Khuôn mặt trẻ thơ với đôi mắt to tròn, ngôn ngữ hình thể đơn giản, ngọt ngào nhưng cũng đầy u ám và điềm tĩnh một cách kỳ lạ, đó là những gì người xem sẽ bắt gặp khi đứng trước những tác phẩm của Yoshitomo Nara. Dù mang hình ảnh của những đứa trẻ, những tác phẩm của Yoshitomo Nara lại không phản ánh sự ngây thơ, trong trẻo mà giống như chân dung của sự sống. Thế giới nghệ thuật của Yoshitomo được xây dựng trên sự vô thường, từ ký ức về những năm tháng đầy biến động của chính ông.
Sinh ra và lớn lên tại vùng quê Tohoku (Nhật Bản), Yoshitomo không tiếp nhận sự ảnh hưởng từ nghệ thuật qua bảo tàng hay văn hóa tinh tuyển, mà từ bìa album cùng những ca khúc dân gian và điệu blue dành cho những người lính nhớ nhà trong thời kỳ chiến tranh tại Việt Nam, từ sóng phát thanh nhiễu loạn của Far East – một đài phát thanh quân sự Mỹ. “Tôi thường nghe những bài hát tiếng Anh mình không hiểu nội dung, cùng với trí tưởng tượng của mình, tôi cảm nhận âm nhạc qua giai điệu và tự viết nên câu chuyện cho những bài hát đó”, Nghệ sĩ chia sẻ.
Nghệ sĩ Yoshitomo Nara bên cạnh tác phẩm của mình. Ảnh: Tetsuya Miura
Chính sự mơ hồ từ những âm thanh ấy đã trở thành yếu tố đặc trưng trong nghệ thuật của Yoshitomo Nara sau này. Những tác phẩm như Alone in the Wind gợi nhớ đến Bob Dylan, hay This Machine Kills Fascists mang đậm tinh thần đấu tranh từ cây đàn của Woody Guthrie. Tuy nhiên, nếu ví tác phẩm của ông như một bài hát, thì âm nhạc sẽ là nhạc đệm còn chính cảm giác bôn ba vô định, cả về mặt cảm xúc lẫn không gian, mới là giai điệu chủ đạo.
Bức tranh This Machine Kills Fascists (2017) với hình ảnh cây đàn mang tính biểu tượng. Ảnh: YOSHITOMO NARA The Works
Khi Yoshitomo Nara chuyển đến Düsseldorf vào những năm 1980, ông không giao tiếp bằng tiếng Đức. Thay vào đó, tiếng nói của ông được biểu lộ qua tranh vẽ. Chủ nghĩa Tân biểu hiện, đặc biệt là những tác phẩm của A.R. Penck, đã giúp ông tìm ra ngôn ngữ riêng, ngôn ngữ bằng hình ảnh, kết nối cái nhìn của một kẻ ngoài cuộc với thế giới nội tâm của người nghệ sĩ. Ông bộc bạch: “Tôi cảm thấy sự kết nối với cậu bé bên trong mình. Điều đó đã giúp tôi tạo ra một phong cách hoàn toàn khác trước và cũng là phong cách khiến nhiều người biết tới tôi”.
Alone in the Wind (2018) phác họa khuôn mặt trầm mặc, ánh mắt u sầu. Ảnh: YOSHITOMO NARA The Works
Những nhân vật với đôi mắt to đặc trưng cũng bắt đầu xuất hiện trong thời gian này. Mặc dù vậy, đây không phải nhân vật được phát triển theo hình tượng “kawaii” (dễ thương), mà giống như những nàng thơ bé nhỏ, nguồn cảm hứng đến từ sự phản kháng. “Tôi luôn thấy không thoải mái khi các bài phê bình gán tôi với từ “kawaii”, Nghệ sĩ chia sẻ thêm. Biểu cảm của các nhân vật sắc sảo, mơ hồ, đôi khi mang tính nổi loạn, bất tuân, hoàn toàn trái ngược với những lối diễn giải đơn giản.
Knife Behind Back (2000) là một trong những tác phẩm tiêu biểu của Yoshitomo Nara. Hình ảnh cô bé có đôi mắt to, bề ngoài bé nhỏ, non nớt nhưng hành động tay giấu sau lưng thể hiện tâm thế phản kháng mạnh mẽ. Ảnh: YOSHITOMO NARA The Works
Thảm họa, ký ức và sứ mệnh
Sự kiện động đất Tohoku và thảm họa hạt nhân Fukushima năm 2011 đã tác động mạnh đến hành trình làm nghệ thuật của Yoshitomo Nara. “Nó kết nối nơi tôi đang sống hiện tại với nơi tôi đã lớn lên. Tôi đã tự hỏi về vai trò của mình với cộng đồng mà mình gắn bó và cảm nhận được rằng mình có sứ mệnh cần thực hiện. Trải nghiệm này đã thay đổi quan điểm sống và khiến tôi phải suy nghĩ về việc đóng góp, không chỉ trong thế giới nghệ thuật mà cho xã hội ngoài kia”, ông chia sẻ.
From the Bomb Shelter (2017). Ảnh: YOSHITOMO NARA The Works.
Người nghệ sĩ bắt đầu tham gia các hoạt động nhân đạo, mang nhu yếu phẩm tới các làng mạc bị tàn phá, tổ chức workshop cho trẻ em mất nhà cửa và quyên tặng tác phẩm để gây quỹ cứu trợ. Những bức tranh cũng của ông trở nên giàu cảm xúc và chú trọng hơn vào phản ánh những vấn đề cấp bách của thời đại.
Thông điệp phản chiến được khắc họa rõ nét trong các bức vẽ. Ảnh: YOSHITOMO NARA The Works.
Trong tác phẩm From the Bomb Shelter (2017), một đứa trẻ đơn độc hé nhìn từ bóng tối, vừa là phép ẩn dụ cho chấn thương, vừa là tia hy vọng mong manh. Các tác phẩm gần đây như Midnight Tears (2023) lại làm mềm những đường nét táo bạo trước kia thành những mảng màu mờ ảo, như thể chính cảm xúc đã trở nên quá mong manh để định hình.
Cuốn tự truyện bằng nghệ thuật
Dù tác phẩm có những tầng ý ẩn ý chính trị, Yoshitomo Nara không muốn mình bị gán mác là một nhà hoạt động chính trị. “Tôi cố không chiều theo mong đợi của người khác khi làm nghệ thuật. Tôi coi tác phẩm của mình như chân dung tự họa, cho phép tôi tự khám phá thế giới nội tâm. Mọi người nhìn thấy cảm xúc của chính mình được phản chiếu và có thể chạm tới những cung bậc cảm xúc ấy khi ngắm nhìn tác phẩm”, nghệ sĩ chia sẻ.
Midnight Tears (2023) – một tác phẩm tiêu biểu với hiệu ứng màu mờ ảo đầy cảm xúc, khắc họa đứa trẻ với làn da bạch và đôi mắt ngấn lệ chuẩn bị trào tuôn. Ảnh: YOSHITOMO NARA The Works.
Aomori Dog (2005) – tác phẩm điêu khắc bê tông cốt thép cao hơn 8m, hình tượng chú chó trắng bí ẩn. Đây như một người bạn thời thơ ấu, hiện thân của sự bảo vệ và sự hiện diện an toàn, kết nối người xem với ký ức nội tâm. Ảnh: Julie Wolfson
Không giống nhiều nghệ sĩ đương đại, Yoshitomo Nara không quá bận tâm đến cái gọi là thế giới nghệ thuật. “Tôi thật sự không nghĩ nhiều về những thứ đó vì cảm thấy chúng chẳng liên quan gì đến mình. Trong tôi vẫn còn một sự nổi loạn từ thời niên thiếu, tôi vẫn luôn cảm nhận được sự phản nghịch bên trong mình. Tôi muốn người xem cảm nhận được những điều không thể nhìn thấy bằng mắt, thông qua những gì đôi mắt họ đang thấy”, ông thẳng thắn chia sẻ.
Thực hiện: Bình Nhi | Theo: Art Plugged
Xem thêm
