Bắt đầu lấn sân sang lĩnh vực chế tác gốm từ năm 2013, thật khó để hình dung từ một họa sĩ với các tác phẩm sáng tác mang phong cách trừu tượng lại có thể “ăn” vào gốm (và đặc biệt là gốm hoa nâu) như Trịnh Vũ Hiếu. Nói thế là bởi trong lĩnh vực nghệ thuật, chế tác gốm – lại là gốm sáng tác – thật là điều không dễ khi phải lệ thuộc quá nhiều vào các yếu tố nguyên liệu, tạo hình, phong cách, men thuốc, trang trí trên cốt gốm, kỹ thuật lò nung… mới có được một hiện vật ra lò. Tính rủi ro cao cùng yếu tố tốn kém thời gian, công sức và cả tiền bạc khiến không ít nghệ sĩ, họa sĩ khi lấn sân sang gốm phải… bỏ của chạy lấy người bởi không đủ kiên nhẫn để đeo đuổi con đường sáng tác gốm nghệ thuật.
Đường nét trang trí trên thân gốm hoa nâu là những ngẫu hứng bản thân trong quá trình sáng tác.
Trong giới nghệ, Hiếu là tay chơi ưa mạo hiểm, luôn vùng vẫy tìm kiếm những ngôn ngữ sáng tác mới cho thỏa đam mê nghệ thuật. Đến với gốm, từ một tay mơ chập chững vào nghề, từ những tháng ngày lọ mọ theo học gốm vỡ lòng, đến nay Hiếu đã định hình một xưởng gốm, tự tay hoàn thiện các công đoạn của một thợ gốm với ủ đất, trộn – nhào, lên cốt, tạo hình, tráng men, vẽ, khắc, nung… phục vụ cho những cuộc chơi bất tận trong sáng tác gốm mỹ thuật mà Hiếu theo đuổi.
Trịnh Vũ Hiếu và các tác phẩm gốm hoa nâu đương đại mới ra lò tại xưởng chế tác. Công đoạn mở lò, tỉ lệ thành công trên các tác phẩm gốm sau nung chỉ đạt tối đa 80%.
Trong sáng tác, Hiếu tìm nguồn cảm hứng và chọn nền tảng gốm hoa nâu của triều đại Lý – Trần làm nền, dựa trên những đường nét cơ bản của người xưa để định hình thành. Trong lịch sử gốm Việt, gốm hoa nâu nổi danh dưới triều Lý – Trần. Đến giai đoạn gốm hiện đại, nhiều nghệ sĩ vẫn đeo đuổi chế tác gốm hoa nâu, trong đó có Trịnh Vũ Hiếu với các sáng tác hội tụ đầy đủ sự mạo hiểm, phóng khoáng, lả lướt từ lối tạo hình đến hoa văn thể hiện. Xem tác phẩm của Hiếu như gợi lại thời hoàng kim của gốm hoa nâu với lối thể hiện mới lạ, đậm dấu ấn đương đại.
Nét duyên dáng của hình tượng chiếc ghế gỗ ở căn bếp quê biến tấu sang chất liệu gốm, tạo thành sản phẩm trang trí nghệ thuật.
Trịnh Vũ Hiếu tâm sự: “Khi tìm hiểu gốm, tôi ấn tượng với gốm hoa nâu về tạo hình đến quan điểm sáng tác. Nhìn trên gốm có thể đoán biết ngay tinh thần và lối sinh hoạt của người xưa. Từ sự thanh bình, phấn chấn của một xã hội ổn định thời Lý sau ngàn năm Bắc thuộc, đến các tác phẩm gốm mang hoa văn lạc quan, đường nét tinh tế, bay bổng, khoáng đạt. Rồi đến những đanh chắc, rắn rỏi, cùng đề tài mạnh mẽ như đấu vật, săn bắn của xã hội đang trong giai đoạn chiến tranh ở thời Trần. Tôi mượn tinh thần đó sáng tác gốm hoa nâu mang phong cách riêng, thể hiện thủ pháp, tư tưởng, với trang trí theo bố cục duy mỹ của bản thân trong từng giai đoạn, từng hiện vật. Các sáng tác mang tính ngẫu hứng, tự nhiên, không gượng ép hay lệ thuộc vào bất kỳ yếu tố xã hội nào khác. Ngay cả chất liệu sáng tác cũng 100% xuất xứ Việt Nam, từ cốt đất (Bát Tràng) đến các loại men thuốc nguyên liệu tự nhiên”.
Nét mộc mạc, chắc khỏe trong tạo hình và họa tiết hoa nâu đương đại là một dấu ấn riêng trong gốm sáng tác của Trịnh Vũ Hiếu.
Giới hạn của kỹ thuật tạo hình gốm hoa nâu xưa được Hiếu đẩy lên tối đa, những chiếc bình miệng loe hết cỡ, lại mang tiết diện phẳng, đến những lọ độc bình vuốt tay mang đường nét gãy gọn, khúc chiết, độ khó ngày càng cao… mang lại những tác phẩm giản dị, duyên dáng bởi nhờ lợi thế cộng thêm là bút pháp trang trí của một họa sĩ truyền tải qua các hoa văn trên cốt thai. Điểm khác biệt trong gốm hoa nâu của Trịnh Vũ Hiếu, đó là: “Gốm hoa nâu dân gian khi chế tác, không có khái niệm tác giả cụ thể. Tôi muốn biến khái niệm không tác giả ấy thành cái có tác giả bằng chính gốm hoa nâu đương đại của mình, là sự kết hợp giữa kỹ thuật chế tác gốm và kỹ thuật hội họa giá vẽ trong từng tác phẩm và tôi luôn tự tin vào những sáng tác ấy”.
Sử dụng thủ pháp khắc chìm, tô men, tạo chiều sâu trên hoa văn in nơi cốt thai gốm.
Có thể thấy trong từng giai đoạn hoạt động sáng tác gốm của Hiếu, những kiểu dáng, đề tài luôn thay đổi, đó là sự mạo hiểm trong tạo hình để có được những tác phẩm dáng đẹp, lạ. Những đề tài trang trí mang nguồn cảm hứng từ hoa lá thiên nhiên, đời thường cũng được khai thác sâu rộng, như BST gốm trang trí kiến trúc có họa tiết của diên vỹ, cúc, lan, dã quỳ, bạch diệp… mà Hiếu ưng ý. Xưởng sáng tác gốm của Hiếu ở vị trí khá lãng mạn bên bờ sông Đuống, hiện là điểm lui tới quen thuộc để thực hành nghệ thuật của giới nghệ sĩ trong các lĩnh vực hội họa, chế tác gốm và mỹ thuật đương đại Hà Nội, Việt Nam.
Tính ứng dụng trong trang trí được chú trọng ở các sáng tác gốm hoa nâu của Trịnh Vũ Hiếu.
Sự mạo hiểm trong sáng tác kiểu dáng mang lại nhiều cảm nhận mới lạ về gốm hoa nâu đương đại.
Thực hiện chuyên đề: Nguyễn Đình – Ảnh: Oxy Studio – Sắp đặt: Hoàng Huy
