Việt Nam từng là một điểm đến trong hải trình các chuyến tàu buôn theo “con đường gốm sứ” trên biển kết nối Á – Âu, hoạt động giao thương nhộn nhịp từ thế kỷ 15 – 18. Nhiều chuyến tàu chở đầy gốm sứ từ Việt Nam và các nước lân cận ra với thế giới, khi gặp nạn đã ở lại dưới lòng biển, ôm theo những hiện vật đồ cổ mang giá trị đỉnh cao về mỹ thuật chế tác.
Mảnh vỡ từ chiếc tô bể mang niên đại hơn 350 năm với những chi tiết trang trí hoa dây sống động như nhảy múa uyển chuyển trên vành cùng kỹ thuật vẽ chừa trắng trong lòng tô… tuy không toàn vẹn nhưng đủ biểu đạt nét hoa mỹ, bay bổng, khoáng đạt trong chế tác đồ cổ của người thợ xưa.
Hiện vật sứ xanh trắng (từ tàu đắm Bình Thuận), gốm tráng men Celadone (từ tàu đắm Bình Châu) được xác định có niên đại trong khoảng thế kỷ XV – XVIII, sở hữu các hoa văn trang trí, những nét ám họa chắc khỏe, mạnh mẽ. Đây là bộ sản phẩm được thị trường gọi ngắn gọn là đồ dân dụng hay đồ dùng thường ngày, khác với nhóm đồ sứ cao cấp về chất liệu và tỉ mỉ trong lối vẽ của hiện vật thuộc đồ quan dụng, ngự dụng.
Giấc ngủ dài dưới biển sâu với sự bào mòn của độ mặn và thời gian đã tạo cho bề mặt những hiện vật vớt lên từ tàu đắm (đồ vớt biển) một lớp phong hóa thời gian huyền ảo, khác biệt hẳn với những nét trong trẻo, bóng bẩy của hiện vật cùng loại ở các dòng đồ đào (khai quật từ lòng đất), đồ bờ (sử dụng trong gia đình) cùng niên đại.
Gốm Chu Đậu (thế kỷ XV) xuất xứ từ vùng Hải Dương cũng từng một thời theo các con tàu buôn xuất dương trên con đường gốm sứ ra với thế giới. Việc phát hiện tàu đắm ở Cù Lao Chàm với hàng trăm nghìn hiện vật gốm hoa lam Chu Đậu, đã minh chứng sự hưng vượng một thời của ngành gốm Việt trên bản đồ gốm sứ thế giới.
Hiện vật gốm Chu Đậu xưa mang kỹ thuật tạo hình và lối trang trí hoa văn đa dạng. Rất nhiều hiện vật gốm hoa lam tìm thấy tại các di chỉ khảo cổ, khai quật khắp vùng Đông Nam Á và cả Nhật Bản đã minh chứng sức hấp dẫn của gốm Việt đương thời. Vẻ đẹp gốm Chu Đậu lưu lại (chủ yếu) trên các hiện vật vớt từ tàu đắm Cù Lao Chàm biểu đạt giá trị mỹ thuật đỉnh cao trong chế tác gốm Việt ở mọi thời đại.
Thực hiện: NGUYỄN ĐÌNH – Hình ảnh: HẢI ĐÔNG – Sắp đặt: TỪ PHƯƠNG THẢO