Vitra Campus ở Weil am Rhein (Đức) từ lâu đã được xem là bảo tàng của kiến trúc hiện đại, nơi hội tụ những công trình mang tính biểu tượng của nhiều tên tuổi lớn, chẳng hạn như: Khudi Bari – công trình đầu tiên của Marina Tabassum bên ngoài Bangladesh; Vitra Design Museum – dự án đầu tiên của Frank Gehry ngoài nước Mỹ; và Vitra Fire Station – thiết kế được xây dựng đầu tiên của Zaha Hadid… Mỗi công trình đều đánh dấu một cột mốc đầu tiên trong sự nghiệp của các kiến trúc sư. Giờ đây, khuôn viên Vitra lại có thêm một điểm dừng mới: Doshi Retreat – là dự án đầu tiên của kiến trúc sư Ấn Độ Balkrishna Doshi ngoài quê hương, đồng thời là thiết kế cuối cùng của ông, hoàn thiện sau khi ông qua đời vào năm 2023.
Công trình là kết quả của sự hợp tác giữa Balkrishna Doshi và cháu gái Khushnu Panthaki Hoof cùng chồng cô, Sönke Hoof. Nằm giữa cánh đồng xanh bên cạnh Conference Pavilion của Tadao Ando, Doshi Retreat mang dáng dấp của một nơi để chiêm nghiệm – vừa là chốn tĩnh tâm, vừa là lời tri ân dành cho di sản của người kiến trúc sư từng được trao giải Pritzker năm 2018.
Doshi Retreat là công trình cuối cùng do kiến trúc sư Balkrishna Doshi thiết kế. Ảnh: Julien Lanoo
Ý tưởng về Doshi Retreat bắt đầu từ tình bạn giữa Balkrishna Doshi và Rolf Fehlbaum – Chủ tịch danh dự của Vitra. Trong một chuyến thăm Ấn Độ nhiều năm trước, Rolf và Doshi cùng đến Đền Mặt Trời Modhera, nơi có một điện thờ nhỏ nằm tách biệt trong quần thể kiến trúc. Không gian yên tĩnh ấy đã để lại trong Rolf ấn tượng sâu sắc về cảm giác thanh thản và tôn nghiêm, để rồi nhiều năm sau, ông ngỏ lời với Doshi về việc tạo nên một không gian của tĩnh lặng (space for silence) tại khuôn viên Vitra.
Đáp lại, Balkrishna Doshi bắt đầu phác thảo ý tưởng cho một công trình gợi cảm giác tĩnh tại và mang tính trải nghiệm giác quan. Ông ghi lại hàng loạt khái niệm và từ khóa để diễn đạt ý niệm cốt lõi, rồi mang đến cho Panthaki Hoof và nói: “Đây chính là nơi ẩn dật mà ta tìm kiếm.” Từ đó, cả ba người cùng phát triển dự án, với câu hỏi trung tâm: “Người ta sẽ cảm thấy gì khi bước vào nơi này? Và ý nghĩa của một điện thờ là gì?”
Doshi Retreat được lấy cảm hứng từ điện thờ nhỏ nằm tách biệt trong Đền Mặt Trời Modhera. Ảnh: Julien Lanoo
Quá trình phát triển thiết kế diễn ra trong thời kỳ đại dịch. Sau khi Doshi qua đời, vợ chồng Panthaki Hoof tiếp tục hoàn thiện công trình, như một cách tiếp nối tinh thần mà ông để lại. Họ cũng thực hiện những dự án khác gắn liền với di sản của Doshi, trong đó có khối nhà vệ sinh mới tại Viện Indology ở Ahmedabad.
Doshi Retreat có phần vượt ngoài quy mô ban đầu mà Rolf Fehlbaum từng tưởng tượng. “Lúc đầu, ông ấy mong một điện thờ nhỏ khoảng 2×2 mét, nhưng thiết kế của chúng tôi lớn hơn nhiều. Tất cả đều được dẫn dắt bởi trực giác,” Panthaki Hoof kể lại. Bà cho biết cảm hứng xuất phát từ một giấc mơ của Doshi về hai con rắn hổ mang đan xen, từ đó ông viết nên một câu chuyện, phác thảo hình khối và tạo nên lời mời gọi bước vào hành trình khám phá nội tâm – một quá trình chuyển hóa từ tiềm thức thành hình thể kiến trúc.
Nhìn từ trên cao, công trình trông như hai con rắn hổ mang đan vào nhau. Ảnh: Julien Lanoo
Công trình, vừa là kiến trúc, vừa là sắp đặt nghệ thuật – được đặt ở rìa khuôn viên, gần cổng chính và chỉ cách khu nhà xưởng cùng bảo tàng của Vitra một quãng ngắn. Ban đầu, vị trí này không nằm trong kế hoạch, nhưng khi nhóm thiết kế tản bộ quanh khu đất, họ phát hiện mảnh đất cạnh Conference Pavilion của Tadao Ando là nơi lý tưởng. Theo lời Fehlbaum, việc đặt Doshi Retreat tại đây khiến “sự tĩnh lặng của Doshi trở thành lời đáp cho Tadao Ando”, bởi với ông, mỗi công trình trong Vitra Campus đều nên có khả năng đối thoại cùng nhau.
Mảnh đất được chọn có ba cây cổ thụ và độ dốc nhẹ, vì thế thiết kế được tạo hình để len lỏi giữa các thân cây, đồng thời khắc họa một lối đi như dòng chảy châu thổ dẫn về trung tâm công trình. Trải nghiệm di chuyển vào Doshi Retreat cũng là một phần của hành trình cảm xúc. Khi bước sâu hơn, các bức tường bao phủ đất và thảm xanh dần cao lên, khiến tầm nhìn hướng lên bầu trời. Cảm giác này mang đến sự chuyển tiếp tự nhiên từ không gian làm việc sôi động của Vitra Campus sang bầu không khí thiền định và tĩnh lặng bên trong khu ẩn dật.
Lối vào là những con đường uốn lượn, hạ thấp dần xuống mặt đất. Ảnh: Marek Iwicki
Trên hành trình ấy, các điểm dừng nhỏ được bố trí quanh gốc cây, tạo thành những “bậc nghỉ” để du khách có thể dừng lại, hít thở, quan sát và chuẩn bị cho bước chuyển tiếp tiếp theo. Mọi chi tiết trong hành trình đều được tính toán để mang lại cảm giác cân bằng và gắn bó với thiên nhiên.
Ảnh: Julien Lanoo
Không gian bên trong Doshi Retreat là một gian tròn duy nhất, trung tâm đặt hồ nước nhỏ, hai băng ghế đá uốn cong theo mặt tường. Trên trần, mandala bằng đồng được chế tác thủ công tại Ấn Độ phản chiếu ánh sáng mờ ảo hắt từ mặt nước. Âm thanh của chuông đồng và sáo gốm vang lên khẽ khàng, thoạt đầu nghe như tiếng vọng từ xăm, rồi dần trở nên rõ ràng và bao trùm cả gian phòng, mang lại trải nghiệm thính giác êm dịu và trọn vẹn.
Các lối đi dẫn đến một gian phòng tĩnh tâm. Ảnh: Julien Lanoo
Mandala trên trần phòng chính. Ảnh: Julien Lanoo
Băng ghế đá trong gian phòng trung tâm được thiết kế uốn cong theo vách tường. Ảnh: Julien Lanoo
Vật liệu đóng vai trò cốt lõi trong thiết kế. Toàn bộ lối đi và phần mặt ngoài của công trình được ốp bằng thép XCarb tái chế, phối cùng gạch nghiền màu đỏ, tương phản với thảm cỏ xanh để nhấn mạnh sự hiện diện của thiên nhiên. Vật liệu thép được sản xuất bằng năng lượng tái tạo, đồng thời có khả năng thay đổi màu và patina theo thời gian, phản ánh tinh thần bền vững mà Balkrishna Doshi theo đuổi. Để giảm thiểu can thiệp vào địa hình tự nhiên, móng công trình không được đào sâu mà dùng hệ thống vít neo, giúp giữ nguyên cấu trúc đất hiện hữu.
Công trình được xây dựng từ thép chịu phong hóa – loại vật liệu bền vững có bề mặt oxy hóa tự nhiên, đổi sắc theo thời gian. Ảnh: Daisuke Hirabayashi
Ảnh: Julien Lanoo
Vitra hiện cũng đang phát triển một quy hoạch cảnh quan tổng thể cho khu campus cùng kiến trúc sư cảnh quan người Bỉ Bas Smets, trong đó đề xuất hình thành các khu rừng nhỏ nhằm tăng độ phủ xanh và tạo kết nối chặt chẽ hơn giữa thiên nhiên và kiến trúc. Doshi Retreat trở thành một phần quan trọng trong tầm nhìn này – như một mảnh ghép cân bằng giữa yếu tố nhân tạo và tự nhiên.
Với Doshi Retreat, Vitra không đặt tên cho công trình là “điện thờ” hay “pavilion”, bởi theo tinh thần ban đầu của Doshi, đây là một nơi dành cho sự tĩnh lặng và đơn độc, không mang nhãn định cụ thể nào. Nó là lời mời tạm dừng, để lắng nghe và kết nối với bản thân.
Doshi Retreat là một nơi để chiêm nghiệm trong khuôn viên Vitra Campus. Ảnh: Julien Lanoo
Ảnh: Julien Lanoo
Ảnh: Julien Lanoo
Ảnh: Julien Lanoo
Thực hiện: Bảo Trân | Theo: Wallpaper*
Xem thêm:
Những bảo tàng lịch sử nổi tiếng trên thế giới: Cánh cửa mở ra quá khứ
Những công trình trùng tu kiến trúc nổi bật vòng quanh thế giới
