Vật liệu tự nhiên – Vẻ đẹp nguyên bản qua thử thách của thời gian

Ngày nay việc sử dụng các vật liệu tự nhiên không chỉ là lựa chọn mang tính thẩm mỹ, mà còn thể hiện trách nhiệm với môi trường và là nền móng cho sự phát triển bền vững của tương lai.

Ngay từ thuở sơ khai, con người đã học cách hòa nhập với thiên nhiên và tận dụng các nguồn nguyên vật liệu tự nhiên để kiến tạo các công trình di sản ấn tượng mang tính kết nối mạnh mẽ với môi trường. Ngày nay, đời sống của phần đông dân số trên toàn cầu đang bị đẩy dần xa rời khỏi vòng tay thiên nhiên. Mối quan hệ con người – môi trường đang được ý thức cần nâng niu trân trọng hơn, thúc đẩy những xu hướng quay trở lại với các giá trị tự nhiên trong kiến trúc và thiết kế.

Với các bước nhảy vọt về trí tuệ nhân tạo và nghiên cứu sản xuất, con người luôn muốn chứng minh được khả năng tự tạo ra các vật liệu thay thế cho các lựa chọn vật liệu đến từ tự nhiên. Tuy hiện nay chúng ta đã có thể tái tạo lại vẻ ngoài, độ cứng cáp nhưng không thể bắt chước được nguồn sinh khí mà vật liệu tự nhiên có thể mang lại.

Giá trị của vật liệu tự nhiên

Vật liệu tự nhiên như gỗ, tre, đá và đất sét đã được tổ tiên chúng ta sử dụng trong kiến trúc và nội thất theo suốt chiều dài lịch sử phát triển của nhân loại. Vẻ đẹp tự nhiên của chúng luôn lan tỏa sinh khí mạnh mẽ. Gỗ giãn nở theo độ ẩm không khí, đá thấm hút chất lỏng, đất cát liên kết bền chặt vững vàng qua năm tháng. Mỗi một phiến gỗ lại sở hữu đường vân nguyên bản, màu sắc độc đáo đem đến cảm giác ấm áp và gần gũi. Đá tự nhiên sở hữu khả năng chịu lực tốt đại diện cho tinh thần sang trọng và cảm giác vững chãi. Vẻ đẹp của chúng trưởng thành theo thời gian, thẩm thấu và ghi dấu những biến chuyển của năm tháng.

Vật liệu tự nhiên còn có khả năng điều hòa nhiệt độ và độ ẩm, khả năng cách âm cách nhiệt giúp tạo ra môi trường sống an toàn cho con người trước những biến chuyển khắc nghiệt của môi trường. Bên cạnh đó, vật liệu tự nhiên không tiết ra các hóa chất độc hại trong quá trình sử dụng nên giúp giảm thiểu các vấn đề về sức khỏe như dị ứng và các chứng bệnh hô hấp. Ngoài việc vật liệu tự nhiên có khả năng phân hủy sinh học sau khi kết thúc vòng đời sử dụng, bản thân quá trình khai thác gỗ, đá, tre có tác động nhỏ hơn đến môi trường so với vật liệu nhân tạo. Sử dụng vật liệu tự nhiên cũng là đang góp phần vào việc giảm khí thải carbon và hạn chế lượng rác thải khó phân hủy ra môi trường.

Vat lieu tu nhien 1

Căn nhà thác đổ này là một trong những công trình để đời của Frank Lloyd Wright, tiêu biểu cho việc sử dụng vật liệu tự nhiên trong kiến trúc. Fallingwater House được xây dựng trực tiếp trên một thác nước, với các vật liệu chính là đá tự nhiên từ địa phương và gỗ. KTS Wright đã tận dụng tối đa đặc tính của các vật liệu này để tạo nên một không gian sống hoàn toàn hòa nhập với môi trường xung quanh. Đá tự nhiên được sử dụng cho các bức tường và nền nhà, tạo nên sự gắn kết giữa ngôi nhà và thiên nhiên, trong khi gỗ mang lại sự ấm áp và mềm mại cho không gian nội thất.

Một đặc tính quan trọng khác của vật liệu tự nhiên là cảm xúc và những giá trị lịch sử văn hóa mà chúng nắm giữ. Bản thân mỗi mảnh gỗ, phiến đá là độc nhất vô nhị, tuy có chung xuất phát điểm nhưng hoàn toàn có thể mang cá tính riêng. Điều này biến thành quả hoàn thiện của vật liệu tự nhiên trở thành một tác phẩm nghệ thuật không thể sao chép hoàn toàn. Vật liệu tự nhiên được chứng minh không chỉ tác động tích cực lên thể chất con người mà còn duy trì cảm giác thư giãn, thoải mái của tinh thần. Việc tiếp xúc với chất liệu thiên nhiên có thể giảm căng thẳng và cải thiện tâm trạng. Thông qua việc duy trì kết nối với thiên nhiên trong chính ngôi nhà của mình, con người liên tục được nuôi dưỡng và chữa lành.

Song song đó, chúng còn khắc ghi những giá trị văn hoá lịch sử sâu sắc. Những vật liệu được sử dụng trong công trình kiến trúc cổ xưa đến nay vẫn tồn tại, nối liền sợi dây liên kết quá khứ và hiện tại. Ví dụ như những cột đá cẩm thạch trong các công trình kiến trúc Hy Lạp, những nhà gỗ trăm năm ở làng quê Bắc Bộ Việt Nam hay Vạn Lý Trường Thành, Kim Tự Tháp Giza đều sử dụng các vật liệu tự nhiên như đá vôi, cẩm thạch, đất sét. Mỗi vật liệu là một mảnh ghi chép lịch sử, phản ánh cho điều kiện tự nhiên và xã hội của nơi nó được khai thác sử dụng. Trong nhiều nền văn hóa, chúng còn là biểu tượng cho mối quan hệ hài hòa giữa con người và thiên nhiên.

Sự đa dạng và tính độc đáo của vật liệu tự nhiên trong kiến trúc và thiết kế nội thất so với vật liệu nhân tạo

Vật liệu tự nhiên và vật liệu nhân tạo đều đóng vai trò quan trọng và thể hiện những ưu điểm nhất định trong kiến trúc và thiết kế nội thất. Tuy nhiên, vật liệu tự nhiên lại sở hữu những giá trị thẩm mỹ và trải nghiệm vượt trội hơn so với vật liệu nhân tạo. Sự khác biệt này không chỉ thể hiện qua vẻ bề ngoài mà còn nằm trong những giá trị sâu sắc liên quan đến sức khỏe con người, môi trường và khả năng kết nối với thiên nhiên xung quanh nhằm tạo ra không gian sống hài hòa.

Sự đa dạng về loại hình

Vật liệu tự nhiên luôn chiếm ưu thế về tính nguyên bản. Chúng sở hữu vẻ đẹp đa dạng, độc đáo trong màu sắc, kết cấu nên khó có thể sao chép hoàn hảo bằng vật liệu nhân tạo. Đá, tre, gỗ, đất sét hay thậm chí sợi thực vật như bông, cói đều có bề mặt chất liệu gợi cảm giác đa dạng khi tiếp xúc. Gỗ có thể mịn màng hay thô ráp, hoa văn vân gỗ không hề lặp lại mà có sự khác biệt theo tuổi đời, thổ nhưỡng và các tác động thời tiết; đá cẩm thạch, sa thạch có thể tinh tế với làn vân gợn nhẹ như mây hay mạnh mẽ ấn tượng với khoang màu loang rộng phóng khoáng. Màu sắc của đất nung biến chuyển theo nhiệt độ nung và tre nứa sở hữu khả năng tạo hình linh hoạt “trong nhu có cương” đặc sắc vô cùng. Sự đa dạng này cho phép các NTK đạt đến đỉnh cao của sáng tạo khi mỗi không gian sống họ tạo ra luôn truyền tải một câu chuyện sâu sắc và đặc trưng riêng. Chất liệu thêu dệt lên cái hồn của không gian, nơi mỗi nét chạm là một mối liên kết riêng tư khắc tạc nên hành trình trải nghiệm và mong muốn về cuộc sống bình yên của những con ngươi sinh sống trong đó.

Vật liệu nhân tạo được sản xuất để mang những đặc tính nhất định với kết cấu, màu sắc đa dạng nhưng thường chúng không thể đạt được độ tinh vi và phức tạp như vật liệu tự nhiên. Ván gỗ và gạch giả đá dù được sản xuất với công nghệ hiện đại đến mấy cũng không thể sở hữu được nét tinh tế của vật liệu gốc. Tuy nhiên, vật liệu nhân tạo sở hữu tiềm năng tuỳ chỉnh vô hạn, có thể đáp ứng đến từng yêu cầu cụ thể nhất nhằm tạo ra sự nhất quán trên quy mô lớn cho công trình.

Bosco Verticale

Rừng thẳng đứng Bosco Verticale của Stefano Boeri ở Milan là một công trình chung cư phủ xanh bởi cây cối, tạo nên hệ sinh thái sống trong môi trường đô thị, nổi bật với sự xuất hiện của vật liệu gỗ. Ảnh: Stefano Boeri Architetti

Vat lieu tu nhien 2

The Therme Vals là một khu suối nước nóng tuyệt đẹp ở Thụy Sĩ được xây dựng từ đá thạch anh trắng. Công trình này tôn vinh sự tối giản, đá thạch anh trắng nổi bật giữa khung cảnh núi non hùng vĩ, sang trọng và mực thước. Ảnh: Thom Mayne

Sự đa dạng về kết cấu

Quá trình hình thành của vật liệu tự nhiên chịu ảnh hưởng từ vô vàn biến số đến từ môi trường, nên chúng có kết cấu phức tạp và không đồng nhất cũng như cảm giác chân thực khi tiếp xúc. Những vết nứt, mắt gỗ chai sần có thể trở thành điểm nhấn cho một không gian gần gũi thân thiện. Mức độ bóng bẩy của đá tự nhiên cũng có thể truyền tải cảm giác mộc mạc hoặc sang trọng tùy vào cách chế tác. Hay cùng một sợi len, sợi bông khi sử dụng kỹ thuật đan dệt khác nhau có thể tạo nên bề mặt, độ mềm mại ấm áp khác biệt.

Vật liệu nhân tạo được sản xuất trong môi trường có kiểm soát luôn đem đến cảm giác đồng nhất tin cậy, đáp ứng đúng những yêu cầu kỹ thuật khắt khe, nhưng chúng thường thiếu đi cảm giác chân thực gần gũi mà vật liệu tự nhiên mang lại. Một mảnh ván composite giả gỗ hoặc đá có thể mang bề mặt mịn màng cùng màu sắc đẹp mắt. Nhưng chính sự hoàn hảo đó đôi khi sẽ đem lại cảm giác trơ lỳ, thiếu yếu tố bất ngờ mà vật liệu tự nhiên sở hữu.

Cảm giác chân thực và cá tính là “nguồn sống” mà các gia chủ luôn hướng tới. Tuy đẹp và sống động nhưng vật liệu tự nhiên lại có chi phí khai thác cao và quá trình xử lý phức tạp. Điều đó cũng đem lại cho chúng tuổi thọ lâu dài hơn và giúp gia chủ tiết kiệm chi phí bảo trì, thay thế trong thời gian dài. Mặt khác, vật liệu nhân tạo đáp ứng được tiêu chí nhanh, gọn và đẹp nhưng khó duy trì phong độ của mình qua bài thử của thời gian. Chúng hiệu quả về chi phí nhưng niên hạn sử dụng, độ hao mòn cũng theo đó mà tiến triển nhanh hơn. Vậy nên, ở một khía cạnh nào đó, nội thất, kiến trúc tự nhiên vẫn là một món đầu tư xứng đáng.

The Church of the Light

Nhà thờ ánh sáng của Tadao Ando mang thiết kế tối giản nhưng nhấn mạnh vào kết cấu tự nhiên và hiệu ứng ánh sáng thượng thừa. Bê tông tương phản với gỗ giúp tăng cảm giác ấm áp, trang nghiêm, vừa thiêng liêng mà cũng thật gần gũi. Ảnh: Nobuyoshi Akari

Sự đa dạng về tính năng

Khả năng cách nhiệt, cách âm: từ ngàn xưa, loài người đã biết sử dụng gỗ và đất để cách nhiệt cách âm cho nhà của mình. Sàn gỗ, vách đất kết hợp cùng len cừu hoặc đồ dùng từ tre để duy trì nền nhiệt ổn định, giúp tiết kiệm năng lượng và giảm thiểu tiếng ồn nhờ cấu trúc đặc của những chất liệu trên. Nguyên lý này vẫn được duy trì ứng dụng trong kiến trúc và nội thất hiện đại nhưng với sự phân bổ tiết chế, đủ để tạo không gian sống thoải mái mà vẫn thuận tiện trong lắp đặt xây dựng. Trong khi đó, các vật liệu hiện đại như polyurethane, xốp, foam, bông khoáng, ván gỗ nhân tạo cũng có thể mang lại hiệu quả cách nhiệt cách âm tương tự mà lại gọn nhẹ, dễ lắp đặt hơn. Mặc dù mang hiệu quả sử dụng cao nhưng quá trình sản xuất lại tiêu tốn rất nhiều năng lượng và tăng lượng xả thải hóa học ra môi trường.

Khả năng chịu lực, độ bền

Nếu đá cẩm thạch đã chứng minh được sự tồn tại vững bền qua các thời kỳ văn minh thì bê tông cốt thép cũng thể hiện bản lĩnh của mình khi tạo nên xương sống của các đô thị văn minh, giúp rút ngắn khoảng cách giữa các bờ lục địa. Ngày nay khi máy móc dần thay thế cho nhân công, vật liệu nhân tạo là một sự thích nghi phù hợp để công cuộc xây dựng kiến trúc tiếp tục phát triển. Tuy nhiên vật liệu nhân tạo đều có hạn sử dụng và cần sự bảo dưỡng thường xuyên để giữ được tính năng của chúng.

Khả năng điều hòa không khí

Có lẽ đây là khả năng duy nhất mà vật liệu nhân tạo không thể cạnh tranh với vật liệu tự nhiên bởi vật liệu tự nhiên có thể hấp thụ/giải phóng độ ẩm. Nhờ sở hữu khả năng tương tác tốt với những yếu tố môi trường như ánh sáng, không khí và nhiệt độ, vật liệu tự nhiên là sự lựa chọn lý tưởng cho các vùng có khí hậu thay đổi kịch tính theo mùa. Ngược lại, các vật liệu nhân tạo như nhựa và kim loại không có khả năng tham gia vào quá trình điều hòa, bởi chúng là vật liệu thụ động nên sẽ cần sự hỗ trợ của các hệ thống điều hoà mới có thể đáp ứng yêu cầu của con người. Tuy nhiên, chúng lại có khả năng chống cháy tốt hơn, giúp cung cấp giải pháp an toàn hơn trong một số tình huống.

Vat lieu tu nhien 3

Trung tâm văn hóa Heydar Aliyev tọa lạc ở Baku, Azerbaijan sử dụng gỗ và đá tự nhiên cho phần nội thất và cấu trúc chính. Những đường cong giải tỏa kết cấu vừa mềm mại, phóng khoáng lại tôn vinh được vật liệu tự nhiên trong một không gian hiện đại và gần gũi. Ảnh: Iwan Baan

Khả năng tái tạo, độ bền vững

Gỗ, tre, đá thường có khả năng phân hủy sinh học điều này biến chúng thành lựa chọn bền vững hơn so với vật liệu nhân tạo. Gỗ được khai thác từ khu rừng được quản lý cũng là nguồn tài nguyên tái tạo ổn định, thân thiện với môi trường. Trong khi đó để có được xi măng, thép, nhựa chúng ta cần nguồn năng lượng lớn để sản xuất. Bản thân chúng cũng cần đến hàng trăm năm để phân rã hoàn toàn, điều này làm gia tăng lượng chất thải và tác động tiêu cực đến môi trường.

Cách ứng xử với vật liệu tự nhiên

Việc sử dụng các vật liệu tự nhiên trong kiến trúc và thiết kế không chỉ cần sự cân nhắc, tôn trọng mà còn đòi hỏi sự hiểu biết về nguồn gốc, đặc tính và tiềm năng của những vật liệu này. Nguồn gốc khai thác minh bạch sẽ giảm thiểu tác động rủi ro đến môi trường và tạo sự thuận lợi trong việc quản lý chất lượng công trình kiến trúc, nội thất. Chúng ta cũng cần cân nhắc về số lượng sử dụng sao cho tối ưu, giảm thiểu lãng phí. Đơn giản như việc tái sử dụng các mảnh gỗ, đá thừa trong quá trình sản xuất thành đồ nội thất hoặc trang trí.

Khi sử dụng vật liệu tự nhiên, điều quan trọng là người KTS, NTK hiểu biết và tôn trọng những đặc tính tự nhiên vốn có của từng loại vật liệu nhằm nâng cao độ bền công trình và đảm bảo tính thẩm mỹ. Ví dụ như đặc tính cứng/mềm của gỗ, gỗ cứng như sồi, teak, óc chó phù hợp để làm đồ nội thất lớn, kết cấu chịu tải và sàn nhà. Ngược lại, gỗ mềm như thông, tùng chỉ phù hợp làm nội thất nhẹ và đồ trang trí.

Vat lieu tu nhien 4

Hồ nước Oval tại Bảo tàng Nghệ thuật Benesse kết hợp bê tông thô vào bối cảnh nước, đá mềm mại mô phỏng tự nhiên. Đây là một không gian kiến trúc độc đáo của Tadao Ando với cách xử lý khéo léo. Hồ nước tĩnh lặng phản chiếu bầu trời với viền đá thô ráp lan toả cảm giác mơ màng diệu vợi, gần gũi thiên nhiên và cũng thật zen.

Casa Malaparte

Casa Malaparte tọa lạc trên đảo Capri và là một công trình biểu tượng cho sự kết hợp hài hòa giữa môi trường tự nhiên và kiến trúc hiện đại. Được xây dựng hoàn toàn từ gạch đá địa phương, Casa Malaparte hoà hợp tinh tế với cảnh quan núi đồi gồ ghề xung quanh. Nét đẹp của ngói và đất nung càng tôn lên vẻ đẹp trường tồn cùng thời gian, kết nối với đất mẹ. Ảnh: Guide of Capri

Sự tôn trọng màu sắc nguyên bản hay kết cấu gốc của vật liệu sẽ tôn vinh tối đa nét đẹp tự nhiên, đem lại cá tính sinh động cho không gian. Ví dụ đơn giản nhất chính là không sơn phủ đậm màu lên chất gỗ sáng hay xử lý cắt gọt đá lựa theo vân tự nhiên, tôn vinh đặc điểm nguyên bản và màu sắc tinh khiết của đá. Ngoài ra, việc lựa chọn chức năng phù hợp cho mỗi loại nguyên liệu cũng là bước đi thuận tự nhiên. Như tre mềm dẻo chịu lực tốt có thể vừa ứng dụng vào làm nội thất có kết cấu mảnh nhẹ. Gốm có thể đóng vai trò điểm tô, làm tốt vai trò của chi tiết trang trí, ốp lát. Kim loại cứng cáp nhưng dễ bị ôxy hóa, có thể “thuận” theo sương gió mà ghi dấu cổ kính lên công trình kiến trúc sau khi hoàn thành tốt vai trò của kẻ gánh vác.

Chính vì khả năng liên tục thay đổi, thích ứng và ghi dấu, vật liệu tự nhiên cần đến sự chăm sóc, bảo dưỡng thường xuyên để duy trì vẻ đẹp và độ bền. Sự săn sóc ấy cũng tựa như lời cảm kích của con người gửi đến thiên nhiên vì luôn rộng lòng chở che, hỗ trợ cho công cuộc an cư của chúng ta. Trong tương lai, khi con người liên tục chạm tới những đỉnh cao mới cùng các vật liệu mới, vật liệu có xuất phát từ thiên nhiên sẽ mãi gìn giữ vai trò mỏ neo cho những giá trị truyền thống, bền vững và đong đầy cảm xúc. Sự kết nối với quá khứ, với môi trường sinh sống hiện tại sẽ mang lại cho những công trình vẻ đẹp trường tồn, nơi chất lượng sống được đong bằng những câu chuyện chứ không chỉ là sự lấp đầy toàn những hào nhoáng trơ lì và rập khuôn.

Bài: Phương Nguyễn


Xem thêm

Tiềm năng vật liệu bền vững từ cây cối tại triển lãm Abney Effect

Vật liệu tự nhiên cho mái nhà

Vertikal Nydalen – Nhà cao tầng áp dụng giải pháp xây dựng bền vững