Lục bình – loài thực vật thủy sinh mang tên gọi thân thuộc là bèo tây hay bèo Nhật Bản – có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới Nam Mỹ. Dù thường bị xem là cỏ dại sinh sôi nhanh chóng trên các dòng sông hồ, loài cây này lại ẩn chứa một vẻ đẹp khiêm nhường nhưng quyến rũ.
Điểm nhận diện đặc trưng của lục bình chính là thân phình to như những chiếc phao tự nhiên, giúp cây nổi bồng bềnh và trôi theo dòng nước. Những chiếc lá xanh mướt, dày dặn tạo nên mặt nền cho những đóa hoa kiều diễm. Hoa lục bình thường mang sắc tím lãng mạn, đôi khi là màu trắng tinh khôi, nở thành chùm sum suê, góp phần tô điểm cho bức tranh sông nước thơ mộng đặc trưng của miền Tây Nam Bộ.
Khoảng vài chục năm trước, lục bình được du nhập vào Việt Nam và nhanh chóng phát triển mạnh mẽ nhờ điều kiện nước ấm và khí hậu. Cây nổi bật với những chiếc lá rộng, dày, trơn và phồng lên, có thể vươn cao 1-2m trên mặt nước. Ảnh: Joshua J. Cotten
Tuy là loài ngoại lai, nhưng lục bình lại được tận dụng rộng rãi ở nhiều địa phương. Từ lâu, nó đã được dùng làm thức ăn cho gia súc, nguyên liệu sản xuất phân bón và được thả trong ao nuôi trồng thủy sản để tạo bóng mát tránh nắng. Tuy nhiên, vượt qua vẻ ngoài dân dã và những ứng dụng truyền thống này, loài cây này đang dần được “tái sinh” thành một nguồn tài nguyên quý giá, mở ra cánh cửa kinh tế mới, hướng tới một lối sống xanh và bền vững.
Dù là loài ngoại lai, lục bình đã từ lâu trở thành một phần quen thuộc trong đời sống nhiều địa phương. Người dân tận dụng cây làm thức ăn cho gia súc, nguyên liệu sản xuất phân bón, hay thả trong ao nuôi trồng thủy sản để tạo lớp chống nắng tự nhiên. Tuy nhiên, vượt ra ngoài những ứng dụng truyền thống giản dị này, lục bình đang được nhìn nhận dưới một góc độ mới. Loài cây từng bị coi là phiền toái giờ đây trở thành thành nguồn tài nguyên quý giá, mở ra tiềm năng kinh tế bền vững và góp phần định hình lối sống xanh cho cộng đồng.
Đồ nội thất làm từ sợi lục bình khô được nhiều thị trường ưa chuộng. Ảnh: Palette Design
Đặc tính sinh học và công năng lọc nước tự nhiên
Với đặc tính sinh trưởng nhanh và khả năng thích nghi tốt trong môi trường nước ấm, lục bình đã lan rộng khắp các vùng sông nước. Sự sinh sôi mạnh mẽ này từng là mối lo ngại vì chúng có thể phủ kín mặt nước, cản trở giao thông đường thủy và làm cạn kiệt oxy cho các sinh vật dưới nước.
Thế nhưng, các nhà khoa học đã phát hiện ra một đặc tính đáng chú ý của lục bình: khả năng làm sạch môi trường một cách tự nhiên. Đóng vai trò như một bộ lọc sinh học, loài cây này có thể hấp thụ hiệu quả các chất ô nhiễm hữu cơ cùng kim loại nặng như chì và thủy ngân trong nước – một giải pháp đã được chứng minh hữu ích trong xử lý nước thải. Sau khi thu hoạch, lục bình trở thành nguồn sinh khối dồi dào, được chuyển hóa thành phán bón hữu cơ và vi sinh chất lượng cao. Những sản phẩm này giúp cải tạo đất, tăng cường sức đề kháng cho cây trồng.
Đặc tính sinh trưởng nhanh cùng khả năng thích nghi tốt với môi trường nước ấm là nguyên nhân khiến lục bình dễ dàng lan rộng và bao phủ kín mặt nước. Ảnh: Tư liệu
Ứng dụng đột phá – Từ sợi thủ công đến thời trang cao cấp
Thủ công mỹ nghệ
Sau khi thu hoạch (thường ở tuổi khoảng ba tháng), thân cây lục bình được cắt bỏ lá và phơi khô dưới nắng, tạo ra loại sợi thô mang tính dẻo dai và bền chắc. Dưới bàn tay tài hoa của các nghệ nhân, những sợi cây này được biến hóa thành nguyên liệu quý giá cho nghề đan lát truyền thống – vừa mang giá trị thẩm mỹ, vừa tạo ra nguồn thu nhập bền vững.
Sợi lục bình sở hữu những đặc tính vượt trội: độ bền tương đương sợi bông, độ dẻo dai vượt trội hơn lụa, cùng lớp sáp bảo vệ tự nhiên giúp tăng khả năng chống thấm nước. Là vật liệu thân thiện với môi trường, an toàn và dễ dàng tái chế, sợi lục bình đang trở thành lựa chọn lý tưởng cho nhiều dòng sản phẩm đa dạng.
Hơn 20 năm qua, nghề đan lục bình đã trở thành nét truyền thống tại nhiều địa phương thuộc miền Tây Nam Bộ. Ảnh: Tư liệu
Từ những chiếc thảm mộc mạc, túi xách thời trang, giỏ trang trí nội thất, đèn ngủ, cho đến đồ nội thất xuất khẩu sang châu Âu và Nhật Bản, tất cả đều được chế tác bằng những kỹ thuật đan truyền thống tinh xảo như đan hạt gạo, đan xương cá hay đan rối. Quan trọng hơn cả, nghề đan lục bình đã trở thành nguồn sinh kế bền vững, mang lại thu nhập ổn định và cơ hội việc làm cho hàng nghìn lao động nông thôn, đặc biệt là phụ nữ, góp phần không nhỏ vào công cuộc xóa đói giảm nghèo tại nhiều địa phương.
Ảnh: Design Vintage
Tiềm năng trong ngành dệt may
Không chỉ dừng lại ở đan lát đồ thủ công mỹ nghệ, lục bình đang từng bước khẳng định vị thế trong ngành thời trang. Các nghiên cứu tại Thái Lan đã thành công trong việc chiết xuất sợi tơ từ thân lục bình bằng phương pháp cơ học. Sợi lục bình sở hữu những đặc tính lý tưởng cho ngành dệt may: kết cấu mềm mại, màu trắng kem tự nhiên, trọng lượng nhẹ và đặc biệt thoáng khí, kèm theo khả năng thấm hút ẩm vượt trội. Để tối ưu độ bền, sợi lục bình thường được pha trộn với rayon hoặc polyester, sau đó dệt thành vải thoi hoặc vải dệt kim – tạo nên những sản phẩm từ quần áo, phụ kiện thời trang đến đồ dùng gia đình độc đáo.
Ảnh: Duy Le Duc
Y học dân gian và ẩm thực
Ngoài những ứng dụng công nghiệp, lục bình còn được biết đến như một vị thuốc dân gian và nguyên liệu ẩm thực độc đáo. Trong y học cổ truyền, lá và cuống phình của lục bình mang tính mát, thường được giã nát cùng muối để đắp ngoài da, hỗ trợ điều trị các tình trạng sưng tấy, mụn nhọt, viêm khớp ngón tay hay viêm hạch bạch huyết – giúp giảm đau và tiêu sưng tự nhiên.
Các nghiên cứu khoa học hiện đại đã chỉ ra rằng lục bình chứa nhiều hợp chất sinh học có hoạt tính kháng khuẩn, kháng nấm, chống oxy hóa, và thậm chí có tiềm năng trong việc phòng ngừa ung thư. Về ẩm thực, tại Việt Nam, ngó non, cuống lá và hoa lục bình đã trở thành nguyên liệu quen thuộc trong nhiều món ăn đặc sắc như canh chua cá lóc nấu ngó lục bình, ngó lục bình xào tép, hay hoa lục bình luộc và xào, tất cả đều mang hương vị ngọt mát, kết cấu giòn xốp đặc trưng.
Ngó non, cuống lá và hoa sông là những thành phần ẩm thực độc đáo tại Việt Nam, xuất hiện trong nhiều món ăn, ví dụ như món bún mắm ăn kèm hoa lục bình. Ảnh: Một Thoáng Quê Hương
Thực hiện: Thiên Thư
Xem thêm:
Hoa mẫu đơn: Hiện thân của vẻ đẹp quý phái
