Radical Design không đơn thuần là một trào lưu, mà là một cuộc cách mạng đích thực trong lịch sử nghệ thuật ứng dụng. Xuất hiện vào cuối thập niên 1960, phong trào này đã mạnh mẽ thách thức những chuẩn mực thiết kế truyền thống, kiến tạo con đường cho những ý tưởng táo bạo và đột phá. Nó đã biến đổi diện mạo của kiến trúc và thiết kế, đồng thời định nghĩa lại vai trò của những nghệ sĩ sáng tạo trong xã hội.
Với tuyên ngôn không khoan nhượng, những người theo đuổi phong cách Radical Design đã kiên quyết phản đối chủ nghĩa duy lý khô khan và thị hiếu bảo thủ, minh chứng rằng các nhà thiết kế không đơn thuần là người cung cấp dịch vụ mà còn là tác nhân xã hội có khả năng tạo nên những thay đổi tích cực thông qua ngôn ngữ thiết kế phá cách, phương pháp tiếp cận liên ngành và tư duy đổi mới.
Nguồn gốc: Từ phản đối đến đấu tranh sáng tạo
Vào giữa những năm 1960, nước Ý trở thành trung tâm của chủ nghĩa tiêu dùng châu Âu. Thị trường tràn ngập những sản phẩm được sản xuất hàng loạt với thiết kế tối giản, thiếu vắng bản sắc và màu sắc chủ đạo. Trong bối cảnh đó, thế hệ tài năng trẻ trong lĩnh vực mỹ thuật và kiến trúc đã nổi lên như một làn sóng phản kháng. Họ thành lập các nhóm sáng tạo tiên phong như Archizoom và Superstudio tại Florence, hình thành nên một phong trào mạnh mẽ thách thức định nghĩa về cái đẹp chuẩn mực thời bấy giờ.
Archizoom Associati, nổi tiếng với ‘No-Stop City’ và phong cách chiết trung độc đáo, đã dùng sự châm biếm và cường điệu để phê phán hiện trạng một cách hài hước. Ghế Safari và Giường Dream là những ví dụ điển hình. Ảnh: Courtesy Dario Bartolini (Archizoom Associati)
Superstudio là một trong những người đi đầu trong phong trào kiến trúc Radical vào cuối những năm 60 và đầu những năm 70. Ảnh: Courtesy Superstudio
Nhà phê bình nghệ thuật người Ý Germano Celant đã gọi hiện tượng này là “Architettura Radicale” (Kiến trúc Cấp tiến), mô tả một thế hệ kiến trúc sư mới đang tìm cách phá vỡ các trào lưu kiến trúc chính thống hậu Thế chiến II. Họ không đơn thuần chỉ trích việc sản xuất hàng loạt mà còn tìm cách giải phóng nhân loại khỏi những cấu trúc xã hội cứng nhắc. Làn gió Radical như một ngọn lửa bùng cháy, song hành cùng các phong trào văn hóa khác như Hippie, đã đưa nghệ thuật thoát khỏi vòng xoáy của văn hóa tiêu thụ để tìm kiếm những giá trị đích thực sâu sắc hơn.
Những yếu tố làm nên bản sắc độc đáo của thiết kế Radical bao gồm:
-Tính bền vững tiên phong: Ưu tiên sử dụng vật liệu thân thiện với môi trường, thách thức quan niệm về thiết kế dùng một lần.
-Thử nghiệm táo bạo: Phá vỡ các quy tắc truyền thống bằng việc thử nghiệm không giới hạn về hình dạng, kết cấu và gam màu rực rỡ.
-Phản biện xã hội: Từ chối những thiết kế hời hợt, được sản xuất đại trà vì mục đích tiêu dùng đơn thuần.
-Biểu đạt cảm xúc: Sử dụng màu sắc mạnh mẽ, tương phản cao để khơi gợi cảm xúc và phản ứng từ người xem.
-Tầm nhìn tương lai: Lấy cảm hứng từ khoa học viễn tưởng và các ý tưởng về tương lai để tạo ra các thiết kế linh hoạt, đáp ứng nhu cầu đa dạng của con người.
Đồ nội thất của Memphis Group trong căn hộ tại Monaco của Karl Lagerfeld. Ảnh: Jacques Schumacher
Thiết kế tiêu biểu: Biểu tượng của sự đổi mới trong sáng tạo
Phong trào Radical để lại dấu ấn thông qua nhiều tác phẩm đã trở thành biểu tượng của sự đổi mới:
-Đồ nội thất Memphis Group: Những thiết kế táo bạo với họa tiết hình học và màu sắc rực rỡ, phá vỡ hoàn toàn quy chuẩn về đồ nội thất sang trọng truyền thống.
-Walking City của Archigram: Đô thị di động được thiết kế như sinh vật khổng lồ, thách thức quan niệm về không gian sống cố định và thích ứng với môi trường thay đổi.
-Sofa Superonda của Superstudio: Thiết kế cho Poltronova, với hình dạng sóng uốn lượn linh hoạt, cho phép người dùng sắp xếp theo nhiều cách khác nhau tùy theo nhu cầu sử dụng.
-Gương Ultrafragola của Ettore Sottsass: Tác phẩm biểu tượng với ánh sáng neon hồng và hình dạng uốn lượn gợi cảm, thể hiện sự kết hợp giữa công năng và nghệ thuật.
Những thiết kế này gây ấn tượng về mặt thẩm mỹ, đồng thời là lời phê bình sâu sắc về các cấu trúc xã hội đương thời, thách thức người dùng suy nghĩ về mối quan hệ giữa con người, không gian và vật thể.
Walking City on the Ocean (1966) của Archigram là một dự án thành phố di động độc đáo, pha trộn hình ảnh tàu ngầm quân sự, bộ xương ngoài côn trùng và khoa học viễn tưởng. Dù mang tính đột phá, dự án này vẫn là một ý tưởng trên giấy vì một viễn cảnh tận thế chưa bao giờ xảy ra. Ảnh: The Museum of Modern Art
Chiếc bàn Quaderna của Superstudio đã nhấn mạnh một xã hội tiêu dùng một cách mới mẻ và ấn tượng. Ảnh: Zanotta
Chiếc ghế dài La Mamma của Gaetano Pesce làm nổi bật đặc quyền của phụ nữ. Ảnh: Tư liệu
Di sản và ảnh hưởng hiện đại
Ngày nay, tinh thần bứt phá của trào lưu Radical vẫn tiếp tục truyền cảm hứng cho các kiến trúc sư và nhà thiết kế đương đại. Chúng ta có thể thấy dấu ấn của phong trào này trong các xu hướng sáng tạo hiện đại như kiến trúc phi truyền thống của Zaha Hadid và Frank Gehry hay thiết kế nội thất táo bạo của Tom Dixon và Patricia Urquiola. Một số trào lưu mới được ra đời dựa trên nền tảng của Radical như: Neo-Memphis (Tái hiện phong cách Memphis từ những năm 1980 với họa tiết đầy màu sắc và hình học), Parametricism (Sử dụng thuật toán và công nghệ để tạo ra các hình thức phức tạp, liên tục), Biophilic Design (Kết hợp thiên nhiên vào không gian sống, phản ánh mối quan tâm về môi trường) và Critical Design (Thiết kế như một phương tiện để đặt câu hỏi về xã hội, chính trị và công nghệ).
Thiết kế S Chair của Tom Dixon. Ảnh: Context Gallery
Ghế Peacock do Dror Benshetrit thiết kế, gồm ba lớp nỉ được gấp lại và giữ cố định bằng một khung kim loại đơn giản mà không sử dụng kỹ thuật bọc ghế hiện đại hay keo dán. Ảnh: Tư liệu
Có thể nói, di sản lớn nhất của Radical không phải là một phong cách cụ thể mà là thái độ: dám đặt câu hỏi, dám thách thức quy ước và sử dụng thiết kế như một phương tiện để bình luận về thế giới xung quanh. Đó là tinh thần mà nhiều nhà thiết kế đương đại đang kế thừa và tiếp tục phát huy.
Cầu in 3D làm bằng thép không gỉ do Joris Laarman thiết kế, bắc qua một kênh đào cũ ở Amsterdam, thể hiện tiềm năng của công nghệ in 3D trong việc trong việc tạo ra các cấu trúc thích ứng. Ảnh: Ana Fernandez
Tòa nhà Heydar Aliyev Center do Zaha Hadid thiết kế. Ảnh: Hufton+Crow/Zaha Hadid Architects
Plasencia Auditorium và Congress Center của SelgasCano nằm tại Plasencia, Tây Ban Nha. Tòa nhà trong suốt này là ví dụ điển hình cho việc sử dụng vật liệu và hình thức sáng tạo làm nên một không gian công cộng năng động. Ảnh: Iwan Baan
Thực hiện: Vy Dương
Xem thêm:
Ghế Pratone: Biểu tượng của phong trào Radical
David Lynch: Kiến trúc sư của những giấc mơ siêu thực trên màn ảnh
