Buổi tan sở chiều ngày 20/12/2023, trên tuyến đường bận rộn trước Dinh Độc Lập, mọi người cảm thấy hiếu kỳ về sự xuất hiện của một khối kim loại bóng loáng và một dải lụa hồng vắt ngang qua mặt cỏ của công trình di sản. Sáng hôm sau, những người đi làm sớm nhận thấy Dinh Độc Lập đã trở về đúng trạng thái cũ. Cấu trúc hồng bất ngờ xuất hiện và nhanh chóng tan biến như làn khói mong manh.
Làn khói màu hồng chính là sàn diễn được thiết kế cho chương trình chương trình ELLE FASHION SHOW 2023 với chủ đề ‘Giao lộ thời trang và kiến trúc’. Phương án thiết kế chính thức do hai văn phòng Atelier tho.A và APDI Architecture triển khai, được lựa chọn từ 10 ý tưởng đến từ 10 studio kiến trúc và nhóm thiết kế tại Hà Nội và Tp. Hồ Chí Minh. Quá trình lắp đặt và tháo dỡ khẩn trương, sự tương tác thú vị giữa khối sắp đặt và công trình di sản Dinh Độc Lập gợi ý những khả năng thú vị để kết nối tính đương đại với các tầng sâu lịch sử.
Khuynh hướng ứng dụng đương đại tại các nơi chốn có tính lịch sử
Giờ đây có nhiều khuynh hướng tiếp cận khi nói đến việc sử dụng công trình lịch sử – di sản trong bối cảnh đương đại. Trong đó có những lựa chọn ứng dụng khuôn viên di sản theo những chức năng và quy định khác nhau, nhiều tổng thể khu vực di sản đã quyết định chọn một số khu vực quan trọng và thực hiện chế độ lưu giữ và bảo vệ toàn vẹn nhất, còn một số khu vực nhất định khác sẽ được ứng dụng cho các hoạt động trình diễn và truyền thông, ví dụ trình diễn nghệ thuật, kịch nghệ, thời trang, âm nhạc,… Đây được xem như một khuynh hướng vừa củng cố giá trị di sản trong bối cảnh thời đại, vừa thể hiện tính tiếp nối và cảm hứng bất tận của những di sản này.
Trên thế giới không hiếm trường hợp kiến trúc lịch sử được ứng dụng cho hoạt động trình diễn thời trang. Từ năm 1973, Cung điện Versailles của Pháp đã chứng kiến một sự kiện thời trang mang tính bước ngoặt ‘The Battle of Versailles’ với sự tham gia của các nhà thiết kế Oscar de la Renta, Bill Blass, Anne Klein, Halston, và Stephen Burrows từ Mỹ, cùng các nhà thiết kế Yves Saint Laurent, Hubert de Givenchy, Pierre Cardin, Emanuel Ungaro, và Marc Bohan từ Pháp. Không chỉ đánh dấu sự lên ngôi của thời trang Mỹ, ‘The Battle of Versailles 1973’ còn đóng góp khoản kinh phí đáng kể cho dự án trùng tu Cung điện Versailles. Bản thân cung điện Versailles đã là biểu tượng cho sự hoàng kim của lịch sử kiến trúc Pháp kéo dài từ thời Phục Hưng, đến Baroque, Rococo, Tân Cổ điển… vậy nên khi nước Pháp cho phép trình diễn thời trang diễn ra tại đây, nó đã tạo nên tiền lệ mới cho việc tiếp nối giá trị của di sản.
Đến 2007, Fendi thực hiện một dự án ngoạn mục khi chuyển đổi một đoạn Vạn Lý Trường Thành của Trung Quốc thành sàn trình diễn thời trang, điều này đòi hỏi nhà tổ chức phải làm việc với 47 đơn vị chức trách khác nhau để xin phép, lên phương án triển khai nhằm đảm bảo sự toàn vẹn của di sản trước, trong và sau dự án.
Ảnh: Tư liệu
Lối đi dưới mái vòm kiểu Gothic cổ kính của Tu viện Westminster (Luân Đôn) đã đón chào những thiết kế đầy sắc màu do Alessandro Michele thực hiện cho Gucci năm 2016. Tiếp tục tìm kiếm các địa điểm có tính văn hóa, lịch sử, Gucci hợp tác cùng Hàn Quốc tổ chức sự kiện tại Cảnh Phúc Cung (Gyeongbokgung) ở Seoul.
Ảnh: Tư liệu
Ở mức độ tác động thấp nhất đến di sản kiến trúc, nhà mốt Valentino trong bộ sưu tập Haute Couture Fall/Winter 2023-24 ‘Un Château’ tổ chức tại sân của Château de Chantilly – một trang viên di tích cổ từ thế kỷ 17. Một hệ thống đường catwalk đơn giản bằng chất liệu nhẹ xuyên qua mảng sân rộng trải sỏi trắng của lâu đài đã phần nào phản ánh tinh thần của bộ sưu tập: đơn giản nhưng tiềm ẩn sự tráng lệ.
Ảnh: Tư liệu
Các sự kiện thời trang tại địa điểm có tính di sản được xem là giải pháp cộng tác hiệu quả. Về phía nhà thiết kế, câu chuyện của bộ sưu tập trở nên sâu sắc hơn khi kết nối cùng chiều sâu lịch sử của các công trình, chính vì thế các thương hiệu thời trang hàng đầu thường dày công nghiên cứu, chọn lựa địa điểm đặc biệt cho các chương trình của họ. Hiệu ứng truyền thông mà các sự kiện mang lại cũng góp phần quảng bá cho các khu di tích vốn không ngừng tìm kiếm giải pháp để có thể tạo nên hơi thở mới trong ấn tượng của thời đại, nhìn chung những sự kiện này đang thu hút sự quan tâm của công và góp phần tối đa hóa nguồn tài chính cho các quỹ bảo tồn, phát triển và truyền cảm hứng sáng tạo kết nối giữa quá khứ – hiện tại – tương lai.
Các phương án thiết kế runway được đề xuất cho Dinh Độc Lập
Dinh Độc Lập là một biểu tượng của kiến trúc hiện đại nhiệt đới Việt Nam, dung chứa nhiều suy tư của các kiến trúc sư và trang trí gia giai đoạn giữa thế kỷ 20 về tính hiện đại và bản sắc truyền thống. Chính trên nền chất liệu lịch sử phong phú ấy, Dinh Độc Lập đã được lựa chọn làm địa điểm tổ chức chương trình ELLE Fashion Show 2023, do ELLE Vietnam và ELLE Decoration Vietnam khởi xướng, với sự tham gia của bốn nhà thiết kế Truong Thanh Hai, Khaar, Luu VietAnh và Peggy Hartanto.
Tiếp cận với một công trình giàu tính biểu tượng như thế, bài toán kết nối di sản với tinh thần đương đại mà nhà tổ chức đặt ra đã trở thành một gợi ý đầy hấp dẫn, song cũng nhiều thử thách. Các văn phòng kiến trúc và thiết kế đã tiếp nhận và diễn giải câu chuyện thời trang – kiến trúc – di sản – đương đại theo những giải pháp rất riêng, nhưng dường như có một sự tương đồng trong ý niệm của những lựa chọn xây dựng sàn diễn thời trang này, đó là sự ‘Soi chiếu’.
Bức rèm hoa đá (brise-soleil) tạo hình đốt trúc bao phủ khắp các mặt Dinh Độc Lập, tác phẩm của điêu khắc gia Nguyễn Văn Thế, đã trở thành cảm hứng trực tiếp cho phương án của hai văn phòng DQV Architects và 2P – To Be. DQV Architects diễn giải các tầng lớp lịch sử như những ‘hư ảnh’. Một mặt đứng tái hiện chi tiết rèm trúc được đề xuất lắp đặt trước mặt Dinh, lớp gương đặt phía sau phản chiếu lại hình ảnh của công trình kiến trúc, người xem đối diện với lịch sử qua chiếc bóng bên trong gương soi. Đồng thời gợi nhắc hình dáng của chiếc rèm đá biểu tượng, 2P – To Be làm mềm vật liệu bằng cách treo những khối trúc phản quang lấp lánh, lớp rèm này dễ dàng chuyển động theo gió và phản chiếu ánh nắng cuối ngày, tạo ra một tương phản giữa sự đứng yên vững chãi của kiến trúc và chuyển động không ngừng của những diễn giải mà hiện tại dành cho quá khứ.
Phương án ‘Patio – Sân trong’ của DQV Architects
Phương án ‘Rèm’ của 2P-To Be
VUUV đề xuất tạo ra một bức rèm vải bao quanh đài phun nước của Dinh. Trong phương án của VUUV, tấm rèm vải không thực sự là tâm điểm của ánh nhìn, thay vì thế lớp vật liệu đan cài này đóng vai trò như yếu tố dẫn dắt các vị khách vào hành trình trải nghiệm đa giác quan, hướng sự chú ý đến chiếc đài phun nước biểu tượng, những tia nước giàu sức mạnh, âm thanh sống của dòng nước và mở ra ngay điểm tôn vinh nhất của tầm nhìn chính là công trình Dinh Độc Lập. Sự sắp đặt đan xen của các không gian khiến tác phẩm trở thành một cầu nối dẫn dắt các vị khách vào hành trình trải nghiệm, tương tác và diễn giải di sản – thời trang – kiến trúc.
Phương án ‘Đa lớp’ của VUUV
Phương án của Nghia-Architect đồ sộ nhất trong 10 ý tưởng, lấp lánh như một giấc mơ xa hoa, một bữa tiệc mong manh của chiều hè mộng tưởng, chỉ có thể hiện ra một lần và tan biến. ‘Khu rừng ánh sáng’, như tên gọi của nó, đề xuất một cấu trúc chiếu sáng đồ sộ đặt trước mặt tiền Dinh, lung linh và đắt giá. Công trình Dinh được lồng ghép và trở thành một phần của sắp đặt khi quan sát từ phía ngoài, những chiếc cột kim loại bắt lấy nắng chiều, và khi ngày dần chuyển sang đêm, các cột sẽ tỏa rạng và biến sự kiện thành một đêm hội xa hoa.
Phương án ‘Khu rừng ánh sáng’ của Nghia Architect
Tiếp cận di sản qua ý niệm về hành động nhìn, giải pháp SOI của KTS Vũ Đức Chiến từ B+Architects & Partners mang đến một tác phẩm nghệ thuật vị niệm từ vật liệu gương và inox. Tấm gương khổng lồ phản chiếu kiến trúc, không gian, lịch sử, và cả sự hiện diện của những vị khách có mặt trong buổi trình diễn. Không gói gọn trong khuôn khổ của một thiết kế sàn diễn, kiến trúc sư thao tác với tác phẩm như một sắp đặt công cộng không có giới hạn về tiếp cận. “Đây […] còn là một tác phẩm đương đại, ngoài những khách mời của sự kiện, chúng tôi còn muốn tất cả những cư dân của đô thị trong thời điểm diễn ra sự kiện cũng có thể chiêm ngưỡng, được ngắm, được tận hưởng và tương tác với một tác phẩm không có giới hạn về không gian, hiệu ứng và điểm nhấn trong khuôn viên của Dinh.” – KTS Vũ Đức Chiến.
Phương án ‘Soi’ của B+ Architects & Partners
Sự phản chiếu và hành động tự soi mình chứng tỏ là một ý tưởng đồng điệu mà các kiến trúc sư đã chia sẻ một cách độc lập. Cũng bắt đầu phát triển ý tưởng từ sự phản chiếu, sgnhA do KTS Trần Quốc Khôi Nguyên đề ra một phương án táo bạo và mạo hiểm. sgnhA biến đổi cảnh quan của mặt sân Dinh Độc Lập bằng Mặt Nước Nghiêng – một mặt hồ mỏng phản chiếu hình ảnh của Dinh và gom vào cả bầu trời pha chút nắng chiều đặc trưng của một ngày dịu mát cuối năm, cũng như thay đổi về cảm giác bầu không khí và phối cảnh Dinh. Thử hình dung nếu phương án được triển khai, hẳn nó sẽ để lại kỷ niệm khó phai với cư dân thành phố khi một mặt hồ thơ mộng sẽ hiện ra soi bóng những lớp lam gió kinh điển của một biểu tượng thành phố, đó chắc hẳn cũng mang đến áp lực thú vị cho công tác thi công và tháo dỡ.
Phương án ‘Mặt nước nghiêng’ của sgnhA
Cùng chia sẻ ý tưởng về mặt hồ với sgnnA, song thay vì nước, Avalon Interior Design hình dung một mặt hồ màu hồng bao trùm cả mặt sân và phủ một phần lên công trình kiến trúc. “Mặt Hồ Quên Lãng” biến khung cảnh quen thuộc của Dinh Độc Lập thành một sắp đặt mới lạ. Vải màu hồng sẽ tán xạ ánh nắng chiều lên mọi bề mặt xung quanh trong đó có cả mặt tiền của Dinh, trong dự định của studio thì buổi trình diễn hẳn sẽ chìm trong một bầu không khí hồng khói ấm mơ màng. Hẳn đó sẽ là một trải nghiệm đáng nhớ cho những vị khách may mắn tham gia, khi họ được tận hưởng tổng thể dập dềnh như một mặt hồ rợn sóng bảng lảng như một giấc mơ siêu thực của sàn diễn này.
Phương án ‘Mặt hồ quên lãng’ của Avalo Interior Design
Ý tưởng ‘Kiến trúc mặt đất’ của LAITA bắt nguồn từ triết lý “thẩm mỹ đi liền công năng” mà văn phòng này theo đuổi. Có thể được mô tả bằng các tính từ hữu dụng, đơn giản và thú vị, giải pháp của LAITA bao gồm một sàn diễn được lắp ráp tạm thời bằng giàn giáo kim loại, gỗ công nghiệp và container, hình dáng bậc thềm tương tác với cấu trúc vốn có của Dinh Độc Lập. Ý tưởng này của Laita mở ra hướng linh hoạt trong hoạt động điều phối tổng thể sự kiện và tầm nhìn hiệu quả cho các vị khách. “Vị trí có vẻ lạ thường này khai thác được vẻ đẹp thật sự của hướng nhìn ra con đường Lê Duẩn, được bổ sung bởi màu xanh dịu mát của công viên 30/4 và khoảng lùi tuyệt vời của sân cỏ cùng đài phun nước, chứng kiến trọn vẹn khoảnh khắc chiều tà khô mát tháng 12 của Sài Gòn” – đội ngũ LAITA chia sẻ.
Phương án ‘Kiến trúc mặt đất’ của LAITA
Phương án chính thức – sự kết hợp giữa Atelier tho.A và APDI Architecture
Sắp đặt được lựa chọn cho ELLE Fashion Show 2023 là sự hòa trộn từ giải pháp của hai đơn vị atelier tho.A và APDI Architecture. “Đối mặt với những giới hạn về thời gian cũng như nguồn lực, việc tận dụng triệt để bối cảnh sẵn có dường như đã trở thành phương châm của toàn bộ thiết kế” – atelier tho.A cho biết.
Show icon là một khối kim loại hình elipse bao quanh đài phun nước của Dinh, mang ngôn ngữ vị lai mà APDI đặt tên là “Tự do”. Được triển khai từ hình dáng vốn có của đài nước, khối elipse được vát nghiêng để hé lộ đài nước khi nhìn từ hướng cổng chính, tạo ra một sự tương tác thú vị giữa sắp đặt đương đại với bộ phận di sản tồn tại từ trước. Ghế ngồi của khách được đặt theo hướng nghiêng về phía đài phun nước, đối diện với khối elipse được bọc bằng vật liệu alu bóng mờ, các vị khách nhìn thấy toàn bộ khối tích khổng lồ của Dinh Độc Lập được gói gọn vào khối gương, như thể phản chiếu lịch sử và ký ức, tạo ra sự tương tác thú vị giữa di sản và sắp đặt đương đại.
Khối gương được bao bọc trong một dải lụa hồng mềm mại ôm trùm bãi cỏ và nối liền với công trình Dinh. Phần sàn diễn do đội ngũ atelier tho.A thực hiện. “Cảm hứng lớn nhất của phương án đến từ những bức tranh thủy mặc của nhà văn đoạt giải Nobel kiêm họa sĩ người Trung Quốc – Cao Hành Kiện. Những đường tròn hiện ra như phác họa về một vũ trụ bao la, vô tận mà trong đó, “hình nhân”, “con người” hay chỉ là “ảo ảnh” sương khói, khi nối đuôi như trong một “đám rước”, lúc lại cô độc trên hành trình vô thủy vô chung”, KTS Phạm Nhân Thọ từ atelier tho.A giải thích cảm hứng đằng sau phương án của anh và các cộng sự.
Phương án “Điểm Chạm” của atelier tho.A
Đường tròn đúc kết từ ý niệm của Cao Hành Kiện cũng tương tác vừa vặn với phom dáng sẵn có của bãi cỏ và cầu thang của Dinh. Lối đi catwalk nối liền tiền sảnh của Dinh hướng về bãi cỏ, ôm vòng quanh đài phun nước, trở nên sinh động với những cao độ nhấp nhô của đường lượn màu hồng ở phía ngoài và xám phản quang ở bên trong. Xét về bối cảnh thời gian, chương trình diễn ra dưới ánh sáng tự nhiên cuối buổi chiều, tiết chế các hiệu ứng chiếu sáng nhân tạo, tận dụng không khí thoáng đãng cuối năm để gợi lên cảm giác thư thả của một chuyến tản bộ giữa buổi chiều trong công viên.
Thi công trên một bối cảnh có tính di sản như Dinh Độc Lập là một thách thức không hề nhỏ. Trên tinh thần tôn trọng toàn vẹn tổng thể hiện hữu, đội ngũ sản xuất phải tính toán sao cho sự xuất hiện và biến mất của sắp đặt không để lại tác động lên công trình kiến trúc, đồng thời hạn chế cản trở hoạt động tham quan của khách du lịch đến mức tối đa. Toàn bộ công tác lắp đặt diễn ra trong khoảng thời gian gấp rút với sự phối hợp khẩn trương của nhiều đội ngũ. Cấu trúc được tháo dỡ ngay trong đêm sự kiện để sáng hôm sau, du khách và cư dân thành phố nhận thấy công trình đã trở lại đúng hiện trạng ban đầu.
‘Tiếp nối’… và ‘soi chiếu’
Di sản là những gì còn lại của những năm tháng lịch sử, khiến người ta kính mến và thương nhớ. Trong các lựa chọn thiết kế sàn diễn thời trang tương tác với Dinh Độc Lập của sự kiện lần này, một cách tình cờ đầy thú vị, nhiều văn phòng đã cùng phát triển thiết kế từ ý niệm ‘Soi chiếu’, trong đó vẻ đẹp của Dinh và quang cảnh hiện ra vừa trong mặt kiến trúc lẫn trong thế giới không thể chạm đến của hình ảnh phản chiếu.
Ảnh: Đại Ngô
Dường như từ lâu, ‘soi chiếu’ đã trở thành một ý niệm thường trực trong việc hình tượng hoá sự tiếp xúc với lịch sử, quá khứ. .Con người vẫn phải ‘soi chiếu’ khi học và quan sát quá khứ, soi để nhận ra cái gì đang còn lại và để nghĩ xem có thể ‘tiếp nối’ điều gì.
Việc kết nối di sản với không khí thời đại thường khó khăn, bởi làm thế nào để di sản được “sống” là một vấn đề thường đứng trước nhiều quan điểm đa chiều. Nhất là trong việc giải quyết lưỡng nan để làm sao vừa bảo vệ sự mong manh của di sản trong cả chiều kích vật lý và tinh thần, đồng thời cho chúng toả rạng và tham gia vào các dòng chảy đương đại… đó là câu chuyện của ‘Tiếp nối’.
Thực hiện: Tản Mạn Kiến Trúc
Xem thêm
1 thập kỉ tiếp nối câu chuyện đương đại hoá di sản Dinh Độc Lập
