Lịch sử nhà bếp – Từ những yến tiệc đến không gian chức năng

Nhà bếp là khái niệm không gian quá đỗi quen thuộc mà bất kỳ ai cũng đều biết. Tuy nhiên trong những mốc thời gian xa hơn về quá khứ, đây vẫn chỉ là những nhận biết rất sơ khai hay thậm chí còn chưa nâng lên thành một khu vực chức năng đúng nghĩa.

Việc phát hiện ra lửa là một trong những sự kiện trọng đại làm thay đổi tổ chức xã hội của con người nói chung và nhà bếp nói riêng. Trong bối cảnh đó, lửa ngoài việc được dùng để giữ ấm và bảo vệ còn được khám phá như một công cụ để nấu chín thức ăn, thói quen ăn uống và kiến thức về cách bảo quản thực phẩm của con người theo đó bắt đầu hình thành, thay đổi; từ lối sống du mục chuyển sang định canh. “Nghi thức” chuẩn bị kỹ lưỡng trước mỗi bữa ăn bắt nguồn từ hoạt động tập thể, theo thời gian chúng được thay đổi khái niệm thành những bữa tiệc lớn để gắn kết con người, tạo cơ hội tương tác xã hội.

Ảnh: Wikimedia Commons.

Trong quá khứ, cộng đồng văn minh cổ đại như Ai Cập, Ba Tư, Hy Lạp, La Mã,… có chung thói quen tổ chức những yến tiệc lớn, càng tiến về tương lai, lối sinh hoạt ấy dần mất đi và tách biệt hẳn sang một căn phòng cụ thể: nhà bếp.

Những hình thức đầu tiên của không gian xử lý và chuẩn bị thức ăn là từ thời Ai Cập cổ đại, một xã hội không chỉ phát minh ra bia mà còn có thói quen làm bánh mì trên bếp củi trong nhà. Ở Hy Lạp cổ đại, sự gia tăng của các tầng lớp quý tộc đã biến bữa ăn thành nghệ thuật xã hội – chúng được chuẩn bị trong nhà bếp gắn liền với những ngôi nhà hay trong hàng hiên không mái che. Trong các ngôi nhà giàu có nhất, nhà bếp được đặt hẳn trong nhà để nhiệt lượng từ không gian này tỏa đều ra xung quanh, ngoài ra một căn phòng nhỏ đóng vai trò lưu trữ thực phẩm sẽ được đặt kế cận. Người La Mã nói chung không có bếp trong nhà, họ thường sử dụng các bếp ăn tập thể ở trung tâm thành phố để chuẩn bị cho bữa ăn của mình.

Ảnh được chụp từ năm 1920 đến năm 1954. Ảnh: Wikimedia Commons.

Trong thời kỳ cổ đại, mặc dù các bữa ăn nhìn chung luôn được tổ chức như một sự kiện trọng đại, nhưng không gian chuẩn bị thực phẩm lại luôn phải xác định dựa trên cách vận hành của lửa và khói. Trong suốt một thời gian dài sau đó vẫn không có công nghệ xả thải hiệu quả để giải quyết vấn đề này, vì vậy mà không gian chuẩn bị phải tách biệt hẳn với nơi dùng bữa (do người hầu hoặc nô lệ phụ trách).

Cảnh nông dân hái nho, năm 1878. Ảnh: Wikimedia Commons.

Không giống như bồn tắm vốn chưa tồn tại trong định nghĩa cổ đại, không gian nấu nướng đã có từ sớm ở dạng sơ khai nhất và dần điều chỉnh cho phù hợp với sinh hoạt con người. Về cơ bản chúng bao gồm một cái lò trên sàn, một cái xô treo đặt ở trung tâm phòng ngay vị trí sơ chế và lưu trư dụng cụ khác. Hệ thống thoát nước thải trong thời kỳ này chưa được phát triển thành mạng lưới, đồng thời vấn đề vệ sinh cũng bị kiếm duyệt gắt gao bởi tôn giáo, chính vì vậy mà nhu cầu về không gian nhà bếp thực thụ đã bắt đầu nhen nhóm hình thành.

Trong suốt thế kỷ XIX, những phát minh vĩ đại đã thay đổi cách tổ chức nhà bếp; với sự ra đời của ống khói, không gian bếp dần trở nên độc lập. Sự ra đời của bếp bằng sắt, khả năng sử dụng khí đốt hay những chiếc tủ lạnh đầu tiên xuất hiện đã góp phần định nghĩa rõ ràng hơn kết cấu không gian của một căn bếp. Kể từ sau cuộc Cách mạng Công nghiệp, nhà bếp đã được hiểu như một không gian chức năng, chúng được nhìn nhận thành dây chuyền sản xuất và trở thành đối tượng quan trọng bậc nhất trong mọi sinh hoạt thường nhật.

Ảnh: Wikimedia Commons.

Hình ảnh nông dân dùng bánh mì, thế kỷ XIV. Ảnh: Wikimedia Commons.

Christine Fredericks Mary Pattison tại Hoa Kỹ đã thực hiện một nghiên cứu về sự luân chuyển trong nhà bếp vào năm 1922, bà xem xét cách vận hành dựa trên việc sắp xếp đồ đạc và cho ra kết luận nền tảng cho sơ đồ công năng cơ bản của nhà bếp tiện lợi như hiện nay. Năm 1926, KTS Margarete Schutte Lihotzky người Đức đã phát triển ý tưởng về Nhà bếp Frankfurt (Frankfurt Kitchen) lấy cảm hứng từ nhà bếp của các tàu chiến Đức. Nhà bếp tại đó được xây dựng và tổ chứng theo hình thức khá quen thuộc với định nghĩa bếp ngày nay. Sự ra đời của mạng lưới điện đã góp phần bổ sung nhiều thiết bị vào không gian bếp nhằm tiết kiệm thời gian, tối ưu hóa lượng công việc thực hiện.

Frankfurt Kitchen. Ảnh: Wikimedia Commons.

Nhà bếp Victoria, 1911. Ảnh: Wikimedia Commons.

Trong những thập kỷ tiếp theo, các thay đổi về cơ cấu xã hội đã làm thay đổi nhận đinh về bếp: chúng chiếm ít không gian hơn và hầu như luôn được tích hợp vào ngôi nhà, đi kèm với yếu tố thiết kế và trang trí. Bếp ở Hoa Kỳ trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh còn là biểu tượng cho tầng lớp trung lưu và lối sống tuyệt vời hằng mơ ước.

Cuối cùng, sự thay đổi lớn mà ta đang chứng kiến trong nhà bếp hiện nay là sự quay trở lại của các hoạt động mang tính xã hội ,tập thể. Trong thế kỷ XXI, nhà bếp nhỏ gọn được tích hợp vào các không gian chung hay được sắp xếp trong không gian mở. Đó phải chăng là một vòng lặp ngày càng tăng tiến hơn vế chất lượng sinh hoạt của con người?

Ảnh: Guilherme Pucci


Bài: Đức Nguyên | Theo: Archdaily | Ảnh: Tư liệu.


Xem thêm:

Graphic novel: Berlin & Aya – Lời tự sự qua kiến trúc

Banksy, Reading Prison và bức tường lịch sử