Santorini, Hy Lạp là một trong những điểm đến đặc biệt nhất của vùng biển phía Đông Địa Trung Hải. Nổi bật với những ngôi nhà màu trắng và xanh lam với cấu trúc hình vòng cung trên triền đá hướng ra biển Aegean, hòn đảo này từ lâu đã trở thành biểu tượng du lịch toàn cầu. Tuy nhiên, Santorini không chỉ cuốn hút bởi cảnh quan nên thơ. Đằng sau vẻ đẹp đó là một câu chuyện nhiều tầng lớp: từ quá khứ địa chất dữ dội, đến những huyền thoại cổ xưa và dấu ấn kiến trúc Cycladic độc đáo. Chính sự kết hợp giữa thiên nhiên, lịch sử và văn hóa đã khiến nơi đây trở thành một hòn đảo thú vị trên bản đồ thế giới.
Ảnh: Sưu tầm
Di sản của một đảo núi lửa
Santorini thuộc quần đảo Cyclades, nằm ở phía nam biển Aegean, khoảng 200km về phía Đông Nam thành phố Athens, Hy Lạp. Hòn đảo mang vẻ đẹp bình yên này thực chất là phần còn lại của một ngọn núi lửa khổng lồ đã sụp đổ sau biến cố địa chất dữ dội.
Khoảng năm 1600 TCN, Santorini đã hứng chịu một trong những vụ phun trào núi lửa mạnh nhất lịch sử. Các nghiên cứu ước tính khối lượng vật chất phun ra lên đến hàng chục tỷ mét khối, xếp vào cấp độ VEI 7 (Volcanic Explosivity Index) – tức ngang ngửa những thảm họa có thể làm biến đổi khí hậu khu vực. Vụ phun trào khiến phần lõi magma rỗng nhanh, bề mặt đảo sụp xuống, tạo thành caldera (thuật ngữ chỉ hố sụt khổng lồ hình thành khi miệng núi lửa sập xuống sau phun trào). Chính cấu trúc vòng cung dựng đứng này đã trở thành cảnh quan đặc trưng của hòn đảo Santorini.
Miệng núi lửa trên đảo Santorini. Ảnh: Rolfsteinar
Sức công phá của vụ phun trào không chỉ định hình địa chất. Tro bụi bay xa hàng nghìn km, sóng thần lan khắp vùng Aegean, để lại chấn động mạnh mẽ cho các nền văn minh ven biển thời đó. Trớ trêu thay, chính lớp tro dày ấy vô tình trở thành tấm chắn bảo tồn. Dưới tro, Akrotiri – một đô thị thời kỳ Đồ Đồng, được giữ lại gần như nguyên vẹn cấu trúc: những ngôi nhà nhiều tầng, hệ thống cống thoát nước, đồ gốm và đặc biệt là các bức bích họa miêu tả đời sống và thiên nhiên cách đây hơn ba thiên niên kỷ. Sau khi được khai quật toàn bộ vào năm 1967, di chỉ Akrotiri không chỉ mang giá trị khảo cổ to lớn, mà còn cung cấp cho thế giới cái nhìn hiếm hoi về đời sống tinh thần và nghệ thuật của người xưa trước thảm họa.
Di chỉ Akrotini. Ảnh: Rt44
Một bức tranh tường được tìm thấy tại Akrotini. Ảnh: Sưu tầm
Ảnh: Gleb Simonov
Thần thoại sinh ra từ tro bụi
Chính hình dáng vòng cung khác lạ cùng quá trình địa chất dữ dội đã khiến Santorini trở thành mảnh đất gợi mở trí tưởng tượng của con người. Nổi bật nhất là giả thuyết về Atlantis.
Theo triết gia Plato kể lại, vào thế kỷ IV TCN, Atlantis là một vương quốc lý tưởng với nền văn minh phát triển rực rỡ nhưng bị các vị thần nhấn chìm xuống biển chỉ trong một ngày một đêm bởi một cơn thịnh nộ. Cho đến nay, không có bằng chứng khảo cổ nào khẳng định Atlantis từng tồn tại, nhưng nhiều học giả đã tìm thấy sự tương đồng đáng kinh ngạc giữa mô tả của Plato và thảm họa phun trào Thera trên Santorini. Một nền văn minh phồn vinh đột ngột biến mất, biển dâng, sóng thần tràn vào, tro bụi phủ kín, khiến Santorini được nhiều người xem là địa điểm tiềm năng nhất cho Atlantis huyền thoại.
Núi Profitis Illas và tàn tích của Thera cổ đại. Ảnh: Sidvics
Bên cạnh giả thuyết về Atlantis, Santorini cũng hiện diện trong những câu chuyện thần thoại Hy Lạp khác. Tên gọi cổ của hòn đảo là Thera, bắt nguồn từ vị anh hùng Theras – hậu duệ của Cadmus, người sáng lập thành Thebes. Theo truyền thuyết, Theras đã dẫn một nhóm người từ Sparta đến định cư tại hòn đảo này và sau đó, đặt tên vùng đất theo tên mình. Đây là mối liên kết trực tiếp giữa Santorini và dòng dõi anh hùng trong thần thoại Hy Lạp.
Santorini trong những năm 1950. Ảnh: Sưu tầm
Ngoài ra, với đặc điểm là đảo núi lửa giữa biển khơi, Santorini thường được cho là có mối liên hệ với vị thần biển cả và động đất Poseidon. Trong trí tưởng tượng dân gian, những đợt phun trào và chấn động địa chất tại Santorini chính là biểu hiện của cơn thịnh nộ từ vị thần quyền uy này. Một số truyền thuyết địa phương cũng gắn đảo với các nữ thần biển (Nereid), những người bảo trợ cho thủy thủ và thuyền bè qua lại vùng Aegean.
Cảng Phira. Ảnh: Sưu tầm
Những giả thuyết về Atlantis không chỉ tồn tại trong các câu chuyện truyền miệng mà đã thấm sâu vào văn hóa đại chúng. Từ thế kỷ 19, Atlantis với bối cảnh được đặt tại Santorini và biển Aegean đã trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều tác phẩm văn học, trong đó có tiểu thuyết Atlantis: The Antediluvian World của Ignatius Donnelly. Sang thế kỷ 20, Hollywood và văn học hiện đại tiếp tục khai thác biểu tượng này qua nhiều thể loại: từ tiểu thuyết khoa học viễn tưởng, truyện tranh, đến các bộ phim hoạt hình như Atlantis: The Lost Empire của Disney (2001).
Kiến trúc đối thoại với thiên nhiên
Ở Santorini, kiến trúc không chỉ là nơi cư trú, mà còn là cách con người đối thoại với thiên nhiên. Trên những triền đá dựng đứng hướng ra biển Aegean, từng ngôi nhà trắng tinh, mái vòm xanh lam và khung cửa gỗ màu trời xếp lớp như thác chảy xuống sườn núi. Nhìn từ đằng xa, cả thị trấn hiện lên như một bức tranh tối giản nhưng đầy sức hút, nơi màu sắc của kiến trúc hòa làm một với biển và trời.
Kiểu kiến trúc này có tên gọi là Cycladic, bắt nguồn từ quần đảo Cyclades ở miền Nam biển Aegean, với những đặc trưng chính như: nhà nhỏ, tường trắng quét vôi, mái phẳng, cửa sổ và cửa ra vào thường sơn màu xanh. Điểm chung dễ nhận thấy nhất ở phong cách kiến trúc này là sự giản dị đến tối đa: đường nét vuông vức, hạn chế trang trí; bảng màu kiệm lời nhưng giàu sức gợi, phản ánh triết lý sống của người dân vùng biển khắc nghiệt: gọn gàng, thiết thực nhưng vẫn đầy tính thẩm mỹ.
Ảnh: Mstyslav Chernov
Ở Santorini, kiến trúc Cycladic được duy trì, biến đổi thành một phiên bản độc đáo hơn do những khác biệt trong bối cảnh địa chất và lịch sử của hòn đảo. Sau vụ phun trào núi lửa khổng lồ cách đây hơn 3.000 năm, Santorini có địa hình vách núi dựng đứng bao quanh miệng núi lửa (caldera). Người dân buộc phải xây nhà bám theo triền núi hoặc khoét sâu vào vách đá để tận dụng địa hình. Chính vì vậy, thị trấn ở Santorini thường xếp lớp từ trên cao xuống thấp, tạo hiệu ứng thị giác như những dòng thác trắng – xanh đổ xuống biển.
Thành phố Oia. Ảnh: Norbert Nagel
Ngoài ra, Santorini còn hứng chịu khí hậu khắc nghiệt hơn so với nhiều đảo Cyclades khác, chẳng hạn như nắng gắt, gió Bắc thổi mạnh mang theo độ ẩm mặn từ biển. Điều này khiến cách con người ứng xử với kiến trúc cũng trở nên khó khăn và đặc biệt hơn. Tường nhà tại Santorini thường dày để chống nóng và gió; mái vòm thay thế cho mái phẳng để phân tán lực, đồng thời cửa được xây nhỏ hẹp hơn nhằm giữ mát và hạn chế sự xâm nhập của khí nóng. Sự thích nghi này đã làm cho kiến trúc Cycladic ở Santorini mang sắc thái vừa chung, vừa riêng – vừa giữ nguyên tinh thần tối giản cốt lõi, vừa khoác thêm bản sắc địa hình và khí hậu độc đáo.
Ảnh: Sưu tầm
Mỗi ngôi nhà, dù riêng lẻ, đều như một mảnh ghép trong tổng thể thị trấn, tạo thành một bức tranh cộng đồng hoàn chỉnh khi đặt cạnh nhau. Chính sự đồng nhất ấy đã biến Santorini thành biểu tượng văn hóa thị giác nổi tiếng khắp thế giới. Trên bưu thiếp, trong các chiến dịch quảng bá du lịch hay trên màn ảnh rộng, chỉ cần nhìn thấy những dãy nhà trắng – xanh nối tiếp nhau, người ta lập tức nghĩ tới Santorini. Qua đó, đưa Cycladic vượt ra khỏi khuôn khổ giới hạn của một phong cách kiến trúc để trở thành thương hiệu thị giác toàn cầu.
Thực hiện: Thùy Như
Xem thêm:
Osaka: Giao lộ thời gian trong đường nét kiến trúc
