Trong thập niên 1930, khi nước Mỹ bước qua những năm thịnh vượng rực rỡ của thập niên 1920 và đối diện với khủng hoảng kinh tế toàn cầu, một trào lưu thiết kế mới đã xuất hiện: Streamline Moderne. Khác với sự xa hoa và trang trí cầu kỳ của Art Deco trước đó, phong cách này hướng tới hình khối trơn mượt, đường nét bo cong và bố cục nằm ngang kéo dài, gợi hình dáng của những chiếc tàu thủy, tàu hỏa hay ô tô đương thời. Streamline Moderne sau đó đã nhanh chóng trở thành biểu tượng của kỷ nguyên công nghiệp hoá, để lại dấu ấn rõ nét trong kiến trúc, nội thất và thiết kế sản phẩm tiêu dùng suốt nhiều thập kỷ.
Biệt thự ở Menorca (Tây Ban Nha) lấy cảm hứng từ Streamline Moderne vùng Miami và Côte d’Azur. Ảnh: Salva López
Từ Đại Suy thoái đến hiện đại hóa
Streamline Moderne xuất hiện tại Hoa Kỳ trong thập niên 1930, ở giai đoạn hậu Đại Suy thoái khi nhu cầu tiết kiệm chi phí và sản xuất hàng loạt chi phối tư duy thiết kế. Từ nền tảng Art Deco, các nhà thiết kế chuyển hướng khỏi vẻ xa xỉ của thập niên 1920 để tìm một phong cách hiện đại, gọn gàng và dễ thi công.
Tại Hội chợ Thế giới Chicago 1933–34, công chúng đã có cơ hội tiếp cận những viễn cảnh tương lai thông qua triển lãm trưng bày ô tô, tàu hỏa và đồ gia dụng theo tinh thần “streamlined”. Sự phổ biến của Streamline Moderne tiếp tục được củng cố ở Hội chợ Thế giới New York 1939 với chủ đề The World of Tomorrow, đặc biệt qua triển lãm Futurama do Norman Bel Geddes thiết kế cho General Motors. Trong bối cảnh kinh tế eo hẹp, các vật liệu và kỹ thuật phù hợp sản xuất đại trà như vữa, bê tông, gạch kính, thép, chrome, ống kim loại uốn và nhựa tổng hợp (như Bakelite) được ưa chuộng vì tính bền bỉ, chi phí hợp lý và hiệu ứng thị giác đồng nhất.
Tòa nhà Coca-Cola là một ví dụ tiêu biểu của kiến trúc Streamline Moderne. Nhiều người ví công trình này như một con tàu khổng lồ neo giữa lòng Los Angeles. Những góc bo tròn mượt mà cùng cửa sổ tròn lấy cảm hứng từ các du thuyền vượt đại dương thời bấy giờ. Ảnh hưởng hàng hải này không chỉ dừng ở hình thức, trong thiết kế này, nó còn tượng trưng cho vị thế toàn cầu của Coca-Cola – một thương hiệu vận chuyển sản phẩm đi khắp thế giới. Ảnh: Flickr
Từ đường cong đến cảm giác tốc độ
Streamline Moderne thường thể hiện một ngôn ngữ hình thức rõ ràng: trục ngang chiếm ưu thế, các khối được làm gọn bằng đường cong liền mạch, và trang trí được loại bỏ đến mức tối thiểu. Trên các mặt đứng chính, cảm giác bành trướng theo phương ngang được nhấn mạnh bằng dải cửa sổ kéo dài, gờ chỉ ngang và các dải ốp chạy suốt mặt tiền. Nếu xuất hiện yếu tố dọc thì thường tập trung quanh lối vào để tạo điểm nhấn. Kiến trúc sử dụng nhiều thủ pháp bo góc – đầu hồi, ô cửa, ban công đều có dạng cong – cùng những khối nhô tròn hoặc bán trụ góp phần tăng cảm giác khí động học.
1. Hình khối và tỉ lệ
Các món đồ nội thất và chi tiết kiến trúc thường được xử lý bo tròn ở những điểm giao nhau như góc bàn, mép tủ, tay vịn hoặc đầu giường. Kiểu dáng giọt nước, viên đạn hay khối trụ là những hình khối quen thuộc. Về tỉ lệ, thiết kế thường ưu tiên chiều ngang và dáng thấp, thường thấy ở thấy ở sofa dạng băng dài, bàn cà phê dẹt, kệ sách chạy dọc tường. Các bề mặt được làm phẳng, ghép nối khéo léo để không lộ mối nối, giúp tổng thể trở nên liền lạc.
Công trình Mies Van Der Rohe Fanrworth. Ảnh: marco2001
Phần lớn công trình Streamline có mái bằng, được che sau dãy tường chắn parapet. Trên parapet thường gắn thêm lan can ống thép, khiến công trình trông giống như boong tàu. Ảnh hưởng hàng hải còn thể hiện rõ qua cửa sổ tròn kiểu porthole, lan can ống trên ban công, cầu thang ngoài trời và cả những chi tiết giả đinh tán gợi liên tưởng đến vỏ tàu. Với các tòa nhà quy mô lớn, tầng trên thường được thiết kế lùi vào trong, khiến cho khối nhà nhẹ hơn về mặt thị giác và nhấn mạnh nhịp ngang của mặt đứng.
Kiến trúc Streamline Moderne thường có mái bằng, các tầng trên giật cấp lùi lại phía sau. Nhà ga Marine Air Terminal ở sân bay LaGuardia. Ảnh: Flickr
2. Đường nét và bố cục
Một nét đặc trưng của phong cách Streamline Moderne là các đường ngang kéo dài liên tục, còn gọi là “speed lines”, xuất hiện dưới dạng rãnh soi, gờ chỉ hay dải ốp trên tủ, kệ hoặc vách ngăn. Ở các không gian lớn, trần và tường thường được nối với nhau bằng mảng uốn cong nhằm hạn chế cảm giác thô cứng của góc vuông.
3. Vật liệu và cách xử lý bề mặt
Kim loại sáng bóng được khai thác rộng rãi, đặc biệt là thép ống, thép mạ chrome hay inox, thường thấy ở khung ghế, chân bàn, tay vịn hoặc nẹp tường. Kính mờ và kính khối được dùng để phân chia không gian, đem lại hiệu ứng ánh sáng dịu và và tăng độ trong suốt. Nhựa tổng hợp như Bakelite thường được dùng cho tay nắm, công tắc hay phụ kiện nhỏ. Gỗ được hoàn thiện bằng veneer vân nhỏ hoặc sơn phẳng từ bán bóng đến bóng gương, tránh hoàn toàn chạm khắc cầu kỳ. Bảng màu thiên về trung tính như trắng, kem, xám nhạt, đôi khi điểm bằng mảng màu pastel nhẹ hoặc chi tiết đen mảnh để tăng độ tương phản.
Ngôi nhà Cedric Gibbons / Dolores Del Rio là một kiệt tác của phong cách Streamline Moderne. Ảnh: Trevor Tondro
Mặt tiền mang tính biểu tượng của ngôi nhà Cedric Gibbons/Dolores del Rio vẫn còn giữ nguyên cánh cửa bọc thép không gỉ từ năm 1930. Ảnh: Trevor Tondro
4. Chiếu sáng
Đèn treo và đèn tường thường sử dụng chụp kính mờ uốn cong, kết hợp chi tiết kim loại mảnh. Ánh sáng được phân bổ đều, tránh chói gắt, tôn lên các đường cong và mặt bo tròn. Bố trí đèn thường nhấn theo phương ngang, tạo hiệu ứng “rửa” bề mặt. Các chi tiết kỹ thuật như đui đèn, viền ốp, mạ kim loại đồng bộ với tay nắm và tay vịn, giúp toàn bộ không gian giữ được tính thống nhất.
Ứng dụng phong cách Streamline Moderne vào thiết kế nội thất
Xác định trục ngang ngay từ mặt bằng: Không gian theo Streamline Moderne thường nhấn mạnh cảm giác trải dài theo phương ngang. Vì vậy, đồ đạc nên được tổ chức thành các dải song song: kệ thấp chạy sát tường, mảng ốp hoặc hệ đèn tường bố trí theo tuyến. Các khối chính như sofa, tủ kệ hay bàn dài nên có tỷ lệ thấp, tạo mặt bằng thoáng và liên tục.
Ảnh: Trevor Tondro
Kiểm soát bán kính bo tròn: Mọi chi tiết bo mép, từ tay vịn, cạnh bàn cho đến đầu hồi tủ, nên tuân theo cùng một hệ quy tắc để tránh sự rối mắt. Mối nối và điểm kết thúc cần được giấu hoặc xử lý bằng nẹp mảnh, ưu tiên loại âm hoặc kim loại mỏng, nhằm giữ cho các đường cong và mặt phẳng nối tiếp một cách liền lạc.
Vật liệu và bề mặt hoàn thiện: Bộ vật liệu thường gặp là thép hoặc chrome bóng, kết hợp kính mờ hoặc kính khối, cùng với gỗ sơn nhẵn. Nên hạn chế dùng gỗ vân lớn hoặc đá có hoa văn phức tạp; nếu cần tạo điểm nhấn thì chỉ nên dùng ở diện tích nhỏ. Bề mặt bóng tạo hiệu ứng thị giác rõ nét nhưng dễ để lại dấu vết khi sử dụng; vì vậy có thể chọn sơn bán bóng cho khu vực tiếp xúc nhiều, bề mặt bóng gương chỉ nên dùng ở các mảng nhấn.
Bảng màu: Nền thường sử dụng trắng, kem hoặc xám nhạt. Một tông pastel nhẹ hoặc chi tiết đen mảnh có thể được thêm vào để tạo điểm neo thị giác. Tránh đặt quá nhiều màu nhạt cạnh nhau; nên chọn một đến hai gam làm chủ đạo, các màu còn lại đóng vai trò bổ trợ.
Ảnh: Tripod Agency
Đồ nội thất rời và cố định: Đối với nội thất rời, ghế khung thép ống, sofa bo góc và bàn mặt cong là lựa chọn phù hợp; cần tránh chi tiết cổ điển như chân tiện hay phào nẹp dày. Với hệ tủ và đồ cố định, giải pháp thường gặp là cánh phẳng, tay nắm dạng ống, rãnh soi ngang. Trong bếp và phòng tắm, có thể sử dụng tay nắm chrome, gờ chỉ ngang, kính mờ hoặc mảng kính khối để tăng sáng cho không gian.
Chiếu sáng: Chiếu sáng tổng quát có thể dùng đèn âm trần hoặc dải đèn hắt cove chạy ngang để nhấn mạnh các đường ngang đặc trưng. Ánh sáng hắt tường và trần có thể làm nổi bật bề mặt bo cong, nhưng cần ưu tiên thiết kế tối giản, cần tránh chóa đèn cầu kỳ.
Bảo trì: Bề mặt bóng yêu cầu vệ sinh thường xuyên; ở các chi tiết tiếp xúc nhiều nên dùng phụ kiện chống bám vân tay. Sàn khu vực ẩm cần có độ nhám vừa đủ để tránh trơn trượt.
Ảnh: Trevor Tondro
Ảnh: Trevor Tondro
Bên cạnh những trào lưu đã làm nên cách mạng trong thiết kế nội thất và kiến trúc, vẫn tồn tại nhiều phong cách ít được biết đến dù từng có khoảnh khắc tỏa sáng riêng. Series Hidden Gems khám phá những cái tên có thể bạn chưa từng nghe qua, khơi gợi nguồn cảm hứng sáng tạo mới mẻ để ứng dụng tinh tế vào không gian sống hiện đại.
Thực hiện: Bảo Trân
Đọc thêm:
Phong cách Danish Pastel: Bắc Âu ngọt ngào
Ngôn ngữ thiết kế của phong cách nhiệt đới
Phong cách chiết trung trong nội thất: Đa dạng nhưng thống nhất
