Trong nhịp sống hiện đại, khi những khối bê tông cao tầng ngày một vươn cao, nhà cấp 4 tưởng chừng chỉ là hình ảnh quen thuộc nơi làng quê Việt, lại đang trở thành nguồn cảm hứng mới của nhiều kiến trúc sư và gia chủ. Không chỉ là kiểu nhà “một tầng, mái ngói” trong ký ức, kiểu nhà ở này ngày nay đã được tái định nghĩa với diện mạo tinh giản, hiện đại và gần gũi với thiên nhiên hơn.
Thuật ngữ “nhà cấp 4” từng được dùng để chỉ những công trình có kết cấu chịu lực bằng gạch, gỗ hoặc bê tông, với quy mô một tầng và diện tích sử dụng không quá 1000m2. Trong suốt nhiều thập kỷ, đây là kiểu nhà phổ biến ở nông thôn Việt Nam – nơi con người hướng đến lối sống giản dị, hòa mình cùng thiên nhiên và cộng đồng.
Ngày nay, dù quy chuẩn xây dựng đã thay đổi, tinh thần của nhà cấp 4 vẫn được duy trì và phát triển qua lăng kính hiện đại. Những công trình này thường có bố cục mặt bằng đơn giản, nhấn mạnh vào sự kết nối liền mạch giữa các không gian sinh hoạt. Mái dốc, hiên rộng, hệ cửa lớn mở ra vườn hay sân trong trở thành những yếu tố đặc trưng, vừa giúp thông gió và lấy sáng tự nhiên, vừa tạo nên cảm giác gần gũi, thư giãn.
Vật liệu trong nhà cấp 4 hiện đại cũng được chọn lọc kỹ lưỡng: từ gỗ, gạch mộc, đá tự nhiên cho đến kính và thép, tất cả đều được sử dụng một cách tinh tế để cân bằng giữa thẩm mỹ và công năng. Sự giản lược trong hình khối không đồng nghĩa với đơn điệu, ngược lại, chính trong giới hạn ấy, các kiến trúc sư tìm thấy nhiều cơ hội sáng tạo, thể hiện cá tính thiết kế qua chi tiết, ánh sáng và tỷ lệ.
Cùng ELLE Decoration khám phá những hình thái đương đại của nhà cấp 4 thông qua một số công trình đặc sắc.
1. Nhà Bưng Riềng do atelier tho.A thiết kế
Nằm giữa khu rừng ven biển được bảo tồn tại Bà Rịa – Vũng Tàu, Bưng Riềng là nơi nghỉ dưỡng của một gia đình ba thế hệ, được hình thành từ cảm hứng về cảnh quan tự nhiên và kiến trúc bản địa. Trên khu đất rộng 1.700m2 phủ bóng cây xanh, khối nhà mới được bố trí vuông góc với ngôi nhà cũ, trải dài theo phương ngang để mở rộng tầm nhìn nhưng vẫn hạn chế tối đa sự can thiệp vào địa hình tự nhiên.
Ảnh: Anh Chương
Công trình được nâng trên những tấm đá lớn, gợi nhớ đến hình ảnh nhà sàn truyền thống, trong khi mái kim loại nhẹ vươn rộng như chiếc lều, bao phủ cả khoảng hiên thoáng đãng, nơi trở thành không gian sinh hoạt chung kết nối giữa hai thế hệ, giữa ngôi nhà cũ và mới. Mái nhà như lơ lửng trên các mảng tường trắng song song, tạo nên cảm giác vừa vững chãi vừa thanh thoát. Các mảng tường được bố trí so le, tạo độ mở cho thông gió tự nhiên đồng thời đảm bảo sự riêng tư cho từng phòng ngủ – nơi ông bà, cha mẹ và con trẻ cùng quây quần dưới một mái chung, đón nắng, gió và hơi thở từ biển khơi. Giữa hai khối nhà, một hồ nước hình bán nguyệt được bố trí như điểm giao thoa, vừa giúp làm mát, vừa kết nối không gian.
Ảnh: Anh Chương
Ảnh: Anh Chương
2. Nhà Cao Lãnh do Tad.atelier thiết kế
Nằm ở vùng ven thành phố Cao Lãnh (Đồng Tháp), Cao Lãnh House được thiết kế dành cho một thi sĩ, người lựa chọn cuộc sống tĩnh lặng và hướng nội, mong muốn tìm lại sự an nhiên giữa vùng đất quê hương đang dần đô thị hóa. Trong bối cảnh nông thôn và đô thị giao thoa, nhóm kiến trúc sư đặt ra bài toán: làm sao để tạo nên một ngôi nhà mang hơi thở hiện đại, nhưng vẫn lưu giữ “tinh thần nơi chốn” đặc trưng của miền Tây sông nước. Từ hình thức mái dốc, vật liệu địa phương cho đến kỹ thuật thi công thủ công, công trình được kiến tạo như thể đã tồn tại ở đây từ lâu – một sự hòa nhập tự nhiên vào cảnh quan và ký ức vùng đất.
Ảnh: Tad.atelier
Với tinh thần xoá nhoà ranh giới, không gian sống của ngôi nhà được mở rộng tối đa về phía bờ sông, nơi cảnh quan trở thành phần tiếp nối của kiến trúc. Giữa ranh giới nhà và vườn, nhóm thiết kế tạo ra một vùng chuyển tiếp thay vì một đường ranh rõ rệt, giúp ánh sáng, gió và tầm nhìn trải dài đến tận mặt nước.
Ảnh: Tad.atelier
Ý tưởng “tổ chim thứ hai”, gợi từ chính chủ nhân, trở thành linh hồn của dự án. Ngôi nhà được dựng lên bằng khung gỗ tái sử dụng từ một căn nhà cũ, đồ nội thất cũ được giữ lại và tái bố trí, còn phần gỗ thừa được tận dụng để dựng một chòi nhỏ bên sông. Ngôi nhà tối giản, chỉ gồm một không gian chung cho sinh hoạt, làm việc và nghỉ ngơi, mở trọn ra hiên và khu vườn – nơi người thi sĩ tìm thấy sự bình yên trong từng nhịp thở của thiên nhiên.
Ảnh: Tad.atelier
3. Nhà Vườn Điều do G+ Architects thiết kế
Nằm bên rìa Vườn quốc gia Nam Cát Tiên, Nhà Vườn Điều là không gian nghỉ dưỡng riêng tư kết hợp homestay quy mô nhỏ, được bao quanh bởi những tán điều lâu năm. Trước khi xây dựng, khu đất rộng 1.000m2 có tới 26 cây điều trưởng thành, và yêu cầu tiên quyết của dự án là giữ nguyên toàn bộ số cây, hạn chế tối đa sự tác động đến hệ rễ và địa hình tự nhiên.
Ảnh: Quang Dam
Nhờ đó, công trình được hình thành như một phần tự nhiên của khu vườn – mái dốc, cao độ tường thay đổi và hệ hiên hướng gió giúp ngôi nhà thích ứng linh hoạt với vi khí hậu địa phương. Các hiên phía Đông được nâng cao đón nắng sớm, trong khi phía Tây hạ thấp và được che bóng bởi cây xanh để giảm nhiệt. Giữa khu đất, hồ nước trung tâm vừa điều hòa nhiệt độ, vừa là điểm kết nối các khối nhà nhỏ, tạo nên nhịp điệu không gian mạch lạc và hài hòa.
Ảnh: Quang Dam
Một phần của ngôi nhà – khu bếp và phòng ăn, được cải tạo từ khung nhà cũ nhằm tiết kiệm vật liệu và duy trì sự tiếp nối với cảnh quan. Toàn bộ công trình sử dụng vật liệu tái chế và địa phương: gỗ cũ, ngói đất nung, tường vữa mộc và đá tự nhiên, tất cả được thi công thủ công bởi thợ địa phương để đảm bảo tính chân thực trong từng chi tiết. Sự tham gia của một người thợ mộc kỳ cựu từ Bình Thuận đã góp phần quan trọng trong việc giữ nguyên vẻ đẹp nguyên bản của từng thớ gỗ.
Sáu tháng sau khi hoàn thành, ngôi nhà cho thấy khả năng vận hành hiệu quả với nhiệt độ trong nhà ổn định, côn trùng ít, khu vườn phát triển mạnh mẽ. Những điều này đã khiến nơi đây trở thành chốn nghỉ yên bình, nơi con người tìm thấy sự cân bằng tự nhiên giữa kiến trúc, khí hậu và cảnh quan bản địa. Ảnh: Quang Dam
4. Nhà Hòa Bình do 814lab thiết kế
Khởi nguồn từ cấu trúc cũ của một ngôi nhà cấp 4 tại Hòa Bình, hai kiến trúc sư trẻ của 814lab đã tái sinh công trình theo tinh thần dân gian “mở rộng dần, đủ dần, đúng dần”. Không phá bỏ để xây lại, họ chọn cách phát triển trên nền có sẵn, vừa tôn trọng hiện trạng, vừa khéo léo mở rộng để đáp ứng nhu cầu sống mới.
Ảnh: Chimnon Studio
Cấu trúc của ngôi nhà hình thành từ nhiều khối nhỏ, gắn bó với địa hình tự nhiên và tỉ lệ con người. Bỏ qua quan niệm “nhà kiên cố phải bằng bê tông”, công trình được dựng bằng khung thép, mái tôn và tường gạch thô – một giải pháp nhẹ nhàng, tiết kiệm vật liệu, đồng thời giảm tối đa tác động lên địa hình. Cách tiếp cận này gợi nhớ triết lý “chạm nhẹ vào đất” mà kiến trúc sư Glenn Murcutt từng đề cao, nơi công trình trở thành phần hòa quyện với môi trường, chứ không phải sự áp đặt lên thiên nhiên.
Ảnh: Chimnon Studio
Trong khuôn viên phủ bóng cây, các khối nhà được sắp xếp linh hoạt với khối chính ẩn mình dưới tán lá lớn, kết thúc bằng ống khói cao thanh thoát; phía sau là tháp nước với hai phòng ngủ và xưởng vẽ, tất cả đều vừa đủ và hữu dụng. Mái nhà xe chỉ được chống đỡ bằng hai cột mảnh, tạo cảm giác như đang lơ lửng, còn mái hiên nhẹ nhàng giao nhau với mái chính. Mỗi chi tiết cấu trúc được giữ ở trạng thái nguyên bản nhất – thô mộc nhưng có kiểm soát, thể hiện sự chân thực trong thiết kế.
Ảnh: Chimnon Studio
Không gian nội thất phản ánh tinh thần sống dung dị và có chiều sâu với hệ tủ lớn kiêm giá sách và bàn thờ được bố trí trung tâm, tạo ranh giới tinh tế giữa riêng tư và công cộng, giữa sinh hoạt và chiêm nghiệm. Hòa Bình không chỉ là một ngôi nhà nông thôn đương đại, mà còn là tuyên ngôn cho một thái độ thiết kế: giản dị, thành thật, và đủ đầy theo đúng nhịp sống tự nhiên của con người.
Xem thêm: Nhà Hoà Bình – Ngôi nhà nông thôn qua lời bộc bạch của một thị dân – 814lab
5. Nhà Duyên Hà do Nguyen Thanh Trung Architects thiết kế
Nằm tại Thanh Trì – Hà Nội, Duyên Hà House là ngôi nhà một tầng nhỏ dành cho gia đình ba người, được hình thành từ mong muốn tạo nên một không gian sống thông thoáng, gần gũi với tự nhiên giữa vùng khí hậu nhiệt đới ẩm đặc trưng của miền Bắc. Giải pháp kiến trúc được nhóm thiết kế đưa ra là bố trí hai khoảng sân – trước và sau – nhằm tạo dòng lưu thông không khí xuyên suốt toàn bộ ngôi nhà. Từ không gian sinh hoạt chung, tầm nhìn được mở rộng trọn vẹn ra hai khu vườn nhờ hệ cửa kính lớn, xóa mờ ranh giới giữa trong và ngoài, giữa con người và thiên nhiên. Phần mái trước vươn ra cùng với mái sau giúp giảm thiểu ánh nắng gay gắt chiếu trực tiếp lên mặt kính, đồng thời tạo vùng đệm bóng râm dịu mát quanh năm.
Ảnh: Triệu Chiến
Bên trong, sự riêng tư được đảm bảo bằng bức tường bê tông cao 2,2m ngăn cách khu sinh hoạt chung với khối chức năng gồm phòng ngủ, phòng làm việc và vệ sinh. Đặc biệt, phần mái được thiết kế hai lớp với phía trên phủ sỏi và lưới nhằm tạo khoảng cách cách nhiệt với lớp bê tông, giúp không gian bên dưới luôn mát mẻ vào mùa hè. Bên cạnh phòng ăn, một cây bưởi được trồng như biểu tượng của sự gắn bó và tiếp nối – nở hoa vào mỗi độ xuân về, chứng kiến từng khoảnh khắc sinh hoạt của gia đình nhỏ.
Ảnh: Triệu Chiến
Ảnh: Triệu Chiến
Thực hiện: Quốc Huy
Xem thêm
Tuyển tập nhà ống Việt Nam đặc sắc trên ELLE Decoration
Khi ít là đủ: 10 công trình nhà ở nổi bật theo phong cách Tối giản trên ELLE Decoration
Nhà phố Titi – Những chiếc hộp nhà trong ngôi nhà hộp – NAQI & Partners
