Như nhiều vùng ven biển, Lignano Sabbiadoro là thị trấn bỏ hoang một nửa. Tới mùa du lịch, người người đổ về để nghỉ mát, tắm biển, khiến không khí trở nên nhộn nhịp. Khi mùa hè kết thúc, khách du lịch rời đi, chỉ còn lại người dân, cảnh quan trông ảm đạm đến lạ thường. Trong hai mươi năm gần đây, dân số tại khu vực rơi vào khoảng từ sáu đến bảy nghìn người (số liệu từ ISTAT), trong khi số lượng khách du lịch đạt khoảng 250.000 trong ba năm trở lại (số liệu từ Camera di Pordeone – Udine). Điều này đồng nghĩa, vào mùa cao điểm, cứ 25 người bạn gặp ở bờ biển thì chỉ có một người là dân bản địa.
Các nhà cảnh quan học đã xây dựng nhiều phương pháp để hiểu và truyền đạt cảnh quan như bản đồ học (mapping), lát cắt (transect), cảm biến và viễn thám (sensor, remote sensing). Tuy nhiên tới thời điểm hiện tại, đi bộ vẫn được xem là phương pháp hiệu quả để thấu cảm cảnh quan. Khi đi bộ, chúng ta di chuyển một hệ thống cảm biến giác quan của cơ thể theo một lộ trình lên kế hoạch trước hoặc bất ngờ thay đổi theo hoàn cảnh. Những cảm nhận, ghi chép, quyết định, thậm chí mơ tưởng tuy không có tính tổng thể và độ chính xác cao nhưng lại có giá trị khi đánh giá một cảnh quan.
Bản đồ Lignano Sabbiadoro và những điểm được chụp ảnh trong bài viết.
Lignano có ba khu vực, trải dài từ Cửa Sông Tagliamento (Lignano Riviera), qua Rừng Thông (Lignano Pineta) tới khu dân cư và đầm phá (Lignano Sabbiadoro). Với8 km bờ biển chưa kể đầm phá, cuộc dạo chơi cảnh quan được chia làm hai buổi. Ngày đầu, chúng tôi đi dọc xuống phía Nam, qua rừng thông tới bờ sông và gày còn lại đi bộ lên phía đầm phá.
Sự cô đơn là một cảm giác phổ biến, nó xuất hiện và được mô tả khác nhau ở nhiều ngôn ngữ. Những từ như “seul/solitaire”, “solo/solitario” hay “solitary” xuất phát từ từ “solus” gốc Hy Lạp nghĩa là đơn độc, tách biệt. Từ “alone” trong tiếng Anh được cấu thành bởi hai từ “all” và “one”, phải chăng ngụ ý rằng tất cả chỉ có trơ trọi một sự vật? Trong tiếng Việt, nội trong từ “cô đơn”, hai thành phần “cô” và “đơn” đều ám chỉ trạng thái lẻ loi, chỉ có một mình.
Một chòi vọng ven biển.
Trong kiến trúc và cảnh quan, sự cô độc là một vấn đề được nhắc tới nhiều khi nói tới quy hoạch hay thiết kế kiến trúc/đô thị hiện đại. Lý tính, sản phẩm sản xuất hàng loạt và sự thiếu thốn không gian xanh là các nguyên do gây ra cô đơn trong các đô thị đương đại. Ở văn hoá đại chúng, những bộ phim như High-rise hay Playtime của Jacques Tati mô tả, có phần nhấn mạnh và phóng đại, sự cô độc như một bản sắc của văn hoá hiện đại.
Bên cửa sông, bờ cỏ và mặt nước tạo thành một mặt phẳng vô cực.
Trên chặng đi bộ qua rừng thông và cửa sông Lignano Sabbiadoro, không có những chuỗi công trình bê tông nhàm chán lặp lại, cũng chẳng có những hạ tầng siêu cấu trúc che lấp hết mảng xanh. Sự cô độc ở đây là khung cảnh hoang hoá của một nơi nhẽ ra phải căng tràn sức sống. Một bờ biển như dài bất tận thi thoảng xuất hiện một vài bóng người. Một chòi quan sát xuất hiện trơ trọi giữa một khoảng không rộng lớn. Một vài kè đá và một bức tường bê tông ngừa xói cát. Thậm chí có cả một công viên ven bờ sông với thảm cỏ lý tưởng cho những chuyến picnic. Tất cả dường như ngụ ý rằng đây là một khu vực ngập tràn hoạt động, nhưng những gì chúng tôi cảm nhận là một sự hoang vu tới lạ thường. Khung cảnh như thể cuộc sống đang diễn ra nhưng rồi mọi người dần tan vào không khí, bỏ lại xe cộ, đường sá, siêu thị ngổn ngang. Không gian đem cho ta sự kỳ vọng về không khí nhộn nhịp, rồi trả lại cho chúng ta sự vắng vẻ, cô đơn trỗi dậy. Những cây thông đan xen nhau trên đường, co cụm ở phía sân chơi, rồi tràn ra từ những cánh rừng, như nhấn mạnh thêm nỗi cô đơn của khung cảnh.
Những con đường trải nhựa vắng bóng người.
Cùng là đơn độc nhưng tĩnh lặng lại đem tới cảm giác yên bình và nhẹ nhõm. Trong tiếng Việt, từ “tĩnh lặng” ám chỉ tình trạng hoàn toàn yên ắng, đường như không có một tiếng động hoặc một hoạt động nào diễn ra. Trong tiếng Anh, từ “silence” đến từ động từ “silere”, ám chỉ trạng thái yên ắng, từ “tranquille” bao gồm hai thành phần là tran-(trāns, đi qua, vượt qua) và quille( quies, nghỉ ngơi). Trong bài viết, sự tĩnh lặng được hiểu là cảm giác yên ắng, dễ chịu, nhẹ nhàng của cảnh quan.
Đường dạo trải sỏi.
Chúng tôi di dạo bên bờ đầm phá. Tuyến đường trải sỏi rộng chừng ba mét. Bên trái là mặt nước mênh mông, bên phải là những căn nhà nối tiếp nhau. Thỉnh thoảng, chúng tôi thấy người tập thể duc, đi dạo, dắt chó. Cảm giác tương tự như đi bộ trên Hồ Gươm lúc 5 giờ sáng. Một eo đất vuông vức nhô ra phía đầm phá, trên mô đất có trồng một vài cây bóng mát nhỏ bên cạnh ghế băng gỗ, một dạng cảnh quan trống rỗng nhưng không hiu quạnh. Ánh sáng tràn ngập giữa mùa đông, khung cảnh hồ rộng lớn mở ra. Dường như khung cảnh gợi mở cuộc tự đối thoại dành cho những người tới đây. Chúng tôi đứng đây và chẳng hề muốn nói chuyện với nhau câu nào, chỉ muốn tận hưởng thiên nhiên, và tận hưởng bản thân mình. Càng đi không gian càng nhỏ và “ồn ã” hơn.
Điểm nhìn toàn cảnh, cảnh quan giới hạn bởi hàng rào và hình dạng vuông vức của khu đất.
Khác với thiết kế hiện đại phía Rừng Thông và Cửa Sông, khu vực Đầm Phá tự thuật câu chuyện về cuộc sống ngư nghiệp nhẹ nhàng và từ tốn. Chúng tôi qua một “chòi câu cá” (“trabucco” trong tiếng Ý, “fishing trebuchet” trong tiếng Anh). Gọị là chòi chứ thực ra là một “cỗ máy” câu cá cổ xưa, bao gồm sàn đi bộ, lều gác, các “ăng ten”, hệ thống cột và lưới đánh cá. Không còn hoạt động câu cá, người ta giữ lại kết cấu sàn và chòi gác, trở thành một trong bốn điểm có view toàn cảnh của đầm phá.
Qua khu vực cảng cũ nhộn nhịp thì chúng tôi đến cửa biển. Môt khung cảnh giao thoa giữa đầm phá và biển Adriatic. Khung cảnh mở ra một bờ biển nhẹ nhàng, không choáng ngợp, một bức tranh có phần ảm đạm nếu không có ngọn hải đăng nhỏ màu đỏ ở giữa. Hải đăng thông thường đặt ở vị trí cao để ánh sáng có thể đi xa, nhưng ngọn hải đăng này khiêm tốn mọc lên bên sát bờ biển. Hình dáng của nó nhẹ nhàng, kỷ hà như một ngôi nhà xây bằng một bộ đồ chơi của trẻ mẫu giáo. Nó dễ nhớ tới mức xuất hiện trên hầu hết các quảng cáo về du lịch ở Lignano Sabbiadoro. Phải chăng đây là một thương hiệu đến từ kiến trúc?
Chòi câu cá – một cấu trúc được tái sử dụng thành một chòi ngắm cảnh.
Lignano vốn đến từ tên gọi địa phương, Lugnanum, có gốc từ những con sói (lupus). Con sói trong tự nhiên đơn độc, nhưng trong cuộc sống hiện đại trở nên cô độc và lục tìm những khoảng tĩnh lặng hay sao? Sự từ tốn, nhẹ nhàng của khu vực đầm phá, sự cô quạnh của Cửa Sông và Rừng Thông làm tôi tự hỏi điều gì cấu thành nên cảm giáng im lặng. Sự phô trương của thiết kế hiện đại hay sự khiêm nhường của những kiến trúc bản địa sinh ra từ nhu cầu? Điểm chung là chúng đều cho chúng ta cảm thấy nhỏ bé, nhưng sự cô đơn xảy đến khi ta đứng trước sự đồ sộ của một tạo vật, còn tĩnh lặng là khi ta phản ánh được sự to lớn của tâm hồn chúng ta.
Ngọn hải đăng khiêm tốn đứng giữa biển và đầm phá.
Bài: Quang Huy | Ảnh: NVCC
Xem thêm
