Mặc dù công việc của kiến trúc sư là thiết kế không gian để tác động đến hành vi của con người, nhưng đôi khi vẫn có thiếu sót trong việc dự đoán và phản ứng với thói quen của người cư ngụ. Để tạo ra môi trường nâng cao phúc lợi, năng suất và gắn kết xã hội, mối quan hệ cộng sinh giữa các tòa nhà và hành vi của con người cần được thúc đẩy.
Ngành nhân học nghiên cứu về xã hội, văn hóa và sự phát triển của loài người theo theo thời gian, cung cấp thông tin về cách chúng ta tương tác với môi trường xung quanh-một chủ đề hữu ích với kiến trúc. Tầm quan trọng của nhân học với kiến trúc còn nằm ở việc cung cấp sự nhạy cảm về văn hóa và những cân nhắc về công bằng xã hội, thúc đẩy thiết kế không gian lấy người dùng làm trọng.
Tranh của Frances Edith Cooper.
Kiến trúc và nhân học từ lâu đã có chung những mối quan tâm về môi trường xây dựng và mối quan hệ của nó với lĩnh vực xã hội của đời sống con người. Theo truyền thống, các kiến trúc sư tập trung vào khía cạnh vật lý của các tòa nhà và xem chúng là mục tiêu cuối cùng. Trong khi đó, các nhà nhân chủng học lại coi các công trình kiến trúc được xây dựng là cơ hội để hiểu các hoạt động văn hóa xã hội đa dạng.
Tuy nhiên, trong vài thập kỉ qua đã có sự thay đổi từ hai phía. Các kiến trúc sư đã rời xa Chủ nghĩa hiện đại và chấp nhận các thiết kế cụ thể theo ngữ cảnh, trong khi nhân học và các ngành khoa học xã hội khác tập trung vào sự tương tác giữa con người, các yếu tố phi nhân loại và môi trường xây dựng. Các kiến trúc sư hiện nay ngày càng quan tâm đến khía cạnh hoạt động của các tòa nhà, mở rộng mối quan tâm của họ sang nghiên cứu nhân học. Hai lĩnh vực chia sẻ những điểm tương đồng về phương pháp và lý thuyết, đề xuất về sự hợp tác tiềm năng với tên gọi “Nhân học Kiến trúc” (Architectural Anthropology).
Trường Imagine Montessori thiết kế bởi Gradolí & Sanz. Ảnh: Mariela Apollonio
Bản chất của Nhân học Kiến trúc nằm ở sự công nhận kiến trúc vượt ra khỏi các tòa nhà và không gian. Nó chứa đựng một loạt yếu tố, từ chính cấu trúc vật lý cho đến vật liệu sử dụng và bối cảnh văn hóa mà chúng ta có thể hiện thực hoá và thói quen sinh hoạt hàng ngày. Bằng cách áp dụng cách tiếp cận đa ngành, kết hợp những hiểu biết sâu sắc từ nhân học và kiến trúc, các nhà thiết kế có thể hiểu sâu hơn về cách không gian hình thành cuộc sống.
Nhân học Kiến trúc đưa ra một lăng kính để khám phá ba khía cạnh cơ bản của kiến trúc thực hành: thiết kế, lưu trữ và cư trú. Mỗi chiều này làm sáng tỏ các khía cạnh khác nhau của mối quan hệ giữa người với môi trường, phơi bày mạng lưới tương tác phức tạp xác định thế giới xây dựng của chúng ta.
Thiết kế
Các nghiên cứu kiến trúc truyền thống thường tập trung vào công trình hoàn thiện mà bỏ qua quá trình hình thành. Nhân học Kiến trúc kêu gọi sự chuyển hướng chú ý sang tự thiết kế, truy theo mạng lưới phức tạp của con người, công cụ và công nghệ có liên quan. Việc hòa mình vào công việc hàng ngày của các kiến trúc sư và nhà thiết kế có thể mang lại cái nhìn sâu sắc hơn về cách các không gian tạo nên và vô số ảnh hưởng tạo nên hình thức và chức năng của chúng.
Tác phẩm The Messenger của Kumkum Fernando tại Coachella 2023. Ảnh: Lance Gerber
Lưu trữ
Bảo tồn và tổ chức kiến thức kiến trúc đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành sự hiểu biết của chúng ta về lịch sử và sự phát triển của môi trường xây dựng. Nhân học Kiến trúc kiểm tra các quá trình lưu trữ, khám phá các cơ chế mà qua đó, các hiện vật kiến trúc trở thành một phần của các câu chuyện lịch sử. Việc truy xuất hoạt động của các nhà lưu trữ và giám tuyển có thể làm rõ các động lực văn hóa và xã hội ảnh hưởng đến xây dựng các kho lưu trữ kiến trúc và tác động của chúng đối với ký ức của chúng ta.
Cư trú
Việc ở bao gồm sự tương tác tích cực và biến đổi các không gian được xây dựng. Nhân học Kiến trúc đi sâu vào thực tiễn sinh hoạt hàng ngày của các tòa nhà, khám phá cách người dùng tương tác với môi trường của họ và định hình chúng theo thời gian. Nghiên cứu các thói quen, nghi thức và động lực không gian của cuộc sống mỗi ngày, mang lại cái nhìn sâu sắc về trải nghiệm sống của kiến trúc và ý nghĩa của nó đối với hạnh phúc của con người.
Nâng cao sự hiểu biết về nhân học kiến trúc đòi hỏi chúng ta phải áp dụng một tập hợp các phản ánh về phương pháp luận để hướng dẫn thực hành nghiên cứu. Việc này yêu cầu tránh đưa ra những lý giải vội vàng mà thay vào đó là ưu tiên trải nghiệm thực tế về thiết kế, lưu trữ và cư trú thông qua việc quan sát và ghi chép. Ngoài ra, chúng ta cần phải nhận ra tầm quan trọng của các yếu tố phi con người trong việc định hình các quy trình kiến trúc, truy tìm vai trò và mối quan hệ của chúng để đạt được sự hiểu biết toàn diện về động lực thiết kế.
Dự án Planted Pergola do Heatherwick Studio thiết kế. Ảnh: DBOX for Mori Building Co.
Kiến trúc đóng vai trò phản ánh xã hội loài người. Giữa sự phức tạp của Kỷ nhân sinh (Anthropocene), khi sự can thiệp của con người đã làm thay đổi hành tinh ở quy mô địa chất, việc hiểu được mối quan hệ giữa con người và địa điểm ngày càng trở nên quan trọng. Để thực sự hiểu được mối liên hệ này và thiết kế những tòa nhà đáng sống hơn, cần có những phương pháp tiếp cận đa ngành mới kết hợp nhân chủng học và kiến trúc. Đây không chỉ đơn giản là nhân học về kiến trúc hay dân tộc học được thiết kế riêng cho các kiến trúc sư mà là một cách tiếp cận mới vượt qua những quan điểm này: Nhân học kiến trúc.
Thực hiện: Hoàng Lê | Theo: ArchDaily
Xem thêm
Kiến trúc thần kinh trong thiết kế cảnh quan và tiềm năng của những khu vườn giác quan
Mối gắn kết mật thiết giữa nghệ thuật và kiến trúc trong các công trình Modernism
AI sẽ thay đổi ngành kiến trúc và thiết kế ra sao trong tương lai
