Đền Tenryu nằm tại Arashiyama, một khu vực nổi tiếng với di sản lịch sử đậm đà bản sắc và cảnh quan thiên nhiên hữu tình. Nhờ khí chất thanh tịnh tự nhiên, từ thế kỷ 14, vùng đất này đã trở thành cái nôi của trường phái thiền Rinzai – một dòng thiền học được các Shogun thời xưa đặc biệt trọng dụng. Cùng với nghệ thuật haiku, ikebana và tranh thủy mặc, thiền học đã trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa tinh thần Nhật Bản. Triết lý cốt lõi của thiền Rinzai tập trung vào việc nuôi dưỡng sự tỉnh thức, khám phá chiều sâu tâm linh qua con đường giản dị mà tinh tế. Arashiyama với những khu vườn thiền tĩnh lặng, là không gian lý tưởng để thực hành và lĩnh hội triết lý sống này.
Khung cảnh Arashiyama. Ảnh: Christian Kaden
Các khu vườn truyền thống Nhật Bản thấm đượm tinh thần thiền học, thể hiện một cách tinh tế qua ngôn ngữ thiết kế cảnh quan. Dù mang vẻ ngoài giản dị, mỗi yếu tố trong vườn đều được chăm chút tỉ mỉ, ẩn chứa những tầng nghĩa sâu sắc. Những nghệ nhân thiết kế vườn Nhật xuất sắc nhất thường là những người thấu hiểu triết lý thiền, có khả năng chuyển tải tinh thần này qua cách họ bố trí từng hòn đá, chăm sóc từng nhành cây.
Vườn Ikeniwa ở Cung điện hoàng gia Kyoto. Ảnh: Ray in Manila
Vườn Karesansui trong tiểu thiền viện Ryoginan, đền Tofukuji, Kyoto. Ảnh: Christian Kaden
Vườn Nhật truyền thống thường được phân thành hai dạng chính. Karesansui là loại vườn khô chỉ sử dụng sỏi, đá và cát trắng, trong đó những hạt sỏi nhỏ hay cát được trải đều tạo thành những đường vân tượng trưng cho dòng chảy của nước. Phong cách này gắn bó mật thiết với Thiền tông, nhằm hỗ trợ người tu tập trong việc nội quan và soi chiếu tâm tính.
Ngược lại, Ikeniwa với sự hiện diện của những ao hồ thể hiện tinh thần của Tịnh độ tông – trường phái thiền hướng về thiên nhiên như một lối về cõi Cực Lạc. Dù khác biệt về hình thức, cả hai phong cách đều dẫn dắt con người đến trạng thái tịnh tâm, giác ngộ và an nhiên trong tâm hồn. Tại đền Tenryu, hai loại vườn này được hòa quyện một cách tinh xảo trong tổng thể thiết kế, khiến nơi đây trở thành một di sản văn hóa đặc sắc và danh lam thắng cảnh của xứ Phù Tang.
Một vườn Karesansui ở đền Tenryu. Ảnh: Thiên Trang
Khung cảnh nhìn từ trong ra của vườn Sogenchi. Ảnh: Evan Stuart
Vào thời thiên hoàng Go-saga và thiên hoàng Kameyama, đền Tenryu từng là một cung điện biệt lập mang tên Biệt điện Kameyama. Chính vì nguồn gốc hoàng gia này, không gian bên trong đền thể hiện sự giao thoa tinh tế giữa thẩm mỹ quý tộc và tinh thần thiền định. Tâm điểm của khu đền chính là khu vườn Sogenchi tuyệt mỹ, được kiến tạo bởi Muso Soseki – một nhân vật đa tài vừa là kiến trúc sư cảnh quan, nhà thơ tài hoa, vừa là vị thiền sư đầu tiên trụ trì đền Tenryu.
Vườn Sogenchi. Ảnh: Evan Stuart
Trái tim của vườn Sogenchi là một mặt hồ tĩnh lặng, phản chiếu trọn vẹn bầu trời, mây nước cùng những phiến đá và dáng cây bonsai tinh xảo trong khuôn viên. Đây chính là nghệ thuật “mượn cảnh” – sử dụng thiên nhiên như một tấm gương để soi chiếu nội tâm con người. Cảnh quan này không chỉ dành cho việc thưởng ngoạn bằng thị giác, mà được thiết kế để dẫn lối đến trạng thái thiền định, chạm đến tâm hồn sâu thẳm của người chiêm ngưỡng.
Ảnh: Patrick Vierthaler
Trong nghệ thuật tạo cảnh Nhật Bản, những phiến đá được bố trí một cách có chủ ý để tạo nên hệ thống tiểu cảnh, biểu trưng cho các dãy núi hay quần đảo. Tại vườn Sogenchi, những tảng đá lớn tượng trưng cho các ngọn núi hùng vĩ. Với quy mô mang tính cảnh quan, vườn không sử dụng những chậu bonsai nhỏ bé thông thường, mà thay vào đó là những gốc thông và tùng được trồng trực tiếp xuống đất. Tuy nhiên, những cây cối này vẫn được cắt tỉa và bố trí theo tinh thần bonsai cổ điển – cây cối xen kẽ với sỏi đá, tạo thành các tầng bậc thang để mở rộng chiều sâu thị giác cho không gian.
Ngoài Sogenchi, đền Tenryu còn sở hữu một hệ thống vườn phong phú với nhiều quy mô khác nhau, từ các vườn khô Karesansui đến những vườn nước Chisen-teien với các cây cầu nhỏ xinh bắc ngang. Tất cả đều thấm đượm triết lý thiền định sâu sắc, tạo nên một tổng thể hài hòa và trầm mặc.
Toàn cảnh vườn Sogenchi với dãy núi Arashiyama phía sau. Ảnh: Justin Bowdidge
Shakkei” (mượn cảnh) là một kỹ thuật phối cảnh tinh xảo trong nghệ thuật thiết kế vườn truyền thống Nhật Bản. Mục tiêu của kỹ thuật này là mở rộng không gian thị giác và tạo chiều sâu vô hạn, khiến người thưởng ngoạn có cảm giác như ranh giới giữa vườn và thiên nhiên bên ngoài được xóa nhòa hoàn toàn. Bằng cách khéo léo kết hợp cảnh quan tự nhiên xa xôi với những yếu tố nhân tạo trong vườn, nghệ thuật “mượn cảnh” tạo nên một bức tranh toàn cảnh hài hòa và liền mạch. Việc tận dụng những yếu tố thiên nhiên có sẵn không chỉ làm phong phú thêm vẻ đẹp của khu vườn, mà còn thể hiện triết lý thiền định về sự hòa quyện giữa con người và vũ trụ tự nhiên.
Khi nhắc đến thiền học, không thể bỏ qua ẩm thực thiền Shojin Ryori – một nghệ thuật ẩm thực mang đậm tinh thần tu tập. Bên trong khuôn viên đền Tenryu, những nhà hàng truyền thống chuyên phục vụ ẩm thực này được bố trí khéo léo dọc theo các khu vườn tiểu cảnh thơ mộng. Các món ăn trong Shojin Ryori được chế biến theo nguyên tắc giản dị, tôn vinh sự hài hòa, cân bằng và hoàn toàn thuần chay. Khi thưởng thức những món ăn thanh đạm này giữa khung cảnh tuyệt mỹ của các khu vườn xung quanh, thực khách như được dẫn lối vào trạng thái an nhiên và thanh tịnh, có thể cảm nhận trọn vẹn tinh thần thiền định qua từng giác quan.
Ẩm thực thiền và trà đạo bên trong Tenryu-ji. Ảnh: Pixta
Thực hiện: Thiên Trang
Xem thêm:
Arima Onsen: Miền đất thiêng của suối nước nóng và văn hóa Nhật Bản
