Riken Yamamoto sinh ra tại Bắc Kinh năm 1945. Ngay sau khi Thế chiến II kết thúc, ông cùng gia đình chuyển đến Yokohama và sinh sống trong một ngôi nhà mô phỏng theo phong cách machiya truyền thống của Nhật Bản – những ngôi nhà đô thị bằng gỗ dài với mặt tiền làm cửa hàng và sân trong. Hiệu thuốc của mẹ ông hướng ra phố, còn khu sinh hoạt gia đình nằm ở phía sau. Ông hồi tưởng: “Ở đó từng có một ngưỡng cửa phân chia một bên là không gian gia đình, bên kia dành cho cộng đồng. Tôi lớn lên trong khoảng giao thoa ấy.”
Kiến trúc sư Riken Yamamoto. Ảnh: Tom Welsh
Vị trí trung gian ấy vẫn là kim chỉ nam xuyên suốt sự nghiệp kiến trúc kéo dài hơn nửa thế kỷ của vị kiến trúc sư ở độ tuổi bát tuần này. Cách tiếp cận kiến trúc xóa nhòa ranh giới đã định hình mọi thiết kế của Riken Yamamoto. Các công trình tiêu biểu của ông có thể kể đến là: Biệt thự Yamakawa (1977) với không gian mở ra bốn phía, hay trung tâm đa chức năng The Circle (2020) tại Sân bay Zürich. Tất cả đều hiện thực hóa triết lý thiết kế của ông một cách cụ thể.
Biệt thự Yamakawa. Ảnh: Tomio Ohashi
Khi nhận giải Pritzker năm 2024, ông phát biểu: “Xu hướng kiến trúc đương đại đề cao sự riêng tư theo cách cắt đứt mối liên hệ cộng đồng. Nhưng chúng ta hoàn toàn có thể tôn trọng không gian cá nhân mà vẫn chung sống hài hòa, kết nối các nền văn hóa và thế hệ.” Với Riken Yamamoto, việc xóa nhòa ranh giới trong-ngoài, riêng-chung không chỉ tạo nên những không gian sống tuyệt vời hơn, mà còn kiến tạo những cộng đồng bền chặt hơn.
ELLE Decoration mời bạn đọc cùng tìm hiểu về triết lý về ranh giới công – tư để kiến tạo cộng đồng bền vững của kiến trúc sư Riken Yamamoto qua bài phỏng vấn sau.
Khái niệm cộng đồng thường xuất hiện trong các cuộc thảo luận về động lực sáng tác của ông. Theo ông, kiến trúc sư có thể giúp xây dựng cảm giác thuộc về như thế nào?
Việc lắng nghe những người sẽ sử dụng công trình hoặc không gian đó vô cùng quan trọng. Giao tiếp chính là yếu tố then chốt trong công việc của tôi, bởi đó là cách tôi thấu hiểu nên tạo ra bản thiết kế như thế nào, không gian đang cần gắn kết ra sao, và kiến trúc có thể thúc đẩy đối thoại như thế nào. Sứ mệnh của kiến trúc sư chính là nuôi dưỡng kết nối – với khách hàng, người sử dụng, và cả những vị khách lưu trú ngắn ngày. Đó chính là sức mạnh của kiến trúc.
Ông đã làm việc tại nhiều quốc gia và thị trường, luôn pha trộn khái niệm không gian công và tư. Vậy ông có gặp thách thức đặc biệt nào khi hành nghề ở quy mô quốc tế không?
Tôi không thấy có thách thức nào cả, bởi điều đầu tiên chúng tôi làm với mỗi dự án là xác định rõ khái niệm “công” và “tư” trong bối cảnh cụ thể đó. Nói cách khác, chúng tôi tìm hiểu mối quan hệ giữa công trình và môi trường xung quanh nó. Nguyên tắc này áp dụng cho mọi loại dự án, từ thiết kế sân bay theo yêu cầu của chủ đầu tư, đến xây dựng ngôi nhà nhỏ cho một cá nhân. Dù đó là tòa tháp lớn, một đất nước khác hay một nền văn hóa mới, nền tảng vẫn luôn giống nhau: thấu hiểu ý nghĩa của không gian công và tư trong từng bối cảnh cụ thể.
Khu phức hợp Jian Wai SOHO tại Trung Quốc. Ảnh: Riken Yamamoto & Field Shop
Khi nhận giải Crystal Award tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới, ông có đề cập kiến trúc chính là ký ức của cộng đồng. Ông có thể giải thích rõ hơn về điều này?
Kiến trúc sở hữu sức mạnh đặc biệt bởi môi trường xây dựng chính là hiện thân của ký ức tập thể. Kiến trúc chính là điểm kết nối của cộng đồng hiện tại với thế hệ tương lai – con người có thể đến rồi đi, nhưng công trình chúng ta xây dựng sẽ trường tồn. Nhiều thế hệ sẽ cùng sử dụng một tòa nhà; họ sinh ra và mất đi trong không gian ấy, biến nó thành một phần cuộc sống, thành biểu tượng, thành ký ức về cộng đồng đã từng tồn tại trước chúng ta. Kiến trúc có khả năng lưu giữ và khơi gợi ký ức cho con người.
Theo ông, đặc tính này có tồn tại trong mọi công trình kiến trúc?
Kiến trúc có thể thúc đẩy và xây dựng cộng đồng, hoặc không. Đây hoàn toàn là lựa chọn của kiến trúc sư. Tôi luôn nỗ lực truyền tải triết lý ấy, nuôi dưỡng ý thức về cộng đồng và sự gắn kết. Chính điều này đưa con người trở về với cộng đồng của họ. Hãy nghĩ về quê hương hay ngôi nhà tuổi thơ của mình. Nhiều người khao khát trở lại những nơi trong quá khứ bởi nơi đó lưu giữ ký ức cộng đồng – không chỉ về gia đình mà còn cả cuộc sống cùng những người hàng xóm. Việc tạo ra những không gian để con người cùng chung sống là vô cùng quan trọng, bởi đó mới chính là ý nghĩa đích thực của cộng đồng.
Nhà ở xã hội Hotakubo. Ảnh: Tomio Ohashi
Trong bối cảnh các cuộc xung đột tại châu Âu và Trung Đông đang chia rẽ cộng đồng, theo ông, kiến trúc sư có thể đóng vai trò gì trong việc tái thiết cộng đồng?
Đây là vấn đề nan giải khi mọi thứ đang bị phá hủy, không chỉ công trình mà toàn bộ làng mạc. Điều này đe dọa nghiêm trọng đến sự kế thừa của cộng đồng. Khi thời điểm tái thiết đến, chúng ta cần gìn giữ những giá trị kiến trúc và xây dựng lại, dù chỉ từ những điều nhỏ bé nhất. Cách này sẽ khôi phục các yếu tố quan trọng. Hiện tại, hầu hết kiến trúc ở Gaza đã bị phá hủy, nhiều nơi ở Ukraine cũng đang biến mất. Nhưng điều tương tự từng xảy ra ở Nhật Bản sau Thế chiến II khi nhiều địa điểm bị tàn phá bởi bom Mỹ. Khi ấy, chúng tôi gần như không còn gì để lưu giữ truyền thống. Trải nghiệm đó thay đổi hoàn toàn tư duy của chúng tôi. Từ đó, chúng tôi ý thức được rằng phải bảo tồn và đấu tranh cho kiến trúc, vì nếu không, chúng ta đang hủy hoại ký ức.
Điều cốt lõi nào ông muốn truyền lại cho thế hệ kiến trúc sư kế tiếp?
Hãy thấu hiểu những trăn trở của cộng đồng. Và không ngừng tự hỏi: “Làm thế nào để chúng ta tiếp tục kiên trì sứ mệnh này?”
Thực hiện: Hoàng Lê | Theo: Monocle
Xem thêm
Kiến trúc sư Riken Yamamoto đoạt giải Pritzker Architecture Prize 2024
Kiến trúc sư Taichi Saito: Cảnh quan hiền hòa kết nối con người với thiên nhiên
Kiến trúc sư Kazuyo Sejima: Nền tảng từ góc nhìn khác biệt và trí tưởng tượng phong phú
