Tại một số quốc gia, trà đạo là một loại hình nghệ thuật có lịch sử lâu đời và vẫn tiếp tục phát triển và lan rộng. Đều là hoạt động thưởng trà, nhưng mỗi nước lại có những cách thưởng thức và bộ dụng cụ pha trà khác nhau, đặc biệt là ấm trà. Từ vật liệu, quy trình chế tác cho đến màu sắc, họa tiết trang trí, mỗi loại ấm đại diện cho một nền văn hóa thưởng trà bản địa rất riêng.
Ấm trà Trung Quốc – Tinh hoa của trà
Là quốc gia đầu tiên phát hiện ra trà, Trung Quốc có một nền văn hóa thưởng trà đáng ngưỡng mộ với lịch sử phát triển hơn 4000 năm. Đến nay, chất lượng của ấm trà Trung Hoa vẫn còn được xem là tiêu chuẩn, trong đó, nổi tiếng nhất là ấm tử sa (zisha).
Ấm trà tử sa được xem là một trong bốn quốc bảo của Trung Quốc. Ảnh: Enxhi Dylgjeri & Emily Christian
Ấm tử sa làm từ đất sét đá tại vùng Nghi Hưng, được nung ở nhiệt độ cao hơn 1000 độ C để tạo ra kết cấu mỏng nhẹ cho phần thành và đế ấm, tối đa không gian giãn nở cho lá trà. Nhờ đặc trưng của đất vật liệu mà ấm tử sa có hàng nghìn lỗ khí siêu nhỏ, có thể tự hấp thụ hương thơm của trà. Dùng càng lâu, ấm không chỉ lên màu sáng đẹp mà còn lưu mùi trà, chỉ cần đổ nước sôi vào cũng thoang thoảng hương thơm. Vì đặc điểm này mà mỗi ấm tử sa chỉ được dùng để pha một loại trà nhất định để tránh làm mất đi hương vị đặc trưng do lẫn mùi trà khác.
Ở Trung Quốc, ấm còn được gọi là ẩm. Độc ẩm là ấm trà cho một người, đối ẩm cho hai người và quần ẩm cho nhiều người. Ảnh: Tư liệu
Ấm tử sa mang một vẻ đẹp tao nhã và tĩnh lặng. Sự tinh tế và thanh lịch toát lên từ kiểu dáng đơn giản và họa tiết trang trí chứa đựng tinh hoa văn hóa quốc gia. Đặc biệt, màu sắc trầm của đất sét cũng mang đến tính thẩm mỹ cao cho sản phẩm.
Theo văn hóa trà đạo của người Trung Quốc, chén trà tượng trưng cho lễ nghĩa , sự hiếu khách, trọng tình của con người nên “khách đến nhà nhất định phải mời trà”. Ảnh: Tư liệu
Ấm trà Nhật Bản – Lưu giữ khoảnh khắc chỉ xảy ra một lần
Sau Trung Quốc, Nhật Bản là quốc gia thứ hai đã làm chủ nghệ thuật thưởng trà qua nhiều thế kỷ. Mỗi chiếc ấm gắn liền với triết lý Wabi-sabi và 4 giá trị cốt lõi của trà đạo Nhật Bản: kin – sự tôn kính, kei – tôn trọng đồ ăn thức uống, sei – sự tinh khiết trong cơ thể, tinh thần và ji – sự bình tĩnh, tịnh tâm, không ham muốn.
Người Nhật quan niệm uống trà là một những khoảnh khắc chỉ xảy ra một lần vì thời gian trôi đi, nhiệt độ thay đổi khiến cho cùng một vị trà sẽ không lưu lại lần hai.
Người Nhật vô cùng tự hào về hương vị thơm ngon trứ danh của trà xanh (matcha) nên ấm pha cũng được chế tác đặc biệt để thưởng thức loại trà này. Ấm được làm từ đất sét nung có thành phần hóa học tương tác với tannin, tạo ra hương vị êm dịu cho trà mà không bị đắng. Các loại ấm nổi tiếng có thể kể đến là ấm trà Banko, Arita Yaki, Onko, Mumyoi Yaki và Tokoname Yaki.
Mỗi vùng sẽ tự khai thác đất sét để làm ấm nên tên của của các loại ấm được đặt theo loại đất sét và khu vực nơi chúng được tạo ra. Ảnh: Audley Travel
Kiểu dáng (kyusu) của ấm trà Nhật Bản khá đồng nhất, dùng thiết kế tay cầm để phân thành 4 loại: Yokode, Uwade, Ushirode và Houhin. Vị trí của tay cầm không chỉ tạo nên sự đặc trưng cho mỗi phong cách mà còn mang đến cảm giác khác nhau khi rót và thưởng trà.
Yokode kyusu có tay cầm nhô ra trực tiếp từ mặt bên của ấm, vuông góc 90 độ so với vòi trà. Ảnh: Tezumi
Tay cầm của Uwade kyusu nằm phía trên cùng của ấm, được làm bằng chất liệu khác với chất liệu ấm. Ảnh: Master Jinshu Studio
Ushirode kyusu lấy cảm hứng từ ấm trà Trung Hoa cổ điển, có tay cầm phía sau, đối diện với vòi trà. Ảnh: Tachi Masaki
Houhin là loại ấm không có tay cầm, có thể cầm trực tiếp trong lòng bàn tay, cho phép người rót tận hưởng cảm giác ấm áp mà trà mang lại. Ảnh: Koto Studio
Ấm trà Anh Quốc – Tôn vinh nghệ thuật trang trí
Biết đến trà từ đầu thế kỷ 17 do các thương nhân Hà Lan đem trà vào Châu Âu, Anh Quốc đã bắt đầu ưa chuộng thức uống này và trở thành quốc gia tiêu thụ trà nhiều thứ hai thế giới. Trà chiều đã trở thành một trong những nét văn hóa đặc trưng của Anh và ngày nay được phổ biến rộng rãi trên thế giới. Trên bàn tiệc trà chiều, ấm sứ trắng với những đường nét cầu kì nhiều màu sắc, mang đậm phong cách cổ điển. Những hoa văn này được tạo ra bởi bàn tay khéo léo của các nghệ nhân, sự tỉ mỉ trong từng công đoạn trang trí đã thổi vào mỗi chiếc ấm những giá trị văn hóa rất riêng.
Ấm trà Anh Quốc thường được trang trí bằng họa tiết cầu kì. Ảnh: Sang Lê
Mỗi chiếc ấm còn chứa đựng kỹ thuật chế tác thủ công sứ xương vô cùng tinh xảo. Để tạo ra ấm trà có kết cấu mỏng nhẹ nhưng vẫn cứng cáp, tráng men là công đoạn khó xử lý nhất. Men phải được tráng đều, không chảy và không được phép vón cục, đảm bảo thành phẩm có được độ sáng bóng chuẩn nhất và không phai mờ trong quá trình sử dụng.
Ảnh: Tư liệu
Ngoài được vẽ bằng chuyên dụng, họa tiết trên ấm trà còn có những chi tiết mạ vàng hoặc bạc làm điểm nhấn. Ảnh: Tư liệu
Thực hiện: Thùy Như
Xem thêm
Trà chiều – Thú vui cũ cảm hứng mới
Nguyễn Đình – Lang thang chuyện xưa cùng thú vui ấm chén
Kyoto House – Nghệ thuật trà đạo và gốm sứ Ukraine trong ngôi nhà Nhật Bản truyền thống
