Nhài là một giống cây thuộc họ ô liu (Oleaceae), là một chi thực vật gồm các loài cây bụi và dây leo thuộc chi Jasminum, cho ra những bông hoa trắng nhỏ có hương thơm ngào ngạt. Hoa nhài (hay hoa lài) là một trong những loài hoa có nhiều công dụng nhất, được sử dụng trong điều chế mùi hương, mỹ phẩm, ướp trà và đặc biệt trong các nghi lễ truyền thống và tôn giáo từ hàng nghìn năm về trước.
Ảnh: Tư liệu
Lịch sử
Tên gọi “Jasmine” bắt nguồn từ Ba Tư và Ả Rập. Hoa nhài Ả Rập được biết đến với cái tên khoa học là Jasminum sambac, được cho là loài đầu tiên được biết đến với cái tên này. Nhiều nhà thực vật học tin rằng hoa nhài có nguồn gốc từ Ba Tư, nay là Iran. Tương truyền, vào khoảng năm 1000 TCN, loài hoa này được mang qua Biển Đỏ đến Ai Cập và sau đó đến Thổ Nhĩ Kỳ và Hy Lạp. Người Ai Cập đã sử dụng hoa nhài để tạo hương cho nước tắm và các tượng thần linh.
Loài hoa này phát triển mạnh mẽ ở các vùng khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới, với nhiều giống loài có nguồn gốc từ châu Á. Một số người thậm chí cho rằng hoa nhài có thể xuất phát từ dãy Himalaya, phía tây Trung Quốc. Trong giai đoạn từ năm 960 đến 1279, các hoàng đế triều Tống được cho là đã đặc biệt yêu thích hương thơm của hoa nhài.
Ảnh: Tư liệu
Tại Ấn Độ, hoa nhài được biết đến từ thời kỳ Vệ Đà, nhưng việc trồng trọt chỉ phát triển mạnh mẽ quanh thành phố Madurai từ thế kỷ thứ 5 TCN. Nhờ hương thơm quyến rũ, hoa nhài được gắn liền với Kama – vị thần tình yêu trong Hindu giáo, tương tự Eros của phương Tây. Theo truyền thuyết, đầu mũi tên của Kama được làm từ năm loài hoa thơm, trong đó, hoa nhài tượng trưng cho tình yêu nồng nàn.
Đến khoảng thế kỷ 15, hoa nhài bắt đầu chiếm được cảm tình của các vị vua tại Ba Tư, Nepal và Afghanistan, khiến họ ra lệnh trồng loài hoa này quanh cung điện. Ở châu Âu, hoa nhài được cho là du nhập vào Tây Ban Nha đầu tiên vào thế kỷ 16, sau đó lan rộng sang các nước như Pháp và Ý. Tại đây, hoa nhài thường được liên kết với Đức Mẹ Đồng Trinh vì nó nở vào tháng Năm – tháng dành riêng cho bà.
Bức Virgen de guadalupe (thế kỉ 16) được tìm thấy ở nhà thờ Basilica of Guadalupe, xuất hiện những bông hoa nhài nhỏ trên trang phục của Đức mẹ Mary. Ảnh: Tư liệu
Đặc điểm
Có khoảng 200 loài nhài khác nhau, chủ yếu phân bố ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới như Âu-Á và châu Đại Dương. Hoa có hương thơm đặc trưng và có tuổi thọ kéo dài từ 15 đến 20 năm trong tự nhiên. Cây có thể là loài xanh quanh năm (evergreen) hoặc rụng lá vào mùa thu (deciduous). Một số giống phát triển theo dạng dây leo, số khác mọc theo bụi.
Ảnh: Tư liệu
Thân cây mảnh và hoa thường có đường kính khoảng 2,5 cm, có hình ngôi sao với màu trắng hoặc vàng, mọc thành chùm ít nhất ba bông. Tuy nhiên, một số loài có thể nở đơn lẻ ở đầu cành. Trong những trường hợp hiếm, hoa có thể có màu hồng nhạt.
Cây nhài có thể cho ra quả mọng, khi chín chuyển sang màu đen. Tại Ấn Độ, loài hoa này được mệnh danh là “Nữ hoàng bóng đêm” vì hương thơm nồng nàn tỏa ra khi mặt trời lặn, có tác dụng thư giãn, giúp dễ dàng đi vào giấc ngủ. Vì thế, hoa nhài thường được trồng bên cửa sổ phòng ngủ để mang hương thơm từ khu vườn vào trong nhà.
Ý nghĩa
Từ “Jasmine” trong tiếng Ả Rập là Yasmin, có nghĩa là “loài hoa thơm,” và quả thực, đây là một trong những loài hoa thơm nhất. Trong tiếng Ba Tư, từ này mang ý nghĩa “món quà từ Thượng đế.” Theo thời gian, hoa nhài đã trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều tên gọi khác nhau như Jessamine, Jasmin, Gessamine, Jeshamy và Jessamy.
Hoa nhài từ lâu đã là biểu tượng gắn liền với tình yêu, vẻ đẹp và sự quyến rũ. Có một truyền thuyết về hoa nhài được lưu truyền rằng các thương nhân Ba Tư đã tặng một cây hoa nhài cho một người làm vườn ở vùng Tuscany. Người này đã trồng cây trong khu vườn riêng của mình và không cho phép ai cắt hoa từ cây. Khi cây ra hoa, ông mang tặng một bông cho người yêu và cô ta đã bị hương thơm của hoa làm say đắm và đồng ý kết hôn với ông. Từ đó, truyền thống ghép nhài trong bó hoa cưới tại Tuscany ra đời.
Với sắc trắng tinh khôi, hoa nhài còn là biểu tượng của sự thuần khiết, thường được sử dụng trong các nghi lễ tôn giáo, từ lễ cưới cho đến tang lễ, cúng tế. Loài Jasminum molle, hay còn được biết đến với tên gọi Indian Jui ở Ấn Độ, được sử dụng phổ biến trong các nghi lễ của người Hindu.
Trong đám cưới Ấn Độ, hoa nhài dùng để cài tóc, làm vòng cổ, vòng tay cho cô dâu. Ảnh: Tư liệu
Tại Thái Lan, hoa nhài tượng trưng cho tình yêu của mẹ và thể hiện sự tôn kính. Ở Hoa Kỳ, đây là loài hoa biểu trưng cho vẻ đẹp và sự lãng mạn. Trong văn hóa Trung Quốc, hoa đại diện cho những phẩm chất nữ tính như vẻ đẹp, sự duyên dáng, dịu dàng, lòng tốt và sự ngọt ngào. Người ta còn tin rằng loài hoa này có thể thu hút tài lộc, tình yêu và hạnh phúc.
Nhiều giống nhài được chọn là quốc hoa của các quốc gia, như Jasminum officinale của Pakistan, nơi nó được gọi là “Chameli” hoặc “Yasmine.” Trong tiếng Phạn, nó được gọi là “Mallika.” Loài Jasminum sambac của Indonesia (được gọi là “Melati”) và Philippines (được gọi là “Sampaguita”). Tại Indonesia, đặc biệt là đảo Java, hoa nhài đóng vai trò quan trọng trong các lễ cưới truyền thống của người bản địa.
Ứng dụng
Hoa nhài được trồng rộng rãi vì vẻ đẹp và hương thơm của chúng, thường xuất hiện trong các khu vườn, được trồng làm cây cảnh. Tại khu vực Nam Á và Đông Nam Á, hoa nhài thường được phụ nữ dùng để cài trên tóc.
Nhiều loài hoa nhài được sử dụng để chiết xuất “absolute”, một loại tinh chất đậm đặc dùng trong sản xuất nước hoa và nhang. Do cánh hoa mỏng manh, hoa phải được thu hoạch vào lúc bình minh và chưng cất ngay lập tức. Tùy thuộc vào thời điểm hái – sáng sớm hay chiều muộn – hoặc mùa vụ, hương thơm của hoa sẽ thay đổi: tươi mát, thanh khiết vào buổi sáng và quyến rũ, ngọt ngào vào buổi tối.
Ảnh: Tư liệu
Hoa nhài Ả Rập (Jasminum sambac) thường được thu hoạch để làm trà Malligai hoặc Raama Baanam. Trà nhài được làm từ hoa khô, phổ biến nhất là từ nhài Ả Rập. Ở Trung Quốc, trà nhài thảo mộc (không chứa lá trà) được gọi là trà hoa nhài (茉莉花茶; pinyin: mò lì huā chá). Một số người cho rằng việc uống trà nhài hàng ngày có thể giúp ngăn ngừa một số loại ung thư.
Ảnh: Tư liệu
Trong ngành thực phẩm, hoa nhài thường được dùng để tạo hương cho đồ uống, kem, kẹo, bánh nướng, thạch và các loại pudding. Trong lĩnh vực sản xuất, hương nhài cũng rất phổ biến ở các sản phẩm kem dưỡng da, sữa dưỡng thể và nước hoa.
Cách chăm sóc
Nhài có thể phát triển trong đất thoát nước tốt. Cây cần ánh sáng mạnh, nhưng cũng có thể trồng trong nhà, chỉ cần đảm bảo nhận được ánh sáng mặt trời khoảng bốn giờ mỗi ngày. Nên đặt cây ở cửa sổ hướng nam.
Cây nhài có khả năng chịu được nhiệt độ nóng và ẩm, nhưng không sống được trong điều kiện lạnh. Nhiệt độ lý tưởng để cây ra hoa là từ 5-24oC. Cây cũng có thể được giữ trong phòng mát, nhưng không nên để nhiệt độ xuống dưới 5oC.
Cây nhài thân leo có thể trồng trong nhà. Ảnh: Tư liệu
Cây nhài cần nhiều nước để phát triển và cần tưới nhiều hơn khi đang nở hoa rộ. Đất luôn cần giữ ở trạng thái hơi ẩm nên cần được tưới nước hàng tuần hoặc thậm chí hai lần mỗi tuần nếu đất bị khô. Có thể bón phân giàu kali và phốt pho để kéo dài thời gian nở hoa của cây. Đối với cây nhài trồng trong nhà, nên bón phân hai lần mỗi năm và cứ vài tuần một lần trong mùa sinh trưởng từ mùa xuân đến mùa hè.
Thực hiện: Bảo Trân
Xem thêm
Hoa mẫu đơn: Hiện thân của vẻ đẹp quý phái
