Có những người, những vật tưởng như rất mong manh lại mang trong mình sức bền đáng kinh ngạc – đó là cảm nhận đầu tiên của tôi khi nhìn vào giấy dó và cả NTK Nguyễn Kiều Lam, người phụ nữ mảnh mai nhưng bền bỉ với tư duy thiết kế sâu sắc.
Kiều Lam là người đứng sau ba không gian của EU-Vietnam Sustainable Design Awards (EVSDA), được làm bằng giấy dó – loại vật liệu tưởng chừng như không có sự gắn liền với kiến trúc. Thứ giấy thô, nhẹ, sợi đan đa hướng và gần như không thể xé một cách thẳng thớm ấy được Kiều Lam bồi đắp, đan lại, dựng thành tổ, thành trần, thành vòng. Từ đó, chị tạo ra những cấu trúc không chỉ đẹp mắt, mà còn khiến người tham dự muốn dừng lại, cảm nhận và ở lại lâu hơn trong không gian.
NTK Nguyễn Kiều Lam
Khi sự am hiểu vật liệu tạo nên bứt phá
Khi được hỏi về lựa chọn giấy dó cho ba không gian của chuỗi sự kiện EVSDA, Kiều Lam chia sẻ: “Giấy dó không hề yếu như vẻ ngoài của nó. Loại giấy này không được làm từ bột mịn như giấy công nghiệp, mà từ xơ cây dó – những sợi đan đa hướng giúp tạo nên bề mặt dẻo dai, khó rách theo đường thẳng dù đã vuốt trước khi xé. Khi được bồi đúng cách, các lớp sợi ấy càng kết chặt vào nhau, tạo thành kết cấu dày và chắc đến mức muốn phá vỡ nó phải chủ động dùng kéo cắt.”
Phương án bồi giấy dó.
Quá trình bồi giấy.
Bề mặt giấy sau khi bồi và phơi khô.
Không chỉ hiểu giấy dó ở cấp độ vật lý, NTK Nguyễn Kiều Lam còn đưa chất liệu này vào thiết kế với toàn bộ sự tôn trọng dành cho căn cốt văn hóa của nó. Giấy dó – vốn là vật liệu truyền thống dùng trong tranh dân gian và thư pháp, nay được tái định vị trong kiến trúc đương đại. Điều thú vị là chị củng cố nó bằng chính kỹ thuật bồi đầu lân truyền thống của người Việt, rồi để tác phẩm trở thành kết cấu chịu lực và phân tách chính của công trình.
“Hiểu về nguồn gốc và cấu trúc của giấy dó thì sẽ biết cách kết nối làm cho tấm giấy trở nên mạnh mẽ.” – NTK Nguyễn Kiều Lam
Phương án thiết kế không gian workshop Kiến Trúc Bền Vững Cho Không Gian Cư Ngụ Hiện Đại
Hơn 1.000 tấm giấy dó đã bền bỉ đi cùng chị qua ba địa điểm khác nhau của EVSDA. Chúng được bồi lại, cắt gọt, đan sợi, dựng lên rồi tháo xuống, lưu trữ và lắp đặt lại – một chuỗi tuần hoàn cả về vật liệu lẫn tinh thần. Mỗi lần tái sử dụng không chỉ là thực hành phát triển bền vững, mà là một lần Kiều Lam giữ lại ký ức của công trình, cho phép vật liệu tiếp tục kể chuyện trong một hình hài khác. Ở đây, giấy dó không chỉ là vật liệu, mà là biểu tượng của cho cuộc đối thoại giữa tinh thần thủ công truyền thống Việt Nam với những tư duy kỹ thuật tiến bộ và tinh thần sáng tạo đến từ châu Âu.
Hình ảnh cánh đồng lúa vàng và kỹ thuật thủ công truyền thống Việt Nam tương tác với những điều mới mẻ đến từ các khách mời châu Âu.
Dệt không gian từ bối cảnh
“Cốt lõi mà Lam và LAM Weaving Spaces theo đuổi là tạo ra những không gian mang lại trải nghiệm sống động cho bất kỳ ai hiện diện trong đó.” Không gian, với NTK Nguyễn Kiều Lam, không chỉ để nhìn ngắm mà còn để sống cùng. Và để sống được, nó phải vừa cô đọng về ngôn ngữ, vừa rộng mở cho cảm xúc, vừa đủ kín đáo để không lấn át những điều đang diễn ra. Đó là lý do mỗi công trình của chị luôn bắt đầu từ việc lắng nghe bối cảnh thực tế để định hình và phát triển thiết kế sao cho đúng và đủ.
Tại workshop Kiến Trúc Bền Vững Cho Không Gian Cư Ngụ Hiện Đại – sự kiện mở màn cho chuỗi hoạt động của giải thưởng EVSDA, trong không gian thông tầng lớn của trụ sở Sunlife TP.HCM, hội thảo diễn ra ngay cả khi khối văn phòng vẫn đang hoạt động. Do đó, trước hết, Kiều Lam dựng lên những tấm giấy lớn để tăng tính riêng tư, hạn chế phân tán sự tập trung. Sau đó, sắp đặt chúng để tạo thành một lớp trần khổng lồ mô phỏng hình ảnh cánh đồng lúa chín – ký ức quen thuộc của làng quê Việt Nam.
Không gian workshop Kiến Trúc Bền Vững Cho Không Gian Cư Ngụ Hiện Đại.
Đến workshop thứ hai – Tạo Tác Sản Phẩm Thiết Kế Bền Vững, Nguyễn Kiều Lam quyết định chia nhỏ những tấm giấy để vừa phù hợp với với khối tích không gian nhỏ của 11:11 d’artistre tại khách sạn Amanaki, vừa tạo thành những mảng “tường” dẫn lối, tổ chức lại sơ đồ di chuyển một cách mềm mại, linh hoạt và thân mật.
Phương án thiết kế không gian workshop 2.
Phương án thiết kế không gian workshop 2.
Phương án thiết kế không gian workshop 2.
Không gian bữa tiệc thân mật đánh dấu sự thành công của workshop thứ hai – Tạo Tác Sản Phẩm Thiết Kế Bền Vững.
Cuối cùng, vào đêm Gala ra mắt giải thưởng EVSDA, nơi diễn ra sự kiện là TDX Ice Factory – một nhà máy nước đá cũ được cải tạo, đồng nghĩa với việc “sân chơi sắp đặt” sẽ trở nên vô cùng rộng rãi, nhiều vật thể gây nhiễu và bản thân vật liệu cũng đã tiêu hao ít nhiều. Thế nên, chị quyết định cắt giấy thành những sợi nhỏ, đan lại thành một vòng tròn khép kín, bán riêng tư để khoanh vùng không gian. Một tổ giấy nơi người tham dự đứng tràn cả trong và bên ngoài, nhưng vẫn cảm thấy “thuộc về” không gian ấy, vẫn nhìn thấy những gì đang diễn ra trên sân khấu, vẫn có thể trò chuyện mà không làm gián đoạn chương trình. NTK chia sẻ: “Tôi không kỳ vọng hiệu ứng quá lớn”, chị chia sẻ. “Nhưng khi thấy mọi người đứng lại, ở trong không gian ấy lâu hơn tôi dự đoán, thậm chí chờ đến khi tháo dỡ để ngắm nhìn công trình một cách cô đọng và toàn diện nhất – tôi biết mình đã làm được.”
Phương án thiết kế không gian workshop 3.
Không gian đêm Gala ra mắt giải thưởng EVSDA.
Từ tổ mối đến tổ người
Đằng sau mỗi công trình của LAM Weaving Spaces là một quá trình chuẩn bị kỹ lưỡng, nơi từng ý tưởng đều được tính toán từ rất sớm. Nguyễn Kiều Lam không làm việc theo kiểu cuốn chiếu hay cảm hứng bất chợt, trái lại, chị đã lên kế hoạch và hoàn thành phác thảo cho chuỗi không gian tiếp nối của EVSDA ngay từ lần khảo sát đầu tiên, kể cả độ tiêu hao vật liệu cũng đã được tính toán kỹ lưỡng. “Cả ba công trình đều được lên kế hoạch từ rất sớm, thử thách duy nhất là làm sao để ứng dụng ý tưởng vào bối cảnh không gian thực tế một cách hiệu quả, linh hoạt trong khung thời gian có hạn.” – NTK chia sẻ.
Đối với những dự án có mặt bằng lắp dựng đa dạng và thời gian thi công ngắn ngủi – đặc thù của ngành công nghiệp tổ chức sự kiện, sự chủ động và hiểu rõ năng lực đội nhóm chính là yếu tố then chốt. Ở công trình đầu tiên, Nguyễn Kiều Lam dành 8 ngày chỉ để bồi giấy – từ những tờ giấy dó nhỏ mỏng manh, tạo thành những tấm lớn khổng lồ, công phu nhất là công đoạn phơi khô và xử lý bề mặt trong mùa mưa ẩm ướt. Nhưng phần lắp đặt và canh chỉnh chỉ gói gọn trong 4 giờ đồng hồ. Công trình thứ hai thì chuẩn bị ít hơn, tuy nhiên thời gian thi công lại kéo dài do cần cắt gọt và chỉnh sửa ngay tại công trường. Đến công trình thứ ba, chị dành ra 5 ngày cho công đoạn cắt sợi, đan lát và thêm 8 giờ để hoàn thiện việc lắp dựng – tất cả đều diễn ra trong sự khẩn trương nhưng vẫn giữ được độ chỉn chu cần thiết.
Quá trình bấm giấy cho không gian đêm Gala ra mắt giải thưởng EVSDA.
Mối nối giữa những sợi giấy.
Tin chắc rằng, điều khiến quá trình ấy diễn ra mượt mà không nằm ở kỹ thuật cá nhân, mà ở tinh thần cộng tác đầy tin tưởng giữa Nguyễn Kiều Lam và các cộng sự. “Tôi biết rõ sức mình đến đâu. Tất cả những tính toán đều nằm trong vùng kinh nghiệm và tôi cũng tự tin vì phía sau mình là một đội ngũ hiểu việc, hiểu ý và luôn sẵn sàng phối hợp. Chưa bao giờ tôi bị giới hạn trong việc sáng tạo bởi sau lưng tôi là một đội ngũ tuyệt vời.” Khi kể về những người cộng sự trong LAM Weaving Spaces, đôi mắt chị không giấu nổi sự tự hào – bởi với chị, điều đáng giá nhất không chỉ là sản phẩm hoàn thiện mà còn là hành trình cùng nhau vượt qua giới hạn kỹ thuật, vật liệu và thời gian để tạo nên những không gian đong đầy cảm xúc.
Quá trình dựng không gian của đội ngũ LAM Weaving Spaces.
Quá trình dựng không gian của đội ngũ LAM Weaving Spaces.
Bền vững không phải là câu chuyện để kể
Trong ngành công nghiệp tổ chức sự kiện, mọi sắp đặt thường chỉ tồn tại trong thời gian ngắn nhưng để lại khối lượng rác thải khổng lồ. Vì vậy, Nguyễn Kiều Lam luôn cố gắng thiết kế sao cho mỗi vật liệu mà mình sử dụng đều có thể sống nhiều vòng đời. Đó không phải là một nỗ lực thực hành bền vững theo xu hướng, mà đơn giản là cách chị vẫn luôn làm nghề. “Bền vững với Lam chưa bao giờ là câu chuyện để kể, mà là nhiệm vụ tự nhiên của bất kỳ ai đang tham gia vào lĩnh vực thiết kế, là điều phải làm mỗi ngày.”
“Có rất nhiều cách để thực hành thiết kế bền vững. Việc tái chế, tái thiết kế chỉ là 1 phần trong công việc đó”. Nhìn vào hơn 1.000 tấm giấy dó đã đi cùng chị qua ba không gian của EVSDA, có thể thấy, Kiều Lam không chỉ tính toán tỉ mỉ từ khâu lựa chọn vật liệu, tổ chức thi công, lưu giữ, tái sử dụng mà chị còn chuẩn bị cả những ý tưởng để cho vật liệu một vòng đời dài hơn.
Các vật liệu thừa sau khi cắt những tấm lớn cũng được Nguyễn Kiều Lam lưu trữ cẩn thận để thiết kế ra những vật dụng có kích thước
Sau đêm Gala ra mắt giải thưởng, số giấy này đã được tận dụng cho hội thảo Góc nhìn giao thoa Pháp – Việt. Và trong tương lai gần, NTK Nguyễn Kiều Lam dự định sẽ tiếp tục chuyển hoá chúng thành những vật dụng gần gũi, mang tính chức năng với vòng đời lâu bền hơn, chẳng hạn như: vách ngăn, đèn trang trí, đồ nội thất… Thiết kế không phải chỉ để tạo ra cái mới, mà còn để tiếp nối những giá trị sẵn có và thực hành bền vững, trong cách làm việc của chị, không nằm ở một khoảnh khắc gây ấn tượng, mà ở cả một quá trình âm thầm nhưng đầy nhân văn.
Không gian hội thảo Góc nhìn giao thoa Pháp – Việt
Dù không gian do Nguyễn Kiều Lam tạo ra có thể được dựng lên trong vài giờ và tháo xuống chỉ trong tích tắc nhưng phía sau sự tạm thời ấy lại là những tính toán tỉ mỉ và sự chuẩn bị dài hơi của cả một đội ngũ. Từng sợi giấy, từng nếp gấp đều được hình thành từ lòng tin, sự thấu hiểu vật liệu và cam kết bền vững từ trong tư duy thiết kế. Chính những yếu tố đó đã khiến các công trình của chị vượt ra khỏi ranh giới của một cấu trúc tạm, trở thành không gian trải nghiệm sống động, nơi vật liệu được tái sinh nhiều lần và con người được kết nối theo cách riêng.
Thực hiện: Thùy Như | Ảnh: NVCC
Xem thêm:
Kiến trúc sư Nguyễn Kiều Lam – Người dệt không gian
NTK Kiều Lam: Cân bằng giữa thẩm mỹ, chất liệu và kỹ thuật trong thiết kế
NTK Sabine Marcelis: Diễn giải bền vững qua lăng kính văn hóa
