The Fall ra mắt năm 2006 dưới bàn tay của đạo diễn người Mỹ gốc Ấn Tarsem Singh, là một trong số những bộ phim hiếm hoi không gây sốt phòng vé, nhưng lại luôn được giới phê bình đánh giá cao bởi bối cảnh điện ảnh siêu thực đầy mê hoặc. Bộ phim xoay quanh nhân vật Roy Walker (do Lee Pace thủ vai) – một diễn viên đóng thế bị thương nặng, nằm cô độc trong bệnh viện và cô bé Alexandria (do Catinca Untaru thủ vai) nhỏ nhắn, ngây thơ, luôn nhìn mọi thứ với đôi mắt tò mò. Để có thể thao túng Alexandria giúp mình lấy morphine, Roy đã bắt chuyện và kể cho cô bé nghe sử thi về một băng cướp anh hùng, cố gắng tiêu diệt vị Thống đốc xấu xa Odious do chính anh tưởng tượng ra.
Câu chuyện như mở ra một vũ trụ riêng, nơi những sa mạc trắng trải dài tới tận chân trời, những lâu đài dát vàng vươn lên dưới ánh hoàng hôn và những thác nước rực rỡ đổ xuống như dải lụa. Tất cả đều đẹp đến choáng ngợp, nhưng ẩn dưới vẻ lộng lẫy ấy là một tâm hồn đang rạn vỡ. Sau nhiều biến cố, Roy rơi xuống vực thẳm và Alexandria như một điểm sáng, cố gắng níu giữ “người anh hùng” của mình lại bằng niềm tin và trí tưởng tượng bay bổng.
Ảnh: Tarsem Singh Archives
Phép màu có chủ đích
The Fall được mở đầu bằng một thế giới không màu. Màn hình đen trắng lạnh lẽo trôi qua từng giây, thời gian như bị kéo căng bởi cú máy lệch tâm và gãy khúc, với hình ảnh đạo cụ văng tung tóe, người ngựa đổ nhào trong làn nước đục, đuôi máy quay lặng lẽ gục xuống, những bóng người lao xao, hốt hoảng. Không lời thoại, chỉ có nhạc nền, nhưng sự hỗn loạn của toàn bộ phân cảnh như báo hiệu cho nỗi đau không thể đảo ngược của nhân vật chính. Dù chỉ thoáng qua, cảnh quay mở đầu ấy đã đặt nền cho tâm trạng của nhân vật Roy Walker trong xuyên suốt bộ phim: một diễn viên đóng thế vừa gặp tai nạn ngã từ cây cầu cao trong lúc quay phim, để lại thân thể bất động và trái tim đổ nát. Từ đây, thế giới của anh bị bao phủ trong những mảng màu xám tro.
Chuỗi phân đoạn hỗn loạn đầu phim The Fall. Ảnh: Tarsem Singh Archives
Và rồi một cú cắt chuyển đầy dịu dàng, màu sắc được đổ xuống khung hình từ khi Alexandria bước vào. Cô bé năm tuổi, bàn tay băng trắng lấp ló dưới chiếc áo len xám nhạt, váy bay phấp phới, tung tăng trong khu vườn bệnh viện với dáng đi chao đảo. Đôi mắt đen láy tinh nghịch quét qua từng góc hành lang, gom nhặt những diễn biến đời sống như thể cô bé đang chơi một trò chơi đầy thú vị. Cơ duyên gắn kết hai số phận xảy đến: bức thư Alexandria viết cho y tá Evelyn bất cẩn rơi khỏi tay, xoay vài vòng trong không khí rồi hạ cánh gọn ghẽ vào vạt áo của Roy đang nằm ở tầng dưới. Khi cô bé lần theo để nhặt lại bức thư, cuộc gặp gỡ tưởng chừng ngẫu nhiên ấy lại mở ra cả một thiên sử thi dịu dàng đến bất ngờ.
Ảnh: Tarsem Singh Archives
Phải làm rõ, đằng sau những lời kể đầy phép màu, Roy không chỉ đơn thuần đang dỗ dành một đứa trẻ. Tất cả những gì Roy dệt nên đều hướng đến một mục đích duy nhất – thao túng Alexandria lấy trộm morphine cho mình. Vì thế, anh luôn kể rồi tạm dừng câu chuyện ở một số thời điểm nhất định và đó luôn là những thời điểm đẹp nhất. Chẳng hạn, có thể đó là khi cuộc phiêu lưu đã đi đến giữa quảng trường dát vàng rực rỡ, giữa sa mạc trắng loá hay ngay dưới chân thác nước ào ạt. Chính tại nơi mà ánh sáng, màu sắc và không gian đang căng tràn vẻ diễm lệ, câu chuyện lại bị bỏ lửng. Alexandria chỉ còn cách phàn nàn, nài nỉ, rồi chấp nhận làm những công việc do Roy đặt ra để đổi lấy phần tiếp theo.
Đây không chỉ là thủ thuật tâm lý mà còn là những dàn cảnh thị giác đầy dụng ý. Đạo diễn Tarsem Singh đặt những phân cảnh ấn tượng nhất làm “nút treo” câu chuyện, biến chính cái đẹp thành mồi nhử. Và khi khung hình đang căng đầy sức sống bỗng chốc tắt ngóm, khán giả cũng cảm thấy chưng hửng, hụt hẫng như chính Alexandria. Cái đẹp bị cắt cụt giữa chừng không chỉ để cô bé chịu khuất phục, mà còn khiến người xem thấm thía hơn sự tàn nhẫn trong ý đồ của Roy. The Fall vì thế luôn khiến ta rơi vào tình thế lưỡng lự: vừa choáng ngợp trước vẻ đẹp, vừa rùng mình nhận ra cái đẹp ấy bị lợi dụng cho một mục đích đen tối.
Dù dùng câu chuyện như công cụ, không thể phủ nhận việc Roy vẫn cố gắng bọc chúng trong những gam màu chính nghĩa, vẫn để các nhân vật có câu chuyện riêng và hành động vì lẽ phải. Như thể, ở phần sâu thẳm nhất, anh vẫn đang cố giữ lại sự trong trẻo của Alexandria – người luôn nhìn Roy bằng đôi mắt tràn đầy lòng tin.
Sáu người anh hùng hiện ra từ trí tưởng tượng, gồm: tên cướp da đỏ, nhà tự nhiên học Charles Darwin, nô lệ da đen, chuyên gia thuốc nổ, nhà thám hiểm người Ý và tên cướp áo choàng xanh Bandit. Họ cùng nhau lên đường diệt trừ tên Thống đốc Odious – một kẻ độc tài chuyên mặc vest trắng, được xem như hiện thân cho mọi nỗi bất công mà Roy đang oán hận.
Những khung cảnh mà các anh hùng đi qua đẹp và hào hùng như một giấc mộng. Bảng màu chuyển hẳn sang những gam ấm như: ochre, đỏ đất, vàng kim, mang đến cảm giác về một cuộc phiêu lưu đầy hứa hẹn. Chuyển động của các nhân vật như những nét chấm phá đầy sinh động với dải khăn tung bay, bóng ngựa và tiếng cười trên những triền đồi khô cằn chạy dài bất tận, những vách đá, dòng sông, mặt biển. Màu sắc trong câu chuyện của Roy lúc này không dữ dội mà ấm áp và dịu dàng, mọi gam màu đều có viền ánh sáng, mềm mại như vệt sơn nước đang loang trên giấy, thúc đẩy trí tưởng tượng của Alexandria và của cả người xem cùng thăng hoa.
Trong những phân đoạn mở đầu cuộc phiêu lưu của The Fall, tất cả khung hình đều là long shot (toàn cảnh cực rộng), làm nổi bật sự nhỏ bé của các nhân vật giữa không gian bao la choáng ngợp.
Ảnh: Tarsem Singh Archives
Ảnh: Tarsem Singh Archives
Ảnh: Tarsem Singh Archives
Ảnh: Tarsem Singh Archives
Điều thú vị nằm ở chỗ, cuộc phiêu lưu này được tạo ra bằng lời kể của Roy và trí tưởng tượng của Alexandria. Vậy nên, tất cả nhân vật đều là những người xuất hiện bên cạnh cô bé, chẳng hạn như tên lính Tây Ban Nha của Thống đốc Odious là những người đàn ông mặc giáp đen hay bước ra từ phòng X-ray của bệnh viện; Thống đốc Odious là tên diễn viên chính trong bộ phim mà Roy đang đóng trước khi bị thương, cũng là người đã cướp đi người yêu của Roy.
Giấc mơ rạn vỡ
Trong phần sau của The Fall, khi Roy chìm vào những liều morphine, anh càng đánh mất nhịp điệu vững chắc của câu chuyện. Thế giới tưởng tượng bắt đầu chao nghiêng, không còn giữ được logic nội tại ban đầu. Những cảnh trí vẫn đẹp đến choáng ngợp nhưng bảng màu bão hòa thấp và khung hình cắt cận khiến cho không gian trở nên ngột ngạt, chao đảo. Nhịp kể đột ngột bị đẩy nhanh, lời thoại trở nên kịch tính, sáo rỗng và sến súa. Hành trình diệt trừ Thống đốc Odious cũng dần trở thành câu chuyện tình yêu giữa Bandit và công chúa Evelyn – vị hôn thê của Odious mà nhóm anh hùng đã bắt cóc trên đường. Đây chính là ví dụ cho trí tưởng tượng đi quá xa khi bị dẫn dắt sai lệch của Alexandria. Khi Roy sử dụng ngôn ngữ sáo rỗng, cô bé non nớt Alexandria bắt đầu phân loại sử thi phiêu lưu thành một câu chuyện lãng mạn. Cô bé mong muốn Bandit và công chúa Evelyn phải có một mối quan hệ hư cấu.
Ảnh: Tarsem Singh Archives
Màu sắc cũng biến đổi: từ những lớp màu ấm dịu như vệt nắng nay trở nên gay gắt hoặc đơn điệu, thiếu đi độ sâu của bóng tối.
Ảnh: Tarsem Singh Archives
Khi trí tưởng tượng mang theo sự cứu rỗi
Khi những liều morphine, thực chất chỉ là giả dược, không mang đến cho Roy cái chết như anh mong đợi, nỗi tuyệt vọng càng đặc quánh. Nó không chỉ ăn mòn anh mà còn lan sang cả Alexandria. Cô bé vẫn ngây thơ tin rằng, chỉ cần lấy thêm thuốc cho Roy, anh sẽ hết buồn và kể tiếp câu chuyện dang dở. Và rồi, cô bé bị trượt ngã, rơi thẳng xuống nền đá lạnh cứng khi đang cố gắng với lấy lọ thuốc. Khoảnh khắc cơ thể bé nhỏ ấy nằm bất động trong phòng thuốc bệnh viện, bộ phim được đẩy lên cao trào một cách lặng lẽ và đáng sợ.
Tai nạn xảy ra với Alexandria khiến cho Roy hoàn toàn sụp đổ, cũng làm cho diễn biến tiếp theo của câu chuyện trở nên u ám, đẫm máu và lạnh lẽo. Những mảng màu ấm dịu dần phai nhạt, thay bằng những khung hình bị rút cạn sắc tố: sa mạc khô cằn đến nứt nẻ, bầu trời như dát chì, những đền đài sụp đổ tan tành trong khói đen. Khoảnh khắc nhóm anh hùng lần lượt bị hạ sát là một trong những phân cảnh ám ảnh nhất The Fall. Họ gục xuống trong lúc bảo vệ lẫn nhau, không còn được ánh sáng dịu dàng ôm ấp mà chỉ còn bóng đổ sắc cạnh, khô khốc và xám tro nằm lại.
Ảnh: Tarsem Singh Archives
Ảnh: Tarsem Singh Archives
Ảnh: Tarsem Singh Archives
Ảnh: Tarsem Singh Archives
Cái kết thảm khốc ấy đã dấy lên một cuộc tranh luận giữa Alexandria và Roy. Anh thì thào rằng tất cả phải chết, rằng đây là câu chuyện của anh và nó chỉ có thể kết thúc bằng sự hủy diệt. Nhưng Alexandria lắc đầu: “Không, đây cũng là câu chuyện của cháu.” Cuộc tranh luận ấy, tưởng như trẻ con, lại là khoảnh khắc tinh tế nhất của bộ phim. Bởi lần đầu tiên, Alexandria đòi lại quyền được giữ nhân vật chính nghĩa sống sót, đòi lại sắc màu cho thế giới đang sụp đổ. Ẩn sau lời năn nỉ non nớt là một chân lý giản dị nhưng sâu sắc: Không ai có thể độc chiếm một câu chuyện khi trong đó còn có trái tim của người khác.
Cán cân quyền lực trong thế giới tưởng tượng đổi chiều, bối cảnh cũng lập tức đổi sắc: ánh sáng trở lại cân bằng, những gam màu dịu dàng lan tỏa và bố cục khung hình lấy lại sự đối xứng. Nhân vật – vốn bị xô lệch, chông chênh trong những khung hình trước đó, giờ được đặt vào trung tâm, đại diện cho những khúc mắc trong tâm hồn Roy đã được gỡ bỏ. Anh đã thôi bám víu vào nỗi đau của việc bị người yêu phản bội ngay sau tai nạn, thôi gặm nhấm sự oán hận với những người đã bắt anh thực hiện một phân cảnh vô lý đến mức suýt mất đi đôi chân.
Ảnh: Tarsem Singh Archives
Trong The Fall đến cả cái chết của đẹp đến ngỡ ngàng.
Bộ phim kết thúc bằng những thước phim đen trắng tư liệu về những pha mạo hiểm ngoài đời thực, như lời tri ân lặng lẽ gửi đến những diễn viên đóng thế từng ngã xuống vì nghệ thuật. Nhưng lúc này, những phân cảnh ấy không còn là bóng ma ám ảnh nhân vật Roy, chúng là những vệt sáng nhỏ nhoi nhưng bền bỉ, nhắc nhở chúng ta rằng mỗi cú ngã cũng có thể là một cú nhảy, nếu ta còn đủ can đảm để đứng lên.
Ảnh: Tarsem Singh Archives
Dùng hiện thực dệt giấc mơ
Điều kỳ diệu nhất là tất cả những khung cảnh tưởng như chỉ có trong giấc mơ The Fall đều là những địa điểm có thật. Đạo diễn Tarsem Singh đã dành gần nửa thập kỷ rong ruổi qua 28 quốc gia để truy tìm và phân tích từng vùng đất thích hợp, từ những vòm cung dát vàng rực rỡ ở Ấn Độ, đền cổ rêu phong chìm trong sương ở Campuchia, bãi muối trắng xóa như bầu trời rơi xuống mặt đất ở Bolivia cho đến vách đá đỏ rực cháy trong nắng chiều Nam Phi, hồ nước phẳng lì ở Iceland soi bóng mây trời.
Đạo diễn Tarsem Singh. Ảnh: IMDb
Cây keo chết (Acacia erioloba) ở Dead Vlei, gần Sossusvlei, Namibia.
Không một cảnh quay nào trong The Fall được tạo bởi CGI. Tất cả đều là những hiện thực đẹp đến choáng ngợp, được chắt lọc và sắp đặt cầu kỳ đến mức mỗi phân cảnh đều có thể đứng riêng như một bức tranh sơn dầu. Nghệ thuật mise-en-scène (bài trí khung hình) được tính toán kỹ lưỡng, từ ánh sáng, cảnh vật cho đến trang phục, lần lượt lật giở ra một vũ trụ thẩm mỹ. “Tôi không muốn thao túng trí tưởng tượng của người xem bằng kỹ xảo, bởi cái đẹp chỉ thật sự khiến người ta xúc động khi nó có thể được chạm vào” – Tarsem Singh chia sẻ.
Giếng bậc thang Chand Baori, Abhaneri, Rajasthan, Ấn Độ, xuất hiện trong The Fall tại phân đoạn nhóm anh hùng bị truy lùng và nhà khoa học tự nhiên Charles Darwin bị giết.
Nhà thiết kế phục trang huyền thoại Eiko Ishioka – người từng đoạt giải Oscar cho Bram Stoker’s Dracula, đã được đạo diễn Tarsem Singh tin tưởng, giao nhiệm vụ tạo hình cho bộ phim. Phong cách xử lý trang phục như tác phẩm đồ họa và nhân vật truyện tranh của bà đã giúp cho các nhân vật trong câu chuyện hiện lên vừa mang tính biểu tượng vừa có “khối” thị giác mạnh. Màu sắc, chất liệu và tỉ lệ của từng tấm áo choàng, khăn đỏ, mũ và lớp giáp đều được tính toán kỹ lưỡng để tạo nên sự tương phản với cảnh nền, khiến nhân vật nổi bật nhưng cũng nhỏ bé và lạc lõng.
Ảnh: Tarsem Singh Archives
Ảnh: Tarsem Singh Archives
Quy mô của các đạo cụ và set dressing trong The Fall cũng rất đáng được chú ý. Từ những cột cờ, biểu ngữ cho đến các sắp đặt kiến trúc tạm thời như cầu thang phủ vải màu, tất cả đều được dựng lên với tỉ lệ khổng lồ, đôi khi lớn đến mức bản thân chúng đã là những cảnh tượng độc lập. “Nghệ thuật ‘like-spectacle’ được sử dụng để khi máy quay lùi ra xa trong những phân cảnh long shot, mỗi hình ảnh, trang phục, đạo cụ vẫn giữ được độ chi tiết và nhịp điệu thị giác cần thiết. Chúng không chỉ lấp đầy không gian mà còn tham gia trực tiếp vào bố cục và dẫn dắt biến chuyển cảm xúc khi bị làm rách, phủ bụi hay cháy rụi trên màn ảnh”. Thậm chí, trong phân đoạn Bandit chia tay công chúa Evelyn tại thành phố Jodhpur ở gần cuối bộ phim, đạo diễn Tarsem Singh đã phải trò chuyện và kêu gọi người dân địa phương sơn lại nhà thành màu xanh biển để đạt được sắc độ màu khi quay trực tiếp tại hiện trường. Qua đó cho thấy tham vọng về quy mô và độ chân thực của tất cả những người thực hiện The Fall.
Thành phố Jodhpur ở Ấn Độ trong The Fall.
Khu vườn của Cung điện Umaid Bhawan.
Khi bàn về bối cảnh của The Fall, có thể khẳng định rằng đó là một mạng lưới mise-en-scène chặt chẽ, từ địa điểm, trang phục, đạo cụ cho đến ánh sáng đều được cân nhắc để góp phần phản ánh cảm xúc nhân vật. Khi nhìn thấy Alexandria tung tăng trong cung điện hay Roy để mặc cho gió thổi tung áo choàng giữa sa mạc vàng, ta không chỉ thấy cái đẹp mà còn cảm nhận được trọng lượng của cái nắng trưa nóng bỏng, cái mong manh của một giọt nắng sắp tan. Chính sự chân thực ấy khiến thế giới tưởng tượng của hai nhân vật chính không bị giả tạo hay vụn vặt. Và có lẽ, đó mới là lý do khiến The Fall không chỉ là một bộ phim mà là một giấc mơ có thật.
Ảnh: Tarsem Singh Archives
Thực hiện: Thùy Như
Xem thêm:
Bối cảnh siêu thực trong phim Poor Things
