Năm 2025 đánh dấu một cột mốc quan trọng trong lịch sử nghệ thuật và kiến trúc thế giới khi phong cách Art Deco tròn 100 tuổi. Ra đời ở Paris vào những năm 1920, Art Deco nhanh chóng trở thành biểu tượng của sự hiện đại, sang trọng và tinh tế. Từ kinh đô ánh sáng, phong cách này đã lan tỏa khắp các châu lục.
Tại Việt Nam, Art Deco được du nhập khá sớm, dưới thời kỳ Pháp thuộc. Từ những năm 1920, các kiến trúc sư Pháp và Việt Nam đã bắt đầu thiết kế nhiều công trình theo phong cách này. Tuy nhiên, Art Deco tại Việt Nam không đơn thuần là sự kế thừa mà còn được biến tấu khéo léo để thích nghi với môi trường và văn hóa bản địa.
Trung tâm văn hóa Mỹ, nay là Khách sạn REX. Ảnh: Rex Hotel Saigon
Kiến trúc Art Deco ở Việt Nam nổi bật với những hình khối rõ ràng, đơn giản, thường là các khối hộp, lập phương, được bố trí cân đối, tạo nên bố cục không gian hài hòa. Mặt đứng các công trình được trang trí tinh tế bằng các họa tiết cách điệu lấy cảm hứng từ thiên nhiên và các biểu tượng truyền thống như hoa sen, hình bát giác phong thủy. Chúng thường được làm bằng thép uốn hoặc đắp nổi bằng xi măng, thạch cao, vừa mềm mại vừa tạo điểm nhấn sinh động cho công trình. Đặc biệt, các giải pháp kiến trúc như mái bằng, cửa kính lớn, hệ thống che nắng di động và thông gió tự nhiên được áp dụng rộng rãi, giúp các công trình thích nghi tốt với khí hậu nhiệt đới nóng ẩm, tạo cảm giác thoáng mát, dễ chịu cho không gian bên trong.
Những công trình biểu tượng
Nói đến Art Deco tại Việt Nam, không thể không nhắc đến những công trình tiêu biểu tại Hà Nội như trụ sở Ngân hàng Đông Dương (nay là Ngân hàng Nhà nước Việt Nam) trên phố Lý Thái Tổ. Thiết kế ban đầu do kiến trúc sư Félix Dumail hoàn thành năm 1928 theo phong cách Tân Cổ điển để có được sự hoà hợp với phong cách kiến trúc các toà nhà nằm hai phía của trục quy hoạch này như Toà Thị chính, Kho bạc, Bưu điện, Phủ Thống sứ. Tuy nhiên đến khi xây dựng vào đầu những năm 1930 thì hình thức kiến trúc công trình đã được kiến trúc sư Georges Trouvé thiết kế lại theo phong cách Art Deco điển hình.
Tòa nhà nổi bật với các khối hình học đơn giản, đường nét thẳng mạch lạc và các họa tiết trang trí mềm mại, tạo nên sự hài hòa với cảnh quan xung quanh. Dù thiết kế theo phong cách Art Deco điển hình, kiến trúc sư Trouvé cũng mang một phần thần thái của kiến trúc nhiệt đới Việt Nam vào tòa nhà. Hệ thống tường hoa trang trí và che nắng ở chính sảnh cũng như hệ thống cửa cuốn che nắng là một biểu hiện sáng tạo của tác giả khi đặt một công trình Art Deco vào điều kiện khí hậu nhiệt đới của Hà Nội.
Ngân hàng Đông Dương (nay là Ngân hàng Nhà nước Việt Nam). Ảnh: Sưu tầm
Một công trình tiêu biểu khác là nhà in IDEO trên phố Tràng Tiền với bố cục đăng đối với khối giữa sáu tầng, hai bên là hai khối nhà năm tầng. Tầng một gồm sảnh chính, lối tiếp cận cho xe ra vào, toàn bộ không gian còn lại mở rộng và tạo ra một không gian liên tục với khu xưởng phía sau toà nhà. Cửa kính chiếm diện tích chủ đạo trên mặt đứng, được phân vị theo phương ngang ở khối trung tâm và theo phương đứng ở hai khối phụ. Tuy nhiên có thể vì đây là công trình công cộng đầu tiên được xây dựng ở Hà Nội nên những giải pháp thích ứng khí hậu nhiệt đới chưa được chú trọng đầy đủ. Với chiều cao sáu tầng, IDEO được coi là công trình kiến trúc cao nhất Hà Nội thời Pháp thuộc, kỷ lục này còn được giữ tới tận thập kỷ 1990 khi khách sạn Hà Nội cao 11 tầng đi vào hoạt động.
Nhà in IDEO tại số 24 Tràng Tiền. Ảnh: Sưu tầm
Vị trí nhà in nay đã đổi thành Flamingo Holdings vẫn còn giữ những nét kiến trúc của tòa nhà cũ. Ảnh: Bình Nhi
Không chỉ có các công trình công cộng, nhiều biệt thự tư nhân trải dài từ Ba Đình đến Bà Triệu, Hàng Chuối cũng thể hiện rõ nét phong cách này, kết hợp tinh tế giữa hiện đại và truyền thống, tạo nên điểm nhấn cho phố phường.
Hồ Chí Minh cũng là nơi lưu giữ nhiều dấu ấn Art Deco qua các công trình, có thể kể đến như Thương xá TAX – trung tâm thương mại lớn nhất Sài Gòn thời kỳ Pháp thuộc, nổi bật với mái trang trí uốn lượn duyên dáng kết hợp phần mái hiên tầng một. Được xây dựng từ năm 1880, thương xá TAX đã gắn bó hơn 130 năm thăng trầm với thành phố trước khi nhường lại mặt bằng. Đây từng là trung tâm buôn bán sầm uất với phong phú các mặt hàng từ xa xỉ phẩm đến thủ công, mỹ nghệ, may mặc,…
Ảnh: Sưu tầm
Thương xá TAX. Ảnh: Sưu tầm
Khách sạn Rex cũng là một biểu tượng của phong cách này, thể hiện sự sang trọng và hiện đại trong kiến trúc đô thị Sài Gòn. Ban đầu, vào đầu thế kỷ 20, tòa nhà được dùng làm gara xe. Năm 1973, nó được đổi tên thành Trung tâm thương mại Rex, bao gồm ba rạp chiếu phim, một quán cà phê và vũ trường, nổi tiếng khắp Đông Nam Á. Sau năm 1975, tòa nhà phát triển thành khách sạn với tên tiếng Việt là Khách sạn Bến Thành, và tên tiếng Anh là Rex Hotel Saigon.
Tòa nhà Rex vào năm 1959. Ảnh: REX Hotel Saigon
Khách sạn Rex hiện nay. Ảnh: REX Hotel Saigon
Cảm hứng trong từng chi tiết
Điều làm nên sức sống bền bỉ và sự khác biệt của Art Deco tại Việt Nam chính là sự hòa nhập và biến tấu theo văn hóa bản địa. Các kiến trúc sư không sao chép nguyên mẫu phương Tây mà đã khéo léo đưa vào đó các họa tiết trang trí lấy cảm hứng từ nghệ thuật dân gian, phong thủy và thiên nhiên Việt Nam. Chưa dừng lại ở đó, các giải pháp kiến trúc cũng được thiết kế lại để thích nghi với khí hậu nhiệt đới nóng ẩm, như hệ thống cửa sổ lớn, mái bằng, che nắng di động, giúp công trình vừa đẹp vừa tiện nghi, tạo nên một phong cách kiến trúc độc đáo và bền vững.
Không chỉ dừng lại ở kiến trúc, Art Deco còn ảnh hưởng sâu rộng đến thiết kế nội thất và đồ họa tại Việt Nam. Các không gian nội thất mang phong cách này thường nhấn mạnh sự sang trọng, đối xứng, sử dụng vật liệu cao cấp như gỗ bóng, kim loại sáng, thủy tinh và các hoa văn hình học đặc trưng.
Ngày nay, nhiều nhà thiết kế Việt Nam lấy cảm hứng từ Art Deco để sáng tạo những không gian sống và làm việc hiện đại, vừa giữ được nét cổ điển vừa phù hợp với gu thẩm mỹ, đáp ứng thị hiếu của nhiều tín đồ của nghệ thuật đương đại.
Phong cách Art Deco trong thiết kế nội thất khách sạn Capella Hà Nội. Ảnh: Sưu tầm
Khách sạn M.Gallery Sapa Việt Nam với phong cách nội thất Art Deco. Ảnh: Sưu tầm
Sau một thế kỷ, Art Deco vẫn giữ được sức sống mãnh liệt tại Việt Nam. Những công trình Art Deco không chỉ là di sản kiến trúc quý giá, lưu giữ vẻ đẹp độc đáo của một giai đoạn lịch sử nghệ thuật quan trọng mà còn là nguồn cảm hứng bất tận cho các kiến trúc sư, nhà thiết kế trong việc tạo dựng những không gian hài hòa giữa truyền thống và hiện đại.
Thực hiện: Bình Nhi
Xem thêm:
Cảm hứng thiết kế phòng tắm: Thổi hồn Art Deco xa hoa
Nội thất phong cách Art Deco: Vẻ đẹp trong sự xa hoa và duyên dáng
