Vào ngày 7/6/2025, Viện Pháp tại Việt Nam đã tổ chức hội thảo Định Hình Thiết Kế Tương Lai, nằm trong khuôn khổ Năm Đổi mới sáng tạo. Sự kiện quy tụ 6 nhà thiết kế Việt Nam và Pháp, bao gồm: Guillian Graves (Giảng viên tại ENSCI – Les Ateliers, Nhà sáng lập và Giám đốc Big Bang Project Studio), Tony Jouanneau (Giảng viên tại ENSCI – Les Ateliers, Nhà sáng lập Atelier SUMBIOSIS), Jonathan Trouillon (Giảng viên tại Đại học Hoa Sen, Đồng sáng lập và Giám đốc Điều hành kobi lighting studios và Corretto Atelier of Light), Nguyễn Kiều Lam (Kiến trúc sư, Nhà sáng lập Lam Weaving Spaces), Nguyễn Đình Hòa (Kiến trúc sư, Nhà đồng sáng lập LAITA Design) và Thomas Vincent (Đồng sáng lập và Giám đốc Thiết kế BằNG). Tại sự kiện, các NTK đã cùng nhau trao đổi những câu chuyện cũng như quan điểm về sự giao thoa trong ngành thiết kế từ quá khứ đến hiện đại, những giao thoa khả dĩ giữa thủ công mỹ nghệ, thiết kế & những thách thức trong tương lai và những hướng đi mới cho các ngành nghề thủ công mỹ nghệ và thiết kế bền vững tại Việt Nam.
6 chuyên gia Việt Nam và Pháp tại hội thảo.
Nhân sự kiện này, ELLE Decoration đã có cuộc trò chuyện với 6 diễn giả để lắng nghe những quan điểm và chia sẻ của họ về các chủ đề về thiết kế hiện đại đang được cộng đồng sáng tạo quốc tế quan tâm.
Tái định nghĩa “thiết kế hiện đại”: Đâu là yếu tố cốt lõi?
Trong thời đại công nghệ và luôn có những biến động diễn ra trong đời sống hằng ngày của chúng ta, ngành thiết kế với mục tiêu phục vụ cho đời sống con người cũng phải có những thay đổi để thích ứng, đồng thời đưa ra những dự báo mang tính đón đầu xu hướng. Guillian Graves nhận định ngành thiết kế thế kỷ XXI sẽ được củng cố bởi các công cụ mới, như AI hay các phương pháp thiết kế hệ thống và mang tính đa ngành. Điều này cho phép các NTK cùng hợp tác với giới nghiên cứu và kỹ sư để đồng kiến tạo ra những giải pháp có khả năng giải quyết các thách thức xã hội và sinh thái ở nhiều quy mô và độ phức tạp. Với Nguyễn Đình Hòa, anh cho rằng thiết kế hiện đại cần dùng đến trực giác nhiều hơn để tạo ra và cảm nhận. Nói cách khác, thiết kế cần tiếp cận trực tiếp tới phản ứng của người dùng khi tương tác với nó.
NTK Guilian Graves.
Không được định hình bởi một phong cách rõ ràng, Nguyễn Kiều Lam nhìn nhận thiết kế hiện đại là khả năng thích ứng linh hoạt với bối cảnh hiện tại – từ thời gian, địa điểm, văn hóa – xã hội đến nhu cầu công năng, đặc tính vật liệu, điều kiện môi trường và yếu tố con người. Trong đó quan trọng nhất là khả năng tạo ra “không gian trải nghiệm có ý nghĩa”, đồng thời giải quyết hiệu quả các vấn đề về kỹ thuật và vận hành trong bối cảnh thực tế. Một thiết kế hiện đại không chỉ cần đẹp mà còn phải chạm được đến cảm xúc, dễ sử dụng, dễ vận hành và mang tính bền vững.
Thomas Vincent cho rằng ngày nay, người dùng đang quan tâm đến thẩm mỹ và thương hiệu hơn khía cạnh nghệ thuật, tính năng. Với anh, yếu tố quan trọng nhất trong thiết kế là giá trị gia tăng mà một vật thể đem lại khi chúng ta sử dụng nó. Tony Jouanneau lại định nghĩa đó là thiết kế của sự thích nghi bởi thế giới ngày nay đang biến đổi nhanh chóng và chúng ta phải suy nghĩ về việc sáng tạo sao cho phù hợp với sự vận động này. Thậm chí, chúng ta phải đón đầu để có được những điểm tựa định hướng.
I. Thiết kế bền vững – Từ lý thuyết đến thực tiễn
Vật liệu xanh: Lựa chọn giữa truyền thống và công nghiệp
Một trong những vấn đề được ngành sáng tạo và xã hội quan tâm là môi trường mà trong đó, vật liệu đóng vai trò quan trọng nhất. Đa số các NTK tại hội thảo có cùng quan điểm về lựa chọn cân bằng giữa vật liệu truyền thống và vật liệu công nghiệp thân thiện với môi trường.
Guillian Graves đặt câu hỏi: Tại sao lại phải lựa chọn giữa vật liệu, kỹ thuật truyền thống và sự thân thiện với môi trường, khi mà tất cả những yếu tố đó hoàn toàn có thể gặp nhau, cộng hưởng và tạo nên điều gì đó mới mẻ? Từ những trải nghiệm cá nhân lẫn những dự án đang cộng tác với các trung tâm nghiên cứu và doanh nghiệp, anh nhận định rằng trong tương lai, những kỹ nghệ thủ công truyền thống hoàn toàn có thể kết hợp với các chất liệu mới, giúp các ngành nghề thủ công mỹ nghệ và thiết kế sẽ có cơ hội khai thác và nâng tầm để tạo ra các sản phẩm vừa hữu dụng, vừa có tính thẩm mỹ cao và bền vững hơn.
Ấm đun Nautile được thiết kế bởi Guillian Graves và kỹ sư sinh học Michka Mélo, kết hợp thiết kế công nghiệp và cảm hứng sinh học. Ảnh: Guillian Graves
Với Nguyễn Kiều Lam, cô không đặt nặng sự phân chia rạch ròi giữa vật liệu truyền thống hay công nghiệp. Quan trọng nhất vẫn là sự phù hợp với ngữ cảnh thiết kế và mục tiêu của dự án. Những tính chất của vật liệu mà Lam Weaving Space đề cao là: Đúng với cấu trúc và giải pháp kỹ thuật; dễ tháo lắp, tái thiết kế, tái sử dụng. Nếu dự án yêu cầu độ bền cao hoặc thời gian tồn tại lâu dài, thì vật liệu phải đáp ứng tốt yêu cầu cơ học và độ ổn định. Dù là giấy, tre, vải hay thép, điều quan trọng không nằm ở chất liệu, mà là cách ta dùng chất liệu một cách có trách nhiệm và thông minh trong tổng thể thiết kế. Tương tự, Tony Jouanneau tìm kiếm sự cân bằng tùy theo từng dự án, nhằm đáp ứng một cách chính xác nhất với đề bài hoặc định hướng nghệ thuật. Các quy trình sáng tạo của anh đều là thủ công, tự chế tạo mực, chất nhuộm và sơn từ các nguồn nguyên liệu hữu cơ. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, các loại vải cần được nâng tầm đôi khi được chỉ định sẵn. Trong bối cảnh đó, anh phải nỗ lực phối hợp cùng các nhà cung cấp, ưu tiên sử dụng những chất liệu chất lượng, được làm thủ công và mang định hướng đạo đức.
Nguyễn Đình Hòa và Jonathan Trouillon có những lựa chọn cụ thể. Nếu Nguyễn Đình Hòa ưu ái vật liệu công nghiệp hơn bởi ưu điểm dễ tìm, dễ dùng, dễ tái chế (thậm chí nhiều lần), luôn kích thích trí tưởng tượng của anh về những khả thể của nó, thì Jonathan Trouillion ưu tiên các vật liệu sẵn có tại địa phương, ít bị biến đổi, có thể sửa chữa và có tính bền vững. Điều quan trọng không nằm ở giá trị vật chất của vật liệu, mà ở khả năng tồn tại lâu dài và thích ứng một cách khiêm tốn với bối cảnh của nó.
Góc nhìn và thái độ với greenwashing
Tồn tại cùng lúc với phát triển bền vững là vấn đề “tẩy xanh” (greenwashing), dùng yếu tố môi trường với mục đích quảng bá hay lạm dụng một cách khuôn sáo. Khi đề cập đến khái niệm này, Guillian Graves thừa nhận nó vẫn khá phổ biến, nhưng anh cho rằng tình hình đang trở nên tích cực hơn khi ngày càng có nhiều các chương trình đào tạo về thiết kế giúp củng cố thêm nhiều kiến thức và công cụ mới về thiết kế sinh thái, tạo ra các thế hệ NTK mới hiểu biết hơn để từ đó đưa ra những đề xuất thấu đáo để đối phó với những tuyên truyền lệch lạc.
Trong các dự án của mình, anh hợp tác với các trung tâm nghiên cứu uy tín cũng như các tập đoàn công nghiệp lớn, để cùng nhau đưa ra những giải pháp bền vững cho cuộc sống tương lai ở nhiều lĩnh vực. Một ví dụ điển hình là dự án bộ lọc nước chi phí thấp giúp người dân tại những vùng nghèo nhất thế giới tiếp cận được nước sạch; hay những vật dụng tự vận hành bằng năng lượng và dễ tái chế…
Jonathan Trouillon nhận định, NTK phải luôn tỉnh táo, quan sát trước khi tiến hành sản xuất, đồng thời kểm soát cái tôi, thấu hiểu người sử dụng, tránh những giải pháp rập khuôn. Phát triển bền vững không phải là một nhãn mác, mà là một yêu cầu về sự nhất quán, từ dự án này đến dự án khác. Với từ khóa “greenwashing”, trong vai trò KTS và NTK, Nguyễn Đình Hòa đặt ra những áp lực cho đời sống sáng tạo để tìm ra cách tiếp cận hiệu quả hơn để có thể lan tỏa đến cộng đồng thiết kế. Nguyễn Kiều Lam tin rằng một NTK cần giữ vững lập trường chuyên môn, thực hành phản biện một cách tích cực và tỉnh táo. Không chạy theo trào lưu nếu điều đó không phản ánh giá trị thật. Một dự án bền vững phải “bền” ngay từ cốt lõi – đúng về kỹ thuật, đúng quy trình, phù hợp với bối cảnh và nhất quán với triết lý thiết kế.
Không gian hội thảo do Nguyễn Kiều Lam thiết kế.
Theo Tony Jouanneau, một NTK cần phải có thái độ tiến về phía trước với sự chân thành và đúng đắn. Nếu phát triển bền vững ngày nay đôi khi là một thuật ngữ bị lạm dụng và mang tính tiếp thị thì một mặt, những người thực sự quan tâm đến các phương pháp tiếp cận sinh thái biết rất rõ sự khác biệt; mặt khác, các NTK phải có phương pháp giải thích một cách khoa học cho những người mới bắt đầu để họ có thể hiểu về cách tiếp cận sinh thái một cách đúng đắn, dựa trên chính hành trình và quan điểm của mình.
Bền vững thực chất: Giữa lý tưởng và thực tại
Các nhà thiết kế cũng cùng đưa ra nhận định rằng các nỗ lực hướng tới giải pháp bền vững có đang rời xa thực tế, mang tính lý thuyết. Điển hình, Jonathan Trouillion cho rằng điều này diễn ra khá thường xuyên và có quá ít hành động thiết thực được thực hành. Sinh thái không phải là một khái niệm trừu tượng: đó là một ràng buộc thực tế, mà chúng ta phải xử lý hằng ngày — trong ngân sách, cách sử dụng, vật liệu, và trên hết là trong tính lâu dài.
Theo Nguyễn Kiều Lam, trên thực tế có những dự án nhắc tới bền vững như 1 thông điệp để truyền thông nhưng lại xa rời bản chất, thực tế và giải pháp thiết kế. Do đó, cô và các đồng sự luôn tập trung vào thực hành và kỹ thuật thực thi, đảm bảo việc vận hành hiệu quả, khả năng thu hồi tái sử dụng, sử dụng vật liệu tiết kiệm, đúng bản chất, đúng cấu trúc, đúng vấn đề.
“Thiết kế không chỉ là cái đẹp bên ngoài, mà là cách ta đối thoại có trách nhiệm với xã hội, môi trường và tài nguyên.” – Nguyễn Kiều Lam
Hoạt động trong lĩnh vực thủ công dệt may đến nay được 16 năm, Tony Jouanneau có cái nhìn lạc quan rằng mọi thứ đang chuyển động theo hướng tích cực bởi anh đang chứng kiến nhiều sáng kiến sinh thái đã và đang được ra đời. Mặc dù hành động có sức nặng hơn lời nói, nhưng lời nói lại có thể lan tỏa chủ đề này tới nhiều người hơn.
Dấu ấn bền vững trong thiết kế đặc trưng
Những góc nhìn và thực hành bền vững hiện hữu rõ nét trong các dự án của các NTK. Cụ thể, với Jonathan Trouillon, các thiết kế chiếu sáng tại Tangier (Kempinski Royal Resort Cap Malabata Luxury Seafront Hotel) hoặc Hội An (Namia River Resort) được giảm cường độ ánh sáng nhằm tôn trọng nhịp sinh học tự nhiên và đa dạng sinh học. Thomas Vicent đưa triết lý phát triển bền vững vào mọi thiết kế của mình, thể hiện qua việc chúng được nghiên cứu để có thể sửa chữa được và được làm từ các vật liệu có sẵn, dễ tìm trong khu vực của mình.
Ánh sáng tại Namia River Resort (Hội An). Ảnh: kobi lighting studio
Theo Nguyễn Kiều Lam, khi chúng ta tập trung lao động nghiêm túc, chúng ta đều nhận ra và hướng đến sự bền vững trong cả thiết kế và thực hành. Bền vững không phải là mục tiêu mà là 1 nhiệm vụ tự nhiên của người làm nghề thiết kế. Tất cả các sản phẩm của cô ngay từ giai đoạn ban đầu đều được tính toán về yếu tố bền vững, gần nhất là chuỗi tác phẩm sắp đặt không gian tại sự kiện EVSDA do Phái đoàn Liên minh EU hợp tác tổ chức cùng ELLE Decoration.
Tác phẩm The Weaving Ring của Nguyễn Kiều Lam tại sự kiện ra mắt giải thưởng EVSDA.
Trong BST E.Z gồm 5 sản phẩm ra mắt đầu năm 2023 của NTK Nguyễn Đình Hòa tập trung vào tính dễ dàng từ sự hợp lý, làm từ gỗ mềm hoặc tái chế và được chế tác một cách tối giản nhất, dễ tháo ráp, dễ sử dụng và dễ sửa chữa. Ảnh: LAITA Design
Thomas Vicent đưa triết lý phát triển bền vững vào mọi thiết kế của mình, thể hiện qua việc chúng được nghiên cứu để có thể sửa chữa được và được làm từ các vật liệu có sẵn, dễ tìm trong khu vực của mình. Ảnh: Đèn Lớp-Thiết kế nổi tiếng của thương hiệu BằNG.
Đúng với tên gọi của studio của mình: “SUMBIOSIS” (sự cộng sinh), Tony Jouanneau sáng tạo dựa trên những hình dung về một sự hợp tác bền vững giữa sự sống và các chất liệu mềm. Cách tiếp cận này được triển khai, một mặt, thông qua hoạt động nghiên cứu với các đối tác khoa học nhằm ứng dụng những quy trình làm đẹp vải tự nhiên mới; mặt khác thể hiện qua hoạt động cộng tác với các nghệ nhân thủ công để tạo ra các tác phẩm dệt mang tính sinh thái.
II. Di sản và Văn hóa trong thời đại toàn cầu hóa
Bản sắc địa phương trước làn sóng đồng nhất hóa
Guilian Graves công nhận rằng toàn cầu hóa đúng là đã làm mờ nhạt dần các bản sắc văn hóa. Tuy nhiên, chúng ta đang chứng kiến sự trở lại của các sản phẩm và thiết kế mang tính bản địa – chủ yếu vì lý do môi trường. Câu hỏi thực sự đặt ra là: làm thế nào để thiết kế trong một thế giới hữu hạn? Xu hướng bản địa hóa khuyến khích việc sản xuất ít hơn nhưng chất lượng hơn, dẫn đến sự hồi sinh mạnh mẽ của nghề thủ công – nơi lưu giữ bản sắc văn hóa. Anh tin rằng đây không phải là một bước lùi, mà là một cách nhìn mới về thế giới mà chúng ta đang dần học cách thấu hiểu – đặc biệt là thông qua những giới hạn của nó.
Trước bối cảnh toàn cầu hóa khiến mọi thứ trở nên rập khuôn, Jonathan Trouillion cho rằng thiết kế có thể chống lại với điều kiện phải có sự lắng nghe. Hiểu các nền văn hoá địa phương, chấp nhận những thứ chúng ta chưa biết, và học cách phá vỡ những điều đã biết để có thể thiết kế tốt hơn.
Chia sẻ góc nhìn về vấn đề toàn cầu hóa, Nguyễn Đình Hòa cho rằng xu hướng này đang dần biến mất bởi những biến động kinh tế – chính trị, đồng thời các yếu tố bản sắc được đề cao nhằm chống lại hoặc thay thế nó, dù sự trỗi dậy này chưa thực sự mạnh mẽ. Với anh, bản sắc là một tập hợp chung được công nhận đến từ tam quan của nhiều cá thể, nhiều thời kỳ chia sẻ chung một điều kiện địa lý nhất định. Tất cả sẽ xuất hiện từ cách chúng ta nhìn nhận giá trị thật của mọi thứ, cách chúng ta tương tác lẫn nhau và biến đổi bối cảnh, và cách chúng ta nhìn nhận thế giới vận hành.
KTS, NTK Nguyễn Đình Hòa.
Nguyễn Kiều Lam lại có quan điểm khác. Cô nhận định xu hướng toàn cầu hóa xóa nhòa ranh giới giữa các quốc gia chứ không thể làm mất đi bản sắc văn hóa của từng dân tộc. Có 2 hình thái bảo vệ di sản, là Bảo Tồn và Phát Triển. Bảo tồn là nhiệm vụ của đơn vị có kiến thức có chuyên môn và thấu hiểu sâu sắc di sản thì mới làm đúng được. Với cô và các đồng sự, Phát triển bằng việc học hỏi, nghiên cứu,lắng nghe, chắt lọc các kiến thức đã được bảo tồn và tái thể hiện theo cách đương đại, đáp ứng nhu cầu hiện tại .
Điểm giao giữa di sản và hiện đại
Lấy một dẫn chứng về sự kết hợp giữa văn hóa bản địa và nước ngoài tại quốc gia của mình, Guilian Graves đề cập đến những biến đổi về môi trường và khí hậu buộc chúng ta phải học hỏi và áp dụng các kỹ thuật, tri thức từ những nền văn hóa khác. Anh cho biết, ở một số vùng đất ở Pháp từng dùng để trồng nho sản xuất rượu vang nay đã trở nên quá khô cằn, khiến các nhà trồng nho phải suy nghĩ lại về cách canh tác của mình, lấy cảm hứng từ những quốc gia có khí hậu nóng hơn. Vì vậy, việc quan sát và học hỏi từ những thành quả của các nền văn hóa khác nhau có thể mang lại giá trị lớn, giúp chúng ta tìm ra lời giải cho những thách thức mới đang đặt ra.
Jonathan Trouillon thành lập văn phòng Kobi Lighting Studio tại Việt Nam. Vì thế, các dự án của anh là ví dụ điển hình cho sự lai ghép, luôn có sự đối thoại liên tục giữa nhiều nền văn hóa. Anh chia sẻ: “Chúng tôi tin rằng bản sắc không bất biến — nó luôn được tái tạo, miễn là ta dành cho nó sự tôn trọng.”
Trong lĩnh vực kiến trúc, Nguyễn Đình Hòa nhận thấy dấu hiệu khởi sắc của ngành này tại Việt Nam, thể hiện qua một thế hệ KTS bản địa mới với tam quan văn minh và lành mạnh. Anh chia sẻ: “Tôi ấn tượng nhất với những dự án của Nam Phan và Cẩm Linh của văn phòng K59 Altelier, họ có một tâm hồn đẹp và một phương pháp làm việc tuyệt vời. Công trình của họ không có khái niệm về phong cách, thời gian hay tính vùng miền, nhưng có tính “phê bình bối cảnh” rất mạnh và nó thật sự truyền cảm hứng cho tôi.”
Thomas Vincent đồng tình: “Tôi nghĩ toàn cầu hoá giúp lan tỏa văn hoá ra khắp thế giới, nhưng đồng thời cũng gây nguy cơ bão hòa bản sắc. Tôi nhận thấy rằng để ngăn chặn những rủi ro này, các nhà sáng tạo ngày càng đưa ra nhiều yếu tố bản sắc văn hoá và câu chuyện vào trong tác phẩm của họ. Điều này làm tôi nghĩ đến trang phục của đoàn Mông Cổ tại Thế vận hội Olympic Paris 2024 — một sự cân bằng rất đẹp giữa văn hoá truyền thống và thiết kế đương đại.”
Đồng phục đội tuyển Mông Cổ tại Olympic 2024. Ảnh: Michel Amazonka
Tony Jouanneau đưa ra một hướng dung hòa yếu tố hiện đại và bản sắc trong thiết kế hiện đại. Mục tiêu sáng tạo của anh là gìn giữ các kỹ thuật truyền thống trong lĩnh vực hoàn thiện vải, đồng thời làm mới chúng bằng các chất liệu tự nhiên và phát triển theo những ứng dụng mới. Hướng tiếp cận này được thực hiện tại Pháp, nhưng cũng mở rộng sang những vùng lãnh thổ khác như Nhật Bản, nơi anh tạo ra sự đối thoại giữa cách đổi mới một nguồn tài nguyên địa phương và các kỹ nghệ thủ công lâu đời của quốc gia châu Á này. Đây là một cách đơn giản để đánh thức lại bản sắc văn hoá, bằng cách giới thiệu chúng qua những quy trình sáng tạo mới.
NTK Tony Jouanneau trao đổi kinh nghiệm xử lý chất liệu cùng các nghệ nhân Nhật Bản. Ảnh: JAD
Bộ lọc văn hóa trong quá trình sáng tạo
Về việc đưa chất liệu văn hóa vào sáng tạo, Jonathan Trouillon bắt đầu bằng cách quan sát đa chiều. Anh cho biết: “Những gì được xem là trang trí có thể thực chất là một biểu tượng hoặc một mã văn hoá. Chỉ sau khi hiểu được chiều sâu đó, chúng tôi mới quyết định liệu việc sáng tạo từ những yếu tố ấy có chính đáng và có ích hay không.” Với Nguyễn Đình Hòa, anh luôn tò mò, luôn quan sát, luôn đặt câu hỏi và luôn chứng thực bằng thực hành ở mọi cấp độ và mọi hình thức khác nhau. Đó là cách Laita gắn bó với cuộc sống thực và kết nối với văn hóa.
Không đơn thuần là lựa chọn hình ảnh hay chất liệu mang tính trang trí, việc đưa yếu tố văn hóa – di sản vào thiết kế đối với Nguyễn Kiều Lam là một quá trình chắt lọc, đối thoại và tái cấu trúc. Quá trình này được định hướng qua các bộ lọc: Hiểu biết văn hóa xã hội: Lịch sử hình thành, ngữ cảnh sử dụng, giá trị cộng đồng; Kỹ thuật truyền thống: Cách làm, công cụ, tư duy kỹ thuật bản địa; Vật liệu địa phương: Không chỉ chọn loại vật liệu mà còn hiểu cách vật liệu đó vận hành trong khí hậu, thời gian, công năng; Và cuối cùng, yếu tố không thể thiếu là sự phù hợp với ngữ cảnh hiện đại – về công năng, kỹ thuật thi công và trải nghiệm con người.
Thomas Vincent yêu thích việc khám phá nguồn gốc của một sự vật, về quá trình hình thành và những câu chuyện đằng sau. Trong sáng tạo, anh tìm cảm hứng từ chính cuộc sống thường nhật, trên đường phố, nơi làm việc, trong những ngày lễ hội, hay khi đi qua các vùng quê. Từ đó, yếu tố văn hóa len lỏi vào các thiết kế của anh. Với Tony Jouanneau, sự nhạy cảm với kỹ nghệ thủ công cần được đưa vào trong quá trình sáng tạo, vẻ đẹp thơ mộng và thẩm mỹ mà nó có thể toát ra và trên hết là cuộc gặp gỡ với người nghệ nhân làm chủ kỹ thuật đó và mong muốn truyền lại nó.
NTK Tony Jouanneau.
III. Công nghệ – Bước ngoặt của ngành thiết kế
Cuộc cách mạng thầm lặng
Trước sự ra đời và ngày càng phổ biến của các công nghệ mới trong thiết kế hiện đại nói riêng, Guilian Graves cho rằng chúng là điểm khởi đầu để các nhà sáng tạo tái tư duy về cách làm việc của mình theo một cách tích cực. Anh nói: “Cùng với các đối tác khoa học, chúng tôi đã phát triển những công cụ mà hiện nay được sử dụng hàng ngày, nhằm tích hợp các yếu tố thiết kế sinh thái và trí tuệ nhân tạo vào trong quy trình thiết kế. Điều này cho phép chúng tôi thiết kế một cách sâu sắc và chính xác hơn, đồng thời hiểu rõ hơn bối cảnh xung quanh sản phẩm.” Một ví dụ điển hình là dự án phát triển các công cụ thiết kế mới dựa trên nguyên lý “thiết kế tạo sinh” được kết hợp cùng một đối tác phát triển phần mềm thiết kế.”
Tại LAITA Design, Nguyễn Đình Hòa trung thành với những phương thức truyền thống – Làm mọi thứ bằng tay. Mặc dù vẫn tìm kiếm những lợi ích từ các thành tựu công nghệ để hỗ trợ cho công việc, nhưng tất cả không làm anh thay đổi về cách làm thiết kế, bởi đó là một hoạt động sâu sắc của con người. Tương tự, Thomas Vincent không tích hợp các công nghệ mới như AI vào quá trình sáng tạo bởi anh tin rằng chúng sẽ làm các thiết kế trở nên thiếu tính cá nhân – một trong những yếu tố quan trọng với mọi nhà sáng tạo.
Ranh giới giữa máy móc và con người trong sáng tạo
Công nhận những lợi ích mà công nghệ đem lại nhưng Guillian Graves không cho rằng chúng sẽ thay thế các nhà thiết kế mà thay vào đó giúp họ nâng cấp bản thân. Tuy nhiên, để làm được điều này, anh khuyến cáo rằng các NTK – đặc biệt là những người trẻ – cần tránh rơi vào cái bẫy của sự dễ dãi. Những ai sử dụng các công cụ này cần hiểu cách chúng hoạt động và nhận thức được các thiên kiến tiềm ẩn, để có thể đưa ra cái nhìn phản biện, cải tiến chúng – thậm chí là tái phát minh chúng. Bởi vì chính những công cụ này, cũng là một đối tượng thực thụ của thiết kế hiện đại.
Jonathan Trouillon nhìn nhận công nghệ mới chỉ là phương tiện hỗ trợ, không phải là động lực tạo ra ý nghĩa và không bao giờ là mục đích cuối cùng.
Jonathan Trouillon không cho rằng công nghệ có thể thay thế con người bởi thiết kế dựa trên cảm nhận, đưa ra quyết định một cách tinh tế, điều mà công nghệ không làm được. “Điều mà trí tuệ nhân tạo không có là trực giác, sự hoài nghi, khoảng lặng, và sự thấu cảm — tất cả những gì làm nên một nhà thiết kế thực thụ.” NTK nhận định. Đồng quan điểm đó, Nguyễn Kiều Lam không xem công nghệ là đích đến, mà là phương tiện hỗ trợ cho tư duy kỹ thuật và sáng tạo – vốn luôn gắn liền với yếu tố thực hành, đồng thời giúp hỗ trợ thể hiện linh hồn và sự thấu cảm của người khai thác nó.
Để trả lời cho câu hỏi liệu công nghệ có thể thay thế hoàn toàn tư duy sáng tạo của con người không, Thomas Vincent trích dẫn câu nói của Alain Damasio:
“Cách tiếp cận mang tính nhân văn đích thực là tự hỏi bản thân, khi đối mặt với một công nghệ mới, liệu nó có khiến chúng ta trở nên bất lực hoặc bị tước quyền hay không. Liệu nó có giúp tôi kết nối tốt hơn với người khác, với môi trường xung quanh, hay ngược lại, khiến tôi bị tách biệt và cô lập?”
Tony Jouanneau cũng không đồng tình với quan điểm về sự thế chỗ của công nghệ và đưa ra một quan điểm thú vị: Đằng sau công nghệ luôn là con người điều khiển nó. Chính con người kiểm soát AI,không phải ngược lại. Giống như trong lịch sử Nhật Bản từ những năm 1980, những tiến bộ công nghệ đột phá luôn được cân bằng bởi việc gìn giữ nghề thủ công, vốn ăn sâu trong gần như mọi lĩnh vực của đời sống xã hội.
Thách thức khi số hóa truyền thống
Nói về thách thức lớn nhất khi đưa công nghệ vào thiết kế truyền thống, Jonathan Trouillon cho rằng NTK phải làm chủ được ý nghĩa. Khi công cụ chiếm ưu thế, chúng ta sẽ mất kết nối với không gian, với mục đích sử dụng, và với con người, dẫn đến việc tạo ra những vật thể hào nhoáng nhưng trống rỗng.
Truyền thống mang tính thủ công, gắn với lịch sử còn công nghệ mang tính hệ thống, logic, và tự động. Nguyễn Kiều Lam chỉ ra việc tìm ra giao điểm giữa hai thế giới ấy – nơi mà công nghệ không phá vỡ tinh thần truyền thống mà nâng tầm được nó, chính là thách thức lớn nhất.
Với Thomas Vincent, giữ quyền kiểm soát trong thiết kế của mình là điều khó khăn nhất. Anh so sánh việc sáng tạo trên hai phương tiện: Sự tự do khi kiểm soát bút bằng tay, phác thảo mọi thứ ta muốn và sự mất kiểm soát, bị giới hạn bởi trình độ sử dụng công cụ khi thiết kế bằng phần mềm.
IV. Thông điệp cho thế hệ NTK trẻ
Dựa trên kinh nghiệm được tích lũy qua nhiều năm hoạt động nghề nghiệp, các nhà thiết kế tại hội thảo đã chia sẻ những thông điệp ý nghĩa và đầy tính gợi mở dành cho thế hệ nhà thiết kế trẻ đầy tiềm năng.
“Học cách lắng nghe. Chậm lại. Từ chối những điều hiển nhiên. Tìm niềm vui trong việc làm. Sáng tạo với sự tỉnh thức. Thiết kế sẽ không cứu thế giới, nhưng nó có thể làm cho thế giới trở nên dễ sống hơn, kéo dài thêm một chút thời gian.” – Jonathan Trouillon
“Tôi vẫn còn là một KTS và NTK trẻ, và tôi luôn tự nhắc nhở chính bản thân mình rằng hãy luôn yêu quý cuộc sống này, vì những NTK luôn cần những vấn đề thực để thể hiện được giá trị và sự cần thiết của mình.” – Nguyễn Đình Hòa
“Làm chủ công cụ, nâng cao khả năng cảm nhận của chính mình. Trải nghiệm, va chạm với đời sống, với văn hóa và tự nhiên – bởi chính ở đó chứa đựng những bài học rất hữu ích cho công việc thiết kế.
Quan sát, học hỏi các ngành nghề thủ công và kỹ thuật truyền thống. Những gì hôm nay có thể không còn phổ biến, nhưng đó là khởi đầu của thiết kế hiện đại.
Luôn ý thức rằng mỗi hành động thiết kế của chúng ta hiện tại sẽ trở thành lịch sử của tương lai.” – Nguyễn Kiều Lam
“Hãy tận hưởng niềm vui khi sáng tạo cho người khác.” – Thomas Vincent
“Đừng để bản thân bị cuốn theo không khí u ám xung quanh. Hãy làm việc với sự chân thành, cam kết và lạc quan về tầm nhìn của bạn đối với thế giới bởi chúng ta có may mắn được kiến tạo nên thế giới đó.” – Tony Jouanneau
Các diễn giả và Bà Emmanuelle Charrier – giám đốc Viện Pháp tại TP.HCM.
Thực hiện: Hoàng Lê
Xem thêm
Phong vị châu Á trong thiết kế kiến trúc Hiện Đại
Cristian Mohaded: Thiết kế hiện đại mang giá trị truyền thống
Chân dung những nhà thiết kế quốc tế định hình không gian hiện đại
