Kiến trúc sư Nicholas Grimshaw sinh năm 1939 tại thị trấn ven biển Hove ở miền Nam nước Anh, là một trong những gương mặt tiêu biểu của trào lưu kiến trúc high-tech. Lớn lên trong một gia đình có cha là kỹ sư hàng không và mẹ là họa sĩ chân dung, ông sớm đã chịu ảnh hưởng từ cả khoa học kỹ thuật lẫn nghệ thuật. Sau ba năm học tại Edinburgh College of Art, Nicholas Grimshaw tiếp tục theo học tại Architectural Association ở London, nơi ông được dẫn dắt bởi Peter Cook – người sáng lập nhóm Archigram, nhóm kiến trúc sư nổi tiếng với các ý tưởng táo bạo về thành phố tương lai. Sau khi tốt nghiệp năm 1965, ông cùng người bạn học Terry Farrell thành lập văn phòng Farrell Grimshaw Partnership, mở đầu cho sự nghiệp kéo dài hơn nửa thế kỷ.
Tháp dịch vụ cho khu ký túc xá sinh viên là dự án đầu tiên của Nicholas Grimshaw. Ảnh: Grimshaw
Ngay từ những công trình đầu tiên, Nicholas Grimshaw đã thể hiện rõ phong cách kiến trúc đặc trưng: kết cấu để lộ ra bên ngoài, sử dụng vật liệu công nghiệp và chú trọng tính linh hoạt trong công năng. Danh tiếng của ông vươn xa nhờ những dự án quy mô lớn, đánh dấu bước ngoặt của kiến trúc Anh cuối thế kỷ 20. Không dừng lại ở Anh và châu Âu, văn phòng Grimshaw mở rộng hoạt động ra nhiều châu lục với những công trình công cộng nổi tiếng như trung tâm giao thông Fulton ở New York, bảo tàng Queens, hay sân bay Pulkovo tại St Petersburg. Dù ở quy mô hay địa điểm nào, các thiết kế của ông đều giữ một tinh thần nhất quán: kiến trúc phải bền vững, dễ thích ứng, và mang lại niềm hứng khởi từ những chi tiết cấu trúc tưởng chừng khô khan.
Nhờ những đóng góp đó, ông được phong tước Hiệp sĩ năm 2002, giữ chức Chủ tịch Học viện Nghệ thuật Hoàng gia giai đoạn 2004–2011, và nhận Huy chương Vàng Hoàng gia của RIBA năm 2019. Ngay cả sau khi nghỉ hưu, ông vẫn tham gia cố vấn cho nhiều dự án lớn, trong đó có tuyến tàu điện Elizabeth Line tại London.
Nicholas Grimshaw qua đời ngày 15 tháng 9 năm 2025, thọ 85 tuổi. Di sản ông để lại không đơn thuần là những công trình biểu tượng, mà còn là một cái nhìn nhất quán về kiến trúc: tôn vinh kỹ thuật đương đại, đề cao tính linh hoạt, và kiên định với quan điểm rằng một tòa nhà chỉ thực sự có giá trị khi có thể thích ứng với nhiều thế hệ sử dụng.
Những dự án gần đây của văn phòng Grimshaw, như Fulton Center, tiếp tục duy trì lý tưởng của kiến trúc high-tech. Ảnh: Grimshaw
1. Park Road Apartments (1970) tại London, Vương quốc Anh
Park Road Apartments, hoàn thành năm 1970, là một trong những dự án sớm nhất của Nicholas Grimshaw khi ông còn hợp tác cùng Terry Farrell. Tòa nhà cao 11 tầng nằm cạnh Regent’s Park được thiết kế cho nhóm Mercury Housing Society – một hợp tác xã gồm 40 thành viên. Đây cũng là nơi Nicholas Grimshaw cùng gia đình sinh sống trong sáu năm. Ý tưởng của dự án xuất phát từ mong muốn tạo ra những căn hộ có chi phí thấp, dễ thay đổi theo nhu cầu, đồng thời thí nghiệm cách tiếp cận mới của phong cách high-tech trong kiến trúc nhà ở.
Nicholas Grimshaw hợp tác cùng Terry Farrell để thiết kế Park Road Apartments. Ảnh: Tessa Traeger
Cửa sổ của khu căn hộ được sản xuất bởi một nhà chế tạo cửa xe buýt. Ảnh: Tessa Traeger
Điểm đặc trưng của Park Road Apartments là phần vỏ ngoài ốp nhôm gợn sóng bao trọn cả bốn góc bo tròn của tòa nhà. Loại vật liệu vốn bị cho là “quá mỏng manh” này được lựa chọn vì rẻ và dễ tạo hình: chỉ cần điều chỉnh tốc độ của các con lăn là có thể uốn nhôm ôm sát các góc tường. Hệ cửa sổ cũng được đặt hàng từ một nhà sản xuất vốn chuyên làm cửa cho xe buýt, rồi ghép nối thành dải liên tục chạy vòng quanh mỗi tầng. Khung kết cấu của tòa nhà được đổ bê tông trực tiếp tại công trường, với các cột mảnh bố trí dọc theo viền sàn để giữ cho mặt bằng bên trong hoàn toàn thoáng, không có tường chịu lực chia cắt. Nhờ vậy, không gian có thể được chia linh hoạt: mỗi tầng có thể tổ chức bốn căn hộ vừa phải, nhưng nếu cần cũng có thể chia nhỏ thành 14 phòng đơn hoặc gộp lại thành một căn hộ lớn.
Các căn hộ không bị ngăn chia bởi tường chịu lực. Ảnh: Hanya Chlala
Bên trong, căn hộ được bàn giao ở dạng tối giản, chỉ có sàn, tường và trần bê tông để mộc, cùng bóng đèn treo với dây điện lộ thiên. Người mua có thể tự hoàn thiện theo nhu cầu của mình. Chính sự giản lược này biến công trình thành một minh chứng tiêu biểu cho tư tưởng linh hoạt và bền vững của kiến trúc high-tech. Trải qua nhiều thập kỷ, tòa nhà vẫn giữ được hình thức ban đầu. Năm 2001, Park Road Apartments được công nhận là di sản cấp II (Grade II-listed), khẳng định vị thế như một trong những công trình nhà ở tiên phong của kiến trúc hiện đại Anh quốc.
2. Nhà máy Herman Miller (1976) tại Bath, Vương quốc Anh
Năm 1976, Nicholas Grimshaw và Terry Farrell thiết kế nhà máy sản xuất của hãng nội thất Herman Miller tại Bath, bên bờ sông Avon. Kết cấu của công trình dựa trên hệ khung thép hình chữ nhật, với lưới dầm chính – phụ giúp giảm thiểu số lượng cột bên trong. Do vậy, sàn nhà xưởng trở thành một không gian mở rộng, thoáng và dễ sắp xếp máy móc. Trần cao gần sáu mét cho phép lắp đặt thiết bị sản xuất cỡ lớn và tích hợp lối đi treo để tiếp cận hệ thống kỹ thuật. Toàn bộ đường ống và kỹ thuật đều lộ ra bên ngoài, vừa thuận tiện cho việc bảo trì vừa phù hợp với ngôn ngữ thiết kế mà Nicholas theo đuổi.
Nhà máy Herman Miller được thiết kế với khả năng thích ứng linh hoạt. Ảnh: Jo Reid & John Peck
Ảnh: Jo Reid & John Peck
Bề mặt công trình được làm từ các tấm mô-đun có thể tháo lắp, kết hợp vật liệu sợi thủy tinh, kính và cửa chớp thông gió. Các tấm này tách rời hoàn toàn khỏi khung chịu lực nên có thể thay đổi nhanh chóng, thậm chí công nhân cũng có thể tự điều chỉnh mà không cần đến đội ngũ kỹ thuật chuyên môn. Đây cũng là một trong những nhà máy đầu tiên ở Anh tích hợp cửa sổ vào không gian sản xuất vốn khép kín, mang đến ánh sáng tự nhiên và tầm nhìn ra bờ sông cho công nhân.
Ảnh: Jo Reid & John Peck
Trong 15 năm vận hành, nhà máy được thay đổi bố cục và mặt ngoài tới năm lần, đúng như mong muốn ban đầu về tính thích ứng. Sau khi Herman Miller chuyển đi, công trình tiếp tục được tái sử dụng: năm 2013 được công nhận di sản cấp II và đến 2019 trở thành cơ sở Locksbrook Campus của Đại học Bath Spa.
3. Xưởng in Báo Financial Times (1988) tại London, Vương quốc Anh
Khi tòa soạn báo Financial Times rời khỏi Fleet Street và chuyển đến khu Docklands vào thập niên 1980, Nicholas Grimshaw được giao trọng trách thiết kế tòa nhà in ấn mới. Ông quyết định biến hoạt động của hai máy in khổng lồ thành tâm điểm của công trình, thay vì giấu kín như cách làm thông thường. Mặt tiền dài 96 mét được tạo thành từ hệ kính trong suốt không khung, cho phép người đi ngang dễ dàng nhìn thấy toàn bộ quy trình in ấn từ bên trong.
Cuối thập niên 1980, Nicholas Grimshaw đã thiết kế trung tâm in ấn của tờ Financial Times. Ảnh: RIBA Journal
Về mặt kỹ thuật, tòa nhà có kết cấu không gian mở, chia thành hai khu vực lớn song song, ở giữa là lõi dịch vụ để bố trí hệ thống kỹ thuật và lưu trữ giấy. Hai đầu nhà là khu vực chứa giấy in, còn phần trung tâm dành cho dây chuyền máy móc.
Lớp vỏ công trình gồm hai phần: các mảng kính lớn không khung và những tấm ốp nhôm định hình bằng kỹ thuật hút chân không. Hệ kính này gắn vào khung thép có các cột đặt cách nhau sáu mét. Tại vị trí bốn tấm kính giao nhau, các bản thép tròn bằng inox được dùng để giữ cố định, đồng thời kết nối với những thanh giằng truyền tải trọng lên đỉnh cột. Đến cuối thập niên 1990, khi dây chuyền in ấn dừng hoạt động, tòa nhà được chuyển đổi thành trung tâm dữ liệu.
Ảnh: Jo Reid & John Peck
4. Siêu thị Sainsbury’s và Khu nhà ở Grand Union Walk (1988) tại London, Vương quốc Anh
Giữa thập niên 1980, tập đoàn bán lẻ J. Sainsbury quyết định phát triển một khu đất công nghiệp bỏ trống bên cạnh kênh Grand Union ở Camden Town thành siêu thị và khu nhà ở. Công trình hoàn thành năm 1988, gồm siêu thị Camden Road Sainsbury’s và dãy nhà Grand Union Walk, nằm giữa một khu dân cư lịch sử với nhà thờ Gothic Revival và những dãy nhà Georgia.
Siêu thị được thiết kế theo phong cách high-tech với khung thép để lộ và trần vòm thép nhẹ vươn qua toàn bộ khu vực mua sắm. Hệ giàn thép cong nhẹ bên trong gợi nhắc đến kiến trúc chợ cổ. Lớp phủ chống cháy cho khung thép này vốn phát triển từ kỹ thuật quân sự. Đây là yếu tố giúp công trình chống lại khí thải giao thông từ tuyến đường lớn bên cạnh.
Camden Road Sainsbury’s là siêu thị đầu tiên được xếp hạng di sản. Historic England gọi đây là “một công trình mang dáng dấp vị lai đầy táo bạo”. Ảnh: Chris Redgrave
Song song với siêu thị, Nicholas Grimshaw còn thiết kế Grand Union Walk – một dãy mười căn nhà liền kề và hai căn hộ nhỏ chạy dọc bờ kênh. Đây là một trong những trường hợp hiếm hoi phong cách high-tech được áp dụng cho nhà ở. Các ngôi nhà sử dụng tường cong ốp nhôm gợi hình dáng thân máy bay, cửa sổ tròn kiểu “ô cửa boong tàu”, kết hợp cửa sổ lớn hai tầng hướng ra kênh để lấy sáng tự nhiên.
Grand Union Walk gồm mười ngôi nhà liền kề và hai căn hộ. Ảnh: Chris Redgrave
Đây là một trong số ít ví dụ hiếm hoi của kiến trúc high-tech trong nhà ở. Ảnh: Chris Redgrave
Đến năm 2019, cả siêu thị Camden Road Sainsbury’s lẫn dãy nhà Grand Union Walk đều được đưa vào danh sách di sản cấp II. Sự kết hợp giữa siêu thị và dãy nhà ở đã biến một khu công nghiệp cũ thành điểm nhấn kiến trúc đặc sắc bên bờ kênh Grand Union.
5. Gian trưng bày của Anh tại Expo’92 (1992) tại Seville, Tây Ban Nha
Tại Triển lãm Thế giới 1992 ở Seville, Nicholas Grimshaw đã thiết kế gian trưng bày quốc gia Anh với chủ đề “nước”. Trong bối cảnh thành phố được mệnh danh là “chảo lửa của Tây Ban Nha”, nơi nhiều công trình phải phụ thuộc hoàn toàn vào hệ thống điều hòa công suất lớn, Nicholas lại chứng minh rằng kiến trúc có thể vận hành hiệu quả về năng lượng ngay cả trong điều kiện nắng nóng khắc nghiệt.
Năm 1992, Nicholas Grimshaw đã thiết kế gian triển lãm cho Expo Seville. Ảnh: Jo Reid & John Peck
Công trình áp dụng hai giải pháp chính để kiểm soát khí hậu. Ở phía tây, tường bao được ghép từ những bồn chứa nước, hoạt động như lớp cách nhiệt tự nhiên, giúp giảm bức xạ mặt trời. Phía đông là “bức tường nước” tạo bởi các tấm kính lớn với dòng nước chảy liên tục, vận hành nhờ pin năng lượng mặt trời. Nhờ đó, gian trưng bày duy trì được nhiệt độ dễ chịu mà không cần tiêu thụ nhiều điện năng. Trong suốt sáu tháng diễn ra Expo ’92, đây là công trình tiêu thụ năng lượng thấp nhất và đã giành giải thưởng của triển lãm cho thành tích này.
Ảnh: Grimshaw
6. Nhà ga quốc tế, Ga Waterloo (1994) tại London, Vương quốc Anh
Nhà ga quốc tế tại Waterloo là một trong những công trình high-tech tiêu biểu của Vương quốc Anh, do Nicholas Grimshaw thiết kế và hoàn thành năm 1994 để phục vụ các chuyến tàu Eurostar đi Paris. Đây là công trình mà ông luôn xem là quan trọng nhất trong sự nghiệp của mình. Với thiết kế độc đáo, nhà ga đã nhận Giải RIBA Building of the Year (tiền thân của Stirling Prize) và Giải thưởng Kiến trúc Mies van der Rohe.
Nicholas Grimshaw xem ga Waterloo là dự án quan trọng nhất của mình. Ảnh: Jo Reid & John Peck
Ông được trao Huy chương Vàng RIBA năm 2019. Ảnh: Morley von Sternberg
Khu ga mới được xây dựng trên phần đất hẹp và méo ở phía tây nhà ga cũ, chỉ vừa đủ chỗ cho bốn đường ray. Nicholas Grimshaw đã giải quyết thách thức này bằng một mái vòm kính – thép cong bất đối xứng, chạy dọc theo độ uốn của đường ray. Lớp kính trong suốt của mái vòm mở ra tầm nhìn hướng về Westminster. Khung thép được chế tạo theo nguyên tắc “ống lồng ống”, có thể co giãn để thích ứng với hình dạng khu đất, đồng thời để lộ toàn bộ kết cấu bên trong theo đúng tinh thần high-tech.
Sân ga Waterloo. Ảnh: Jo Reid & John Peck
Toàn bộ khu vực làm thủ tục, kiểm tra hộ chiếu và phòng chờ được bố trí trong không gian hai tầng giữa các vòm cầu, giúp tối ưu diện tích bốn sân ga phía trên. Thiết kế tách biệt luồng đi và đến, tạo sự rõ ràng cho hành khách. Trong suốt hơn một thập kỷ, ga Waterloo đã phục vụ khoảng 15 triệu lượt khách quốc tế mỗi năm, trở thành biểu tượng của giao thông đường sắt xuyên eo biển Manche thời kỳ đầu.
7. Nhà máy và Trụ sở Igus (1994) tại Cologne, Đức
Năm 1994, Nicholas Grimshaw hoàn thành nhà máy và trụ sở cho Igus – hãng sản xuất vòng bi nhựa tại Cologne. Công trình gồm bốn khối, mỗi khối có một tháp thép màu vàng đóng vai trò trụ chính. Từ tháp này, hệ dây cáp được căng ra để treo mái và tường, nhờ vậy bên trong xưởng không cần cột chống, tạo nên không gian thông thoáng, dễ dàng bố trí dây chuyền sản xuất và thiết bị. Mái vòm bán nguyệt trên cao vừa giúp thông gió, vừa đưa ánh sáng tự nhiên từ hướng bắc vào nhà xưởng. Đặc biệt, các mái vòm này được thiết kế để tự hạ xuống khi nhiệt độ quá cao, nhằm bảo vệ khung thép bên dưới trong trường hợp hỏa hoạn.
Nhà máy Igus nổi bật với kết cấu lộ thiên. Ảnh: Igus UK
Mặt ngoài công trình sử dụng các tấm ốp, cửa sổ và cửa ra vào theo dạng mô-đun, có thể thay đổi vị trí khi cần. Văn phòng được bố trí thành từng khối hộp độc lập, đặt trên đệm khí, có thể di chuyển và lắp lại chỉ trong vài ngày. Mỗi khối hộp có hệ thống kỹ thuật riêng, kết nối với hạ tầng chung của tòa nhà thông qua ống dẫn. Thiết kế này cho phép nhà máy điều chỉnh liên tục khi nhu cầu sản xuất thay đổi. Từ khi khánh thành đến nay, Igus đã bảy lần mở rộng mà vẫn giữ nguyên cấu trúc ban đầu.
Ảnh: Jo Reid & John Peck
Hiện tại, khu phức hợp Igus rộng hơn 90.000 m², gồm cả trung tâm logistics và khu thử nghiệm 4.000 m² – nơi mỗi năm tiến hành khoảng 15.000 thí nghiệm cho các dòng sản phẩm như xích dẫn, cáp linh hoạt và vòng bi nhựa. Năm 2013, công ty tiếp tục mở rộng với tòa nhà mới đối diện trụ sở chính, vẫn duy trì triết lý linh hoạt của Nicholas Grimshaw.
8. Eden Project (2001) tại Cornwall, Vương quốc Anh
Eden Project ở Cornwall là công trình nổi tiếng nhất trong sự nghiệp của Nicholas Grimshaw. Dự án hình thành trên một mỏ đá bỏ hoang, với mục tiêu tạo ra công viên sinh thái kết hợp nghiên cứu, giáo dục và du lịch. Ban đầu, Nicholas dự định dùng kết cấu vòm tương tự ga quốc tế Waterloo, nhưng vì mặt bằng mỏ đá liên tục thay đổi trong quá trình khai thác, giải pháp cuối cùng là các khối mái vòm “bọt khí” có thể thích ứng dễ dàng với địa hình. Mỗi mái vòm được dựng từ khung thép nhẹ, phủ bằng các tấm lục giác và ngũ giác bằng màng ETFE – vật liệu trong suốt, bền và có thể thay thế khi cần.
Cụm mái vòm, gọi là “biomes”, gồm tám khối nối tiếp nhau trên diện tích 2,2 ha. Ảnh: Hufton & Crow
Bên trong được thiết kế để nuôi trồng và duy trì hai vùng sinh thái: rừng mưa nhiệt đới ẩm và vùng cận nhiệt đới ấm áp. Ảnh: Phil & Garth
Ngay năm đầu tiên, Eden Project đã thu hút gần hai triệu lượt khách, nhanh chóng trở thành một trong ba điểm tham quan có doanh thu cao nhất nước Anh và là địa điểm được ghé thăm nhiều thứ hai ngoài London. Tessa Jowell – nguyên Bộ trưởng Văn hóa Anh – từng gọi đây là một “báu vật quốc gia”, minh chứng cho cách kiến trúc có thể gắn kết trực tiếp với đời sống con người thông qua thiên nhiên.
9. Hội trường Triển lãm Thương mại Frankfurt (2001) tại Frankfurt, Đức
Năm 2001, Nicholas Grimshaw hoàn thành hội trường triển lãm Messehalle cho khu hội chợ Frankfurt — công trình có diện tích 40.000 m² và được xem là một trong những trung tâm thương mại lớn nhất thế giới. Ý tưởng thiết kế xuất phát từ hình dáng chiếc lá: hệ mái khổng lồ bằng thép hàn tạo thành những nếp gấp liên tiếp như gân lá, vừa mang tính nhận diện thị giác, vừa bảo đảm độ bền vững kết cấu với chi phí thi công hợp lý.
Mái thép khổng lồ được lắp ghép từ sáu loại tấm thép định hình, mỗi tấm đều có sẵn độ cong nhẹ, khi ghép lại tạo nên bề mặt uốn lượn đặc trưng. Giải pháp tiền chế này giúp công trình hoàn thành trong vòng 18 tháng – một tốc độ đáng kể với quy mô của một trong những hội trường lớn nhất châu Âu. Ảnh: Grimshaw
Mặt tiền phía nam dài 165 mét được ốp kính toàn bộ, hướng ra quảng trường trung tâm Agora, cho phép nhìn xuyên từ trong ra ngoài và ngược lại. Công trình gồm hai tầng triển lãm, được ngăn cách bởi một sàn kỹ thuật kép chứa toàn bộ hệ thống cơ điện, đồng thời đóng vai trò như hành lang kết nối đến các khu hội chợ lân cận. Do đó, cả hai tầng đều duy trì được không gian thông thoáng, dễ dàng thích ứng với nhiều quy mô sự kiện khác nhau.
Ảnh: Grimshaw
10. Thermae Bath Spa (2006) tại Bath, Vương quốc Anh
Thermae Bath Spa được Nicholas Grimshaw thực hiện năm 2006 tại thành phố Bath, nơi nổi tiếng với suối khoáng nóng và được UNESCO công nhận là di sản thế giới. Dự án nằm trong khu phố cổ có lịch sử từ thế kỷ 18, và trên nền năm tòa nhà cũ, ông đã bổ sung một khối nhà mới mang tên New Royal Bath. Công trình được tạo hình như một khối kính trong suốt, chạy dọc đường Bath với chiều cao và vật liệu tương đồng với dãy phố cổ.
Tại Bath, công trình Thermae Bath Spa cho thấy kiến trúc high-tech có thể hiện diện trong bối cảnh lịch sử. Ảnh: Bath BID
Vật liệu được lựa chọn bao gồm đá Bath vàng, bê tông, thép không gỉ và kính hiệu suất cao, tạo sự cân bằng giữa chất liệu truyền thống và kỹ thuật mới. Nội thất tổ hợp spa gồm các phòng trị liệu, hồ bơi trong nhà và một hồ bơi trên mái, được nâng đỡ bởi những cột mảnh. Không gian bên trong khai thác tối đa bề mặt kính, kết hợp cầu nối và sàn lệch tầng để xử lý chênh lệch cao độ với các khối nhà cũ, đồng thời tạo tầm nhìn xuyên suốt công trình.
Mặt ngoài công trình là lớp kính không khung, xen kẽ những ô tròn dạng thấu kính và và các mảng mờ để bảo đảm sự riêng tư cho người sử dụng. Ảnh: Michael Maggs
Thực hiện: Bảo Trân | Theo: Dezeen
Xem thêm:
Thiên hướng vũ trụ trong di sản của Pierre Cardin
