Tháp Nakagin Capsule được xây dựng tại khu phố Ginza ở Tokyo năm 1972 và đã bị tháo dỡ vào năm 2022. Đây là công trình kinh điển của trào lưu Metabolism (Chuyển hóa luận) tại Nhật Bản, thể hiện tầm nhìn kiến trúc thích ứng, lấy cảm hứng từ tuyên bố của kiến trúc sư Kisho Kurokawa, cha đẻ của công trình: “Tòa nhà này không phải là một căn hộ”. Kéo dài trong một năm (từ 10/7/2025-12/7/2026), triển lãm The Many Lives of the Nakagin Capsule Tower (tạm dịch: Những đời sống khác của Tháp Nakagin Capsule) sẽ tái hiện lại một cách chân thực hình ảnh tòa nhà 50 năm tuổi độc đáo này tại Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại (MoMA).
Tháp Nakagin Capsule được tạo nên từ các mô-đun thép, là một đại diện cho chủ nghĩa tương lai hậu chiến tranh tại Nhật Bản. Ảnh: Tomio Ohashi
Thông qua những tư liệu về bối cảnh, bản vẽ gốc, hồ sơ lưu trữ và những mô-đun đã được phục hồi hoàn chỉnh, hình ảnh tòa tháp tại triển lãm sẽ được giới thiệu chân thực nhất qua nhiều phiên bản. Từ sự thay đổi liên tục trong suốt 5 thập kỉ qua của tòa tháp, người xem có thể cảm nhận về sự tồn tại của những công trình trong đời sống với nhiều vai trò và chức năng, không chỉ dừng lại ở mục đích xây dựng ban đầu mà có thể được làm mới theo thời gian.
Kiến trúc sư Kisho Kurokawa. Ảnh: Tomio Ohashi
Là một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất của kiến trúc sư Kisho Kurokawa và là số ít dự án được thực hiện của phong trào Metabolism – hình dung các thành phố cùng những tòa nhà cao tầng như những thực thể năng động và có khả năng thay đổi dựa trên các nguyên lý sinh học, Tháp Nakagin Capsule là một thử nghiệm đột phá trong đời sống đô thị Nhật Bản trong quá khứ. Tòa tháp đặc biệt được xây dựng như một cột mốc quan trọng trong tiến trình phát triển phong trào kiến trúc Metabolism của Nhật Bản. Vào những năm 1960, khi còn là những sinh viên, dưới ảnh hưởng của chủ nghĩa Marx, các kiến trúc sư hướng tới xây dựng những công trình kiến trúc phục vụ cho các nhu cầu thiết thực của người dân.
Ban đầu, tòa tháp được xây dựng với ý tưởng có thể tháo rời và thay đổi mục đích sử dụng. Ảnh: Noritaka Minami
Kiến trúc cho đời sống đa dạng
Tháp Nakagin Capsule là tổ hợp của hơn 140 mô-đun thép được sản xuất riêng tại nhà máy, được vận chuyển tới công trường sau đó kết nối với nhau bằng cách bắt vít vào trục chính của tòa nhà. Điều này thể hiện đúng tinh thần kiến trúc mà Kisho Kurokawa theo đuổi khi xem công trình như một sinh thể sống, có thể phát triển và tái tạo thông qua các chu kỳ trao đổi chất (metabolic cycles).
Mục đích ban đầu của các mô-đun là trở thành các căn hộ nhỏ gọn và có vị trí thuận tiện cho một người dùng. Ảnh: Jonathan Dorado
Mỗi mô-đun có kích thước 2,5 x 4m và có một cửa sổ tròn đặc biệt ở một đầu, trang bị sẵn nội thất và một chiếc TV màu bên trong. Theo ý tưởng ban đầu, chúng sẽ được thay thế sau mỗi 25 đến 35 năm để đáp ứng nhu cầu thay đổi của người dùng. Tuy nhiên, cho đến khi tòa nhà bị tháo dỡ, tất cả các mô-đun nguyên bản vẫn giữ nguyên vị trí.
Ảnh: Noritaka Minami
Tư duy thích ứng (adaptive) của thiết kế cuối cùng không thể hiện qua việc thay thế cấu trúc, mà thông qua cách con người sử dụng lại không gian: suốt hơn 50 năm, chính những mô-đun ấy đã được biến đổi thành văn phòng, phòng trà, phòng trưng bày nghệ thuật, thậm chí cả DJ booth…, những vai trò hoàn toàn khác biệt với công năng ban đầu. Thay vì chỉ làm nhà ở tạm thời như ý định ban đầu, các khối hộp đã được đưa vào sử dụng với vô số biến thể, một minh chứng rằng kiến trúc có thể tự diễn tiến theo cách người ta sử dụng nó.
Ảnh: Tatsuyuki Maeda
Cuộc đối thoại giữa quá khứ và hiện tại
Triển lãm tại MoMA giới thiệu A1305 – một trong số 14 mô-đun hiếm hoi được phục dựng về nguyên trạng, được bảo tàng mua lại vào năm 2023, sau khi tòa nhà bị tháo dỡ. Căn phòng này từng nằm ở tầng cao nhất của tháp và được phục hồi nhờ sử dụng các linh kiện gốc thu hồi từ các căn khác, bao gồm hệ thống âm thanh và điện tử đầy đủ.
Sơ đồ dự án Helix City của kiến trúc sư Kisho Kurokawa. Ảnh: Kisho Kurokawa
A1305 được trưng bày cùng nhiều hiện vật giá trị khác có liên quan tới tòa tháp như: bản vẽ gốc, ảnh tư liệu, tài liệu quảng bá, phim và ghi âm lưu trữ, các đoạn phỏng vấn cư dân cũ và mô hình kiến trúc duy nhất còn tồn tại của công trình này, được thực hiện trong giai đoạn 1970–1972. Bên cạnh đó, khách tham quan cũng có thể trải nghiệm một chuyến tham quan cho phép tương tác với tòa nhà qua công nghệ thực tế ảo. Triển lãm khắc hoạ lại hành trình biến đổi của dự án, từ những ngày đầu khi đây được quảng bá rầm rộ như căn hộ siêu nhỏ dành cho giới doanh nhân thành thị đến sự xuống cấp dần theo thời gian và cuối cùng là việc bị tháo dỡ hoàn toàn.
Không gian triển lãm. Ảnh: Jonathan Dorado
Không gian triển lãm. Ảnh: Jonathan Dorado
Cho đến nay, phong trào Metabolism với công trình biểu tượng Nakagin Capsule vẫn là một trong những đóng góp nổi bật của Nhật Bản đối với nền kiến trúc hiện đại toàn cầu, thể hiện một tầm nhìn kiến trúc được hình thành từ sự kết hợp giữa ý tưởng hiện đại hóa, áp dụng công nghệ mới với nguyên tắc truyền thống Nhật Bản.
Ảnh: Jeremie Souteyrat
Tổng hợp: Bình Nhi
Xem thêm
La Fábrica: Chất thơ ẩn trong tàn tích
Casa Batlló – Kiệt tác kiến trúc theo trường phái hiện đại Catalan
Dinh thự Dawnridge: Di sản nghệ thuật bất hủ của huyền thoại thiết kế Tony Duquette
