanh (bên trái phía trên), màu xanh trong dạng bột (bên trái phía dưới), và sắc xanh khi được vẽ lên mặt nạ xác ướp (phải). | Ảnh: Kelsey Museum of Archaeology
Bước sang thế kỷ XV, người ta chọn dầu thay vì dùng trứng làm chất kết dính cho màu – một phát minh được ghi nhận bởi họa sĩ người Flemish – Jan van Eyck. Trong kỹ thuật vẽ do ông phát triển, các lớp sơn dầu từ khô nhanh đến khô chậm sẽ được kết hợp với chất màu đục với các dung môi trong suốt. Những đổi mới này cho phép các họa sĩ tạo ra những tác phẩm chi tiết và chân thực hơn vì sơn dầu có thể pha dễ dàng hơn và áp dụng với những nét cọ lớn.
Tác phẩm “Saint Jerome in His Study” bởi họa sĩ Jan van Eyck, hiện đang được trưng bày tại bảo tàng Detroit Institute of Arts. | Ảnh: Detroit Institute of Arts
Trong giai đoạn các cuộc viễn du từ châu Âu ào ạt nổi lên, rất nhiều tuyến thương mại mới được mở ra. Cùng với đó, nhiều màu sắc mới được khám phá khi các thương nhân mua bán và trao đổi những chất màu và thuốc nhuộm mới. Một ví dụ điển hình về điều này là việc người Tây Ban Nha mang cochineal về châu Âu – một loại thuốc nhuộm màu đỏ được người Aztec sử dụng và sản xuất ở Oaxaca (khi ấy được gọi là Tân Tây Ban Nha và bây giờ là Mexico). Loại thuốc nhuộm này được chiết xuất từ côn trùng cánh kiến cái sống trên xương rồng và được sử dụng để tạo ra màu đỏ thẫm.
Bộ lạc Aztec ở Mexico đã chế tạo ra một loại thuốc nhuộm màu đỏ bằng cách nghiền nhỏ những con bọ cochineal. Ảnh: Tư liệu
Việc mỗi màu sơn gắn liền với từng phương pháp chế tạo khác nhau, đã tạo nên sự chênh lệch về giá cả. Trong đó, đắt đỏ nhất có thể gọi tên màu “xanh ultramarine” – nghĩa là “từ bên ngoài biển khơi, thậm chí hiện nay, giả của phiên bản tự nhiên của chất màu này vẫn cao nhất. Ra đời vào những năm 900, màu xanh đậm này được tạo ra bằng cách sử dụng khoáng chất lapis lazuli. Có nguồn gốc từ Afghanistan – nơi lapis lazuli đã và đang được khai thác, màu xanh này đạt được bằng cách tách bột màu xanh rực rỡ khỏi những quặng đá bán quý.
Màu “xanh ultramarine” xuất phát từ tiếng Latin ultramarinus, nghĩa là “vượt qua biển cả” bởi màu này được nhập khẩu vào châu u từ những mỏ đá ở đông bắc Afghanistan với công lao của các thương gia Ý trong thế kỷ XIV và XV. Ảnh: Tư liệu
Vào đầu thời kỳ Phục Hưng, người ta dùng lòng đỏ trứng làm chất kết dính chính để tạo ra kết quả là một lớp sơn mờ nhanh khô. Đồng nghĩa rằng, các chất màu phải được vẽ lên bằng những nét cọ đặc biệt. Trong thời điểm nhiều tông màu nổi bật được ưa chuộng, nhiều họa sĩ nổi tiếng đã nhận ra rằng bức tranh của họ đã vượt quá số lượng màu sắc mà điều kiện kinh tế cho phép sở hữu. Johannes Vermeer đã sử dụng quá nhiều màu trong các tác phẩm của mình, đến mức khiến gia đình ông mắc nợ chồng chất. Còn với Michelangelo, bức tranh “The Entombment” của ông được cho là đã bị bỏ dở vì ông không đủ khả năng mua được màu “xanh ultramarine”.
Tác phẩm “The Entombment” – Michelangelo. | Ảnh: National Gallery
Tác phẩm “Woman Reading a Letter” – một trong những bức tranh sử dụng “xanh ultramarine” của danh họa Johannes Vermeer. Ảnh: Rijksmuseum
Đến sự can thiệp của hóa học và sự phổ biến của Acrylic
Từ khi con người bắt đầu có nhiều hiểu biết về hóa học, họ đã dành nhiều thập kỷ nghiên cứu để tạo ra màu sơn tổng hợp. Chất màu tổng hợp hiện đại đầu tiên là một loại màu được yêu thích từ lâu, màu “xanh Phổ”, được phát hiện một cách tình cờ vào đầu những năm 1700 khi một nhà hóa học đang cố gắng tạo ra màu đỏ. Sắc màu này bền lâu và có màu sẫm hơn màu xanh nước biển – một lần nữa nó mở ra nhiều khả năng mới cho các họa sĩ, màu xanh phổ được đổi tên thành “Preussisch blau” vào tháng 8 năm 1709. Trong vòng 100 năm tiếp theo, nhiều loại màu sắc nhân tạo khác được tạo ra, kéo theo giá cả thị trường về màu sơn tương đối thấp và dễ dàng mua được.
Tác phẩm “The Entombment of Christ” của Pieter van der Werff là bức tranh lâu đời nhất sử dụng màu “xanh Phổ”. Ảnh: Museum Boijmans Van Beuningen
Nhu cầu sử dụng màu tiếp tục tăng, các nhà sản xuất sơn công nghiệp bắt đầu sản xuất sơn nhũ, sơn bóng và sơn nhà. Các họa sĩ như Pablo Picasso thích sử dụng sơn công nghiệp kết hợp với các nhãn hiệu sơn dầu truyền thống, vì chúng cho phép ông tạo ra những màu sắc độc đáo và kết cấu khác biệt. Họa sĩ theo trường phái biểu hiện trừu tượng người Mỹ – Jackson Pollock, cũng ưa chuộng sơn công nghiệp. Với kỹ thuật vẽ nhỏ giọt của mình, ông cần một loại sơn có thể đổ mịn, vậy nên Jackson đã chuyển sang sử dụng sơn “men bóng” – một loại sơn gốc nhựa tổng hợp mới trên thị trường.
Tác phẩm “Red Barn” bởi Roy Lichtenstein. | Ảnh: Huntington Museum of Art
Nối tiếp nhu cầu ngày càng tăng nhanh về màu sắc, một loại màu khác tiếp tục ra đời. Otto Röhm đã phát minh ra nhựa acrylic và sau đó được chuyển hóa nhanh chóng thành sơn acrylic. Đầu năm 1934, kỹ thuật phân tán nhựa acrylic được phát triển bởi công ty hóa chất BASF của Đức. Giữa năm 1946 và 1949, Leonard Bocour và Sam Golden đã phát minh ra một giải pháp sơn acrylic dưới nhãn hiệu sơn Magna – đây là những loại sơn khai thác dựa trên khoáng sản. Về sau, để sản xuất hàng loạt, acrylic đã được thương mại hóa vào những năm 1950.
Theo sự phát triển đó, Sam đã đề ra một loại sơn acrylic gốc nước có tên là “Aquatec” – loại sơn này sau đó được bán dưới dạng sơn nhà latex, vì latex là thuật ngữ kỹ thuật cho việc gián đoạn các vi hạt polymer trong nước. Sơn latex nội thất là sự kết hợp của chất kết dính (có thể là acrylic, vinyl, PVA, và các loại khác), chất độn, bột màu và nước. Sơn latex bên ngoài cũng có thể là một hỗn hợp đồng polymer, nhưng sơn gốc nước tốt nhất là 100% acrylic, do tính đàn hồi và các yếu tố khác. Tuy nhiên, vinyl có giá chỉ bằng một nửa so với 100% nhựa acrylic và polyvinyl acetate (PVA) thậm chí còn rẻ hơn, vì vậy các công ty sơn tạo ra nhiều sự kết hợp khác nhau để phù hợp với nhu cầu thị trường.
Tác phẩm “Convergence” bởi Jackson Pollock. Ảnh: Albright Knox Art Gallery
Làm biến đổi ngành hội họa, màu acrylic kết hợp giữa các tính chất của sơn dầu và sơn nước, đã nhanh chóng thay thế dầu trong sơn hàng ngày. Acrylic là loại sơn gốc nước, rẻ tiền, giữ màu tốt và khô nhanh nên không còn xa lạ đối với nhiều họa sĩ. Họa sĩ theo phong cách Pop Art – Roy Lichtenstein đã sử dụng acrylic kết hợp với sơn dầu, giúp ông dễ dàng kiểm soát những nét vẽ của mình hơn. Những nghệ sĩ theo đuổi phong cách Biểu hiện Trừu tượng như Helen Frankenthaler và Morris Louis cũng ưa thích màu acrylic tổng hợp vì sắc độ phong phú và hiệu ứng màu nước mà họ có thể đạt được bằng cách pha loãng chúng với dung môi.
Đối với nhiều nghệ sĩ, màu sắc và loại sơn họ sử dụng có thể sẽ là đặc trưng riêng biệt trong tác phẩm của mình. Màu sắc có thể thay đổi tâm trạng của một tác phẩm hoặc gợi lên một ý nghĩa cụ thể. Sự phát triển của sơn và các chất màu sẵn có đã khai mở ra nhiều khả năng cho các nghệ sĩ và cho phép họ truyền tải trực tiếp trí tưởng tượng của họ lên tấm canvas.
Thực hiện: Vân Thảo
Xem thêm
Hiệu ứng Chromostereopsis: Mở khóa chiều sâu trong thiết kế nội thất
