Lấy bối cảnh văn phòng lạnh lẽo cùng ngôn ngữ hình ảnh giàu ẩn dụ, series phim Severance khám phá sự phân tách nhân dạng và tái hiện nỗi ám ảnh về quyền kiểm soát lẫn sự đánh mất tự do. Bộ phim đặt ra một giả thuyết táo bạo: điều gì sẽ xảy ra nếu con người có thể tách rời hoàn toàn ký ức giữa công việc và cuộc sống cá nhân? Câu hỏi này được trả lời qua câu chuyện của Mark Scout (Adam Scott thủ vai), một nhân viên tại tập đoàn bí ẩn Lumon Industries, nơi những người lao động phải chấp nhận một thủ thuật gọi là “Severance” – chia cắt não bộ thành hai phần riêng biệt. Ban ngày, Innie của họ làm việc trong văn phòng, không có bất kỳ ký ức nào về thế giới bên ngoài. Ban đêm, Outie quay trở lại cuộc sống cá nhân mà không hề nhớ những gì mình đã làm tại công ty.
Do Ben Stiller đạo diễn và Dan Erickson biên kịch, cả hai phần của series này đã tạo nên một thế giới kỳ lạ nhưng đầy ám ảnh, nơi ranh giới giữa con người và công việc bị xóa nhòa. Văn phòng Lumon không có cửa sổ, không có khái niệm về thời gian hay tự do cá nhân mà chỉ có những hành lang dài vô tận, những chiếc bàn làm việc xếp ngay ngắn trong một không gian trống rỗng và ánh sáng trắng lạnh lẽo khiến mọi thứ trở nên vô thực. Dưới vẻ ngoài tối giản đó là một môi trường mang tính thao túng, nơi từng chi tiết nhỏ đều góp phần duy trì sự kiểm soát cực đoan của tập đoàn.
Bộ phim khoa học viễn tưởng của Apple TV+ diễn ra trong trụ sở của Lumon Industries, một công ty bí ẩn mang màu sắc giáo phái, nơi nhân viên được phẫu thuật để chia tách ký ức, biến họ thành hai con người khác nhau.
Lumon – Nhà tù dưới lớp vỏ công sở
Nhà thiết kế bối cảnh Jeremy Hindle đã lấy cảm hứng từ nhiều nguồn khác nhau khi xây dựng không gian trong phim, từ bộ phim Playtime (1967) của Pháp, đến bối cảnh văn phòng và nhà xưởng của các tập đoàn dược phẩm. Ý tưởng chủ đạo cho diện mạo của Lumon được lấy từ trụ sở John Deere ở Moline, Illinois, do hai kiến trúc sư Eero Saarinen và Kevin Roche thiết kế vào những năm 1960. Trong quá trình nghiên cứu, Jeremy nhận ra các văn phòng này được xây dựng theo phong cách cổ điển, phản ánh một thời kỳ khi cuộc sống công việc và đời tư của con người hoàn toàn tách biệt.
Bộ phim Playtime được khởi chiếu năm 1967 đã phản ánh thực tại những năm 1960 – thời đại hướng về tương lai của nhân loại, đó là một thế giới đầy thép, kính và công nghệ cao tại vùng ngoại ô Paris. Ảnh: Rethinking The Future
Trụ sở John Deere tại Illinois. Ảnh: Architectuul
Để quay các cảnh bên ngoài tòa nhà Lumon, Jeremy Hindle và đội ngũ của ông đã đến New Jersey để khảo sát tòa nhà Bell Labs, một công trình do kiến trúc sư Eero Saarinen thiết kế và mới được trùng tu gần đây. Khu phức hợp khổng lồ rộng hơn 182ha này mang đúng tinh thần một chốn làm việc thuần túy chỉ để làm việc, theo cách Jeremy mô tả. Quy mô đồ sộ của nó giúp nhấn mạnh những chủ đề chính của bộ phim, đặc biệt là sự nhỏ bé của con người trước cỗ máy vận hành khổng lồ của tập đoàn. Suốt bộ phim, nhân vật chính Mark nhiều lần xuất hiện như một chấm nhỏ cô độc giữa bãi đỗ xe rộng mênh mông của Lumon, nhấn mạnh sự vô danh và mất phương hướng của những người lao động trong hệ thống.
Khuôn viên Bell Labs do Eero Saarinen thiết kế tại New Jersey là bối cảnh cho ngoại thất Lumon trên phim.
Sự đối xứng của khối công trình đồ sộ lẫn khung hình đã gợi lên một cảm giác cứng nhắc và tù túng.
Bên trong, các bối cảnh của Lumon được xây dựng chủ yếu trên hai phim trường, trước khi Jeremy có thêm một địa điểm thứ ba. Trên phim trường đầu tiên, đội ngũ của ông dựng lên những không gian văn phòng quan trọng nhất, sau đó thiết lập một hệ thống hành lang bao quanh toàn bộ khu vực, mỗi đoạn dài khoảng hơn 42m. Để tạo ra các hành lang ngoằn ngoèo, dường như kéo dài vô tận, các nhà thiết kế đã liên tục sắp xếp lại các đoạn hành lang để đại diện cho những khu vực khác nhau của Lumon, đồng thời sử dụng hiệu ứng VFX để tăng cảm giác không gian rộng mở. Dù tất cả hành lang đều có cùng chiều rộng, nhưng trên phim trường thứ ba, đội ngũ của Jeremy đã dựng thêm một số đoạn rộng hơn để thể hiện những khu vực sâu hơn trong tập đoàn mà các nhân vật khám phá về sau.
Hành lang trong Lumon được thiết kế như một mê cung vô tận với những lối rẽ giống hệt nhau, khiến nhân viên dễ dàng bị mất phương hướng.
Bố cục hành lang cũng mang phong cách phi logic, giống như cách mà họa sĩ M.C. Escher thiết kế những cầu thang vô tận – những con đường có vẻ như dẫn đi đâu đó nhưng lại không thực sự có điểm đến. Điều này khiến khán giả cảm thấy không thoải mái và gợi lên cảm giác Lumon như một hệ thống không có lối thoát.
Không gian quan trọng nhất trong phim và cũng là bối cảnh then chốt mà Jeremy tâm đắc nhất là văn phòng Macrodata Refinement (MDR), nơi Mark và nhóm của anh làm việc. Căn phòng rộng khoảng 24 x 12m, nhưng độ cao trần thấp tạo cảm giác ngột ngạt và giam cầm. Khi thiết kế, Jeremy Hindle đã hình dung nơi này như một sân chơi – nơi những nhân viên mới bị cô lập, được theo dõi sau khi bước ra khỏi phòng họp – nơi họ thức dậy lần đầu tiên. Để nhấn mạnh ý tưởng này, ông chọn một tấm thảm có sắc xanh cỏ, tạo ra sự tương phản kỳ lạ giữa các bức tường trắng vô trùng và màu xanh đậm, thứ trở thành gam màu chủ đạo xuyên suốt bộ phim.
Phòng họp của Lumon là một trong những không gian quan trọng nhất trong Severance, không chỉ là nơi diễn ra các cuộc họp với ban giám đốc, mà còn mang nhiều tầng ý nghĩa liên quan đến quyền lực, sự kiểm soát và quá trình tái sinh của nhân viên bị tách biệt.
Thiết kế này khiến không gian làm việc không khác gì một “nhà tù” hiện đại, được thiết kế cẩn thận để giữ chân con người trong một trạng thái lửng lơ, không thể thoát ra về mặt thể chất lẫn tâm lý.
Một hệ thống phần thưởng như: waffle party, music dance experience,… khiến nhân viên bị thao túng, giống như cách con người huấn luyện động vật bằng phần thưởng nhỏ nhặt.
Sự kiểm soát trong từng chi tiết
Jeremy xem màu xanh như một sợi dây sinh tồn đối với những nhân viên bị tách biệt, những con người bị nhốt sâu trong lòng Lumon mà không có lối thoát. “Xanh lá là màu phổ biến nhất đối với mắt người, theo lý thuyết thì nó có tác dụng xoa dịu, khiến bạn cảm thấy bình tĩnh hơn.” – ông giải thích. “Mỗi màu sắc đều có ý nghĩa riêng, phản ánh tính cách của nhân vật và những gì họ cần để tồn tại. Và tôi nghĩ, xanh lá là thứ mà bạn cần để sống sót.” Ý tưởng sân chơi của MDR cũng ảnh hưởng đến thiết kế của các vật dụng trong văn phòng, đặc biệt là những chiếc máy tính mà các nhân viên dùng để phân loại dữ liệu bí ẩn – một công việc mà cả khán giả lẫn nhân vật đều không thực sự hiểu rõ. Khi thiết kế các thiết bị này, Jeremy đặt ra một quy tắc quan trọng: tất cả vật dụng trong Lumon phải do chính tập đoàn sản xuất, không được nhập từ bên ngoài. Ông lấy cảm hứng từ những chiếc máy tính đời đầu có thiết kế cồng kềnh như iMac, sử dụng kính CRT cho màn hình nhưng tích hợp cảm ứng hiện đại. Chuột máy tính cũng được thiết kế đặc biệt với hình dạng quả cầu theo dõi, tạo cảm giác vừa lỗi thời vừa kỳ lạ, góp phần củng cố không khí siêu thực của thế giới Lumon.
Sàn cỏ xuất hiện rõ nhất trong phòng giải lao (Break Room) và một số khu vực khác trong văn phòng Lumon. Trong một cảnh quan nơi mọi thứ đều được thiết kế cứng nhắc, tối giản, sàn cỏ trở thành một nghịch lý: nó gợi cảm giác tự nhiên nhưng lại hoàn toàn nhân tạo, một yếu tố có vẻ thư giãn nhưng thực chất chỉ càng nhấn mạnh sự giam cầm.
Việc Lumon tự sản xuất tất cả các thiết bị này thay vì mua từ bên ngoài cũng là một ẩn dụ cho sự kiểm soát tuyệt đối: Mọi thứ trong Lumon đều do Lumon tạo ra, không có ảnh hưởng nào từ thế giới bên ngoài.
Bên cạnh đó, căn phòng Wellness tưởng chừng là một nơi giúp nhân viên thư giãn, nhưng thực chất lại là một công cụ kiểm soát tinh thần tinh vi. Không gian này được thiết kế tối giản đến mức bất thường: một chiếc bàn đơn giản, vài chiếc ghế kiểu Mid-century, một cái cây, và một mẩu gỗ trôi dạt bí ẩn, dường như chứa camera ẩn. Sự đơn điệu này không tạo ra cảm giác thoải mái, mà ngược lại, mang đến một sự trống rỗng đáng sợ, phản ánh chính trạng thái tinh thần của những nhân viên bị chia cắt khỏi cuộc sống bên ngoài. Tại đây, Ms. Casey – người phụ trách các buổi chữa lành – đọc cho các Innies nghe những thông tin về bản thân họ ở thế giới bên ngoài (Outies). Tuy nhiên, họ không được phép phản ứng hay thể hiện bất kỳ cảm xúc nào. Điều này tạo ra một sự tách rời sâu sắc giữa hai bản ngã của mỗi nhân viên, khiến họ biết về bản thân nhưng không thực sự kết nối với chính mình. Thay vì là một không gian chữa lành, phòng Wellness lại trở thành một nơi củng cố sự lệ thuộc của nhân viên vào Lumon, nơi họ bị định hình để tuân theo mà không có quyền đặt câu hỏi hay thắc mắc về sự tồn tại của chính mình.
Dưới lớp vỏ bọc của sự quan tâm và chăm sóc, thực chất đây là nơi tẩy não, giúp công ty duy trì quyền lực tuyệt đối bằng cách làm mờ nhạt ranh giới giữa bản sắc cá nhân và sự phục tùng.
Sự tối giản trong thiết kế phòng Wellness không phải là vô tình, mà là một dụng ý nghệ thuật mang đến cảm giác bất an. Theo tiết lộ của nhà thiết kế Jeremy Hindle, ban đầu căn phòng có nhiều chi tiết hơn, nhưng đạo diễn Ben Stiller đã yêu cầu giảm thiểu đến mức tối đa, giữ lại chỉ những yếu tố cần thiết để truyền tải sự trống rỗng và thiếu nhân tính của môi trường làm việc tại Lumon. Sự lạnh lẽo của căn phòng, cùng với quy tắc vô lý về việc tiếp nhận thông tin mà không được phản hồi, biến nơi này thành một công cụ thao túng hơn là một không gian phục hồi tinh thần.
Khác với hầu hết các nhân viên Lumon, Ms. Casey – nhân viên của phòng Wellness, chỉ được triệu tập khi cần thiết và dường như không có cuộc sống độc lập ngoài nhiệm vụ của mình. Điều này cho thấy cô có thể không có một Outie thực sự, hoặc Innie của cô chưa bao giờ rời khỏi Lumon.
Không gian nội thất của Lumon chủ yếu sử dụng hai gam màu xanh dương và xanh lá – những sắc thái mang lại cảm giác kiểm soát, lạnh lẽo nhưng cũng có yếu tố trấn an. Chính vì thế, bất kỳ sự xuất hiện nào của các màu sắc khác đều trở nên nổi bật và đầy ẩn ý. Khi cuốn sách của Ricken bất ngờ lọt vào thế giới Innie của Mark, sự tương phản màu sắc không chỉ gây sốc về mặt thị giác mà còn mang ý nghĩa phá vỡ trật tự của Lumon. Bìa sách được thiết kế bởi Tansy Michaud, có nền đỏ và vàng rực rỡ – một cách cố ý để tạo nên sự chướng mắt trong không gian Lumon. Bản thân quyển sách cũng là một vật thể lạc lõng: nội dung về tự nhận thức bản thân đối lập hoàn toàn với triết lý xóa bỏ cá tính của Lumon. Jeremy cho rằng phong cách đồ họa của nó gợi nhớ đến những thiết kế sôi nổi đến khó chịu từ cuối thế kỷ 20, nơi mà mục tiêu không còn là sự tinh tế mà là làm sao để thu hút sự chú ý mạnh mẽ nhất.
Ảnh: Appe TV+
Ngoài ra, một chi tiết cần lưu ý là các bức tranh được treo tại hành lang. Chúng không chỉ mang ý nghĩa thẩm mỹ mà còn là công cụ tuyên truyền của Lumon, củng cố sự sùng bái đối với người sáng lập Kier Eagan như một nhân vật thần thánh.
Khi sự kiểm soát vượt ra khỏi phạm vi văn phòng
Dù Severance đặt ra một thế giới mà cuộc sống công việc và đời tư hoàn toàn tách biệt, thực tế cho thấy ảnh hưởng của Lumon không còn giới hạn trong văn phòng mà đã lan đến không gian sống. Nhân vật chính Mark cư trú trong khu nhà do công ty cung cấp – một lựa chọn không hề ngẫu nhiên, mà mang đầy ý nghĩa về sự thao túng và kiểm soát của Lumon đối với nhân viên ngay cả khi họ đã rời khỏi công sở.
Mark sống ngay cạnh nhà của Mrs. Selvig (do Patricia Arquette thủ vai), người hàng xóm có vẻ ngoài hiền lành nhưng thực chất là quản lý tàn nhẫn của Lumon – Cobel. Đội ngũ sản xuất đã thiết kế nội thất của hai căn nhà nằm sát nhau trên phim trường, với nhà của Selvig được nâng cao một chút để bà ta có thể quan sát cuộc sống của Mark từ trên cao.
Khu dân cư được quay tại Nyack, New York, sau khi nhà thiết kế sản xuất Jeremy Hindle khảo sát hơn 60 địa điểm khác nhau. Điểm đặc biệt của khu này là dù các ngôi nhà trông có vẻ giống hệt nhau – đều được ốp gỗ xanh và nằm san sát trên sườn đồi, nhưng giữa chúng lại có những khác biệt tinh tế, tạo ra cảm giác “sai lệch” một cách khó nhận ra. Ví dụ điển hình là nhà của Mark có kích thước lớn hơn đáng kể so với nhà của sếp anh, Ms. Cobel (hay Mrs. Selvig) dù chúng cùng nằm trong một khu quy hoạch. Chi tiết này phản ánh chính trạng thái tinh thần của Mark: méo mó, mâu thuẫn và rạn nứt.
Ảnh: Apple TV+
Không gian bên trong nhà của Mark cũng kể lên câu chuyện của anh: gần như tất cả đồ đạc đều bị đẩy xuống tầng hầm, như một cách phản ánh tâm lý chối bỏ quá khứ và sự trống rỗng trong cuộc sống hiện tại. Đặc biệt, phòng khách nổi bật với một chiếc ghế sofa màu cam, một món đồ mà nhà thiết kế sản xuất Curt Beech phải tìm kiếm trong thời gian dài. Bên cạnh đó, nhà thiết kế bối cảnh Andrew Baseman chia sẻ thêm: “Để tạo ra một không gian tối giản thực sự khó. Tôi cần một chiếc ghế buồn, nhưng không thể là một màu nâu nhàm chán.” Cuối cùng, anh tìm thấy một chiếc ghế vintage tại một cửa hàng ở New York – món đồ vừa mang nét lạc lõng vừa như một mảng màu yếu ớt giữa bầu không khí lạnh lẽo của căn nhà.
Thủ pháp hình ảnh truyền tải tính nhị nguyên
Jessica Lee Gagné – nhà quay phim chính cho bộ phim, đã sử dụng thủ pháp Dolly Zoom để diễn tả sự chuyển đổi giữa thế giới bên ngoài và bên trong Lumon. Đây là một kỹ thuật quay kinh điển của Hollywood, được Alfred Hitchcock phổ biến trong bộ phim Vertigo. Khi nhân vật đi xuống, hậu cảnh mờ dần, khuôn mặt họ trở nên méo mó, tượng trưng cho sự biến mất của danh tính cá nhân. Ngược lại, khi đi lên, khung cảnh mở rộng, và họ trở lại với bản thân ban đầu mà không hề hay biết về cuộc đời khác của mình. Thủ pháp này không chỉ tạo hiệu ứng thị giác mạnh mẽ mà còn là biểu tượng trực quan cho sự chia cắt tàn nhẫn mà nhân viên Lumon phải chịu đựng – một nhà tù vô hình, nơi tâm trí bị xé làm đôi.
Thiết bị dolly zoom dùng để quay cảnh thang máy.
Trong phim, khái niệm về sự phân tách tâm trí, về tính nhị nguyên, thấm nhuần vào mọi khía cạnh – từ việc các diễn viên phải thể hiện hai con người khác nhau, cho đến sự tương phản giữa không gian văn phòng và thế giới bên ngoài. Một trong những thủ pháp hình ảnh quan trọng trong Severance là việc sử dụng đường phân chia trong khung hình để biểu thị sự tách biệt giữa hai thế giới. Trong khu dân cư của Mark, ranh giới này được thể hiện qua những hàng cây giữa nhà anh và nhà của Ms. Cobel, như một bức tường vô hình phân chia hai thực thể vừa gắn kết, vừa đối lập. Bên trong văn phòng, điều này được lặp lại thông qua các vách ngăn bàn làm việc, đặt ngay trung tâm khung hình, nhấn mạnh sự chia cắt không chỉ về không gian mà còn về bản sắc cá nhân.
Một phân đoạn ứng dụng tính đối xứng để tạo sự căng thẳng, khi Mark đi trong hành lang của “phòng giải lao”.
Sự cân đối giả tạo và những khác biệt tinh tế này là một trong những yếu tố giúp Severance trở thành một tác phẩm có chiều sâu thị giác, phản ánh sự bóp méo của thực tại mà Lumon tạo ra để kiểm soát nhân viên cả trong lẫn ngoài văn phòng.
Tuy nhiên, Jeremy tiết lộ rằng hầu hết các góc quay không thực sự đối xứng – luôn có những bức tường nhô ra hoặc các đường chia cắt không hoàn toàn cân đối. Sự bất cân đối này tạo ra cảm giác bất an cho người xem, giống như cách Lumon duy trì sự kiểm soát bằng cách khiến nhân viên của họ cảm thấy thế giới xung quanh không bao giờ hoàn toàn ổn định.
“Mọi thứ trông như được sắp xếp một cách đối xứng, nhưng thật ra lại có gì đó sai lệch – giống như chính bản chất của bộ phim vậy. Nó luôn tạo cảm giác bất ổn.” – Jeremy Hindle
Thực hiện: Vân Thảo
Xem thêm:
Sức mạnh kể chuyện của đô thị trong phim
