Chất xám trong các ngành thiết kế đổ dồn vào những thành phố lớn, nơi có nhiều va đập, những mối quan hệ, những đơn đặt hàng. Cùng với đó, cám dỗ đô thị bào mòn tư duy và cảm giác thiết kế. Người kiến trúc sư ít khi tự vấn xem điều gì giản dị, thực sự cần kíp cho đời sống. Sản phẩm thiết kế đính kèm tầng tầng lớp lớp phù du của chủ nghĩa tiêu dùng.
Tôi quen biết cặp đôi sáng lập studio Chimnon từ tám năm trước, thời điểm kiến trúc đương đại Việt Nam bắt đầu được thế giới biết đến [*]. Khi đó, họ là những kiến trúc sư có vài năm kinh nghiệm, anh Hoàng Lê đồng thời còn là một nhiếp ảnh gia kiến trúc, còn tôi vẫn đang là sinh viên thực tập. Trên đà phát triển sự nghiệp, các nhà thiết kế trẻ vẫn luôn trăn trở những cách thức, những giải pháp thật thà, tránh sa vào hào nhoáng hình thức để bắt mắt truyền thông.
[*]Từ 2012 đến 2018, kiến trúc Việt liên tiếp khẳng định mình qua những festival kiến trúc trên thế giới. Các nền tảng trực tuyến cũng thường xuyên đăng tải công trình đến từ Việt Nam. Dù chưa có thống kê chính thức, những sự nổi bật của kiến trúc Việt Nam là không thể phủ nhận. Tuy nhiên, “nổi bật” không đồng nghĩa với “đánh động”.
Hai kiến trúc sư, đồng thời là chủ nhân của căn nhà ở nông thôn Hòa Bình, tự chụp trước nhà cấp IV cũ.
Và rồi họ rời Thủ đô về tỉnh lẻ, tách biệt khỏi những ồn ào xô bồ. Quyết định này hẳn chẳng mấy liên quan đến trào lưu “bỏ phố về rừng”, hay cơn sốt đất vùng ven Hà Nội làm nơi nghỉ dưỡng. Những mong mỏi nhất thời như vậy có thể sẽ không gây dựng được một đời sống lâu dài, và họ hẳn không có một cơ ngơi đầy đặn như hiện giờ.
Tổng thể công trình.
Họ gây dựng từ đầu. Từ nền cấp IV sẵn có, ngôi nhà nông thôn được mở rộng ra xung quanh, nương theo địa hình địa vật. Việc này gần giống với cách hoạch định dân gian, khi mọi thứ rộng dần, đủ dần, đúng dần, không xoá bỏ cái cũ. Khuôn viên là tập hợp của nhiều khối nhỏ phù hợp với tầm thước con người.
Ngót nghét nửa thế kỷ, khẩu quyết “Nhà kiên cố phải làm bằng bê tông” hằn sâu và đóng khung tư duy xây dựng của người Việt, từ đô thị về nông thôn. Nhưng chừng ấy thời gian đã minh chứng một nghịch lý: kết cấu bê tông gạch xây kém linh hoạt, những sản phẩm xây dựng không-có-khả-năng-mở-rộng phải đập bỏ để làm mới. Sức bền của bê tông cốt thép hoá ra không bền vững, thậm chí còn là trở ngại cho nhu cầu tương lai. Khi nhìn tổng thể một bức tranh xây dựng dân dụng, ta kinh ngạc trước sự thừa mứa vật liệu.
Trong thiên nhiên um tùm, các kiến trúc sư chọn kết cấu thép – mái lợp tôn – tường bao gạch xây. Một hướng xử lý gọn gàng, nhẹ nhàng hơn, giảm khối lượng vật liệu sử dụng. Công trình thấm thía tinh thần “chạm nhẹ vào đất” mà Glenn Murcutt – kiến trúc sư Úc đầu tiên được trao tặng giải Pritzker năm 2002, thường nhắc tới.
Các khối nhà khiêm tốn với cây cối của vùng nông thôn xung quanh. Cảnh quan và nền đất gần như nguyên trạng, những ưu đãi của thiên nhiên được bảo toàn. Bãi cát trước hiên là nơi trẻ con chơi.
Mỗi khối nhà đều có diện tích vừa đủ, nhằm hạn chế can thiệp thô bạo vào những chênh lệch địa hình. Nền đất tự nhiên để nước có thể thẩm thấu dễ dàng và hơi ẩm tích trữ cho những ngày khô nắng. Tôi còn nhớ y nguyên cảm giác, mỗi ngày hè di chuyển từ trung tâm chảo nhiệt đô thị về với không gian dịu mát hơi ẩm từ đất, mới nhận ra thường nhật ngột ngạt đến chừng nào.
Công nghiệp hoá sản xuất và thương mại hoá xây dựng làm nhà cửa đâu đâu cũng giống nhau. Mặt tiền vô hồn, đồng phục, dửng dưng với con người. Tính sinh động trở thành đặc điểm và đặc quyền của thứ kiến trúc tốt. Ở đây, kiến trúc đối thoại với tôi bằng ngôn ngữ hình thể. Có khối đứng, khối nằm. Có khối an tọa, có khối thì khấp khởi chực chờ bay.
Công trình chính nằm hiền hoà dưới những cây lớn, kết thúc bằng phần ống khói vút cao lên. Cuối tổng thể còn một khối tháp cao hơn, bên trên là bể chứa nước, phía dưới là hai phòng ngủ và vẽ, diện tích vừa đủ và hữu dụng. Phần mái nhà xe đứng trên hai cột, độc lập với phần tường bao bên dưới, cảm giác như lơ lửng trên không. Mái hiên thì gần như dính nhẹ vào mái chính. Từng cấu kiện kết cấu như nguyên liệu của một món ăn, khi dọn lên bàn ăn vẫn giữ được vẻ ban đầu ở mức tối đa, mà không trải qua các biến đổi.
Khối nhà chính “nằm” dài với khoảng hiên sâu.
Khối “đứng”.
Khối chực chờ “bay”.
Ảnh: Hoàng Lê
Bên trong những khối phụ đều có những phòng nhỏ ấm cúng.
Tôi nghe anh Hoàng chia sẻ về một đời sống đẹp sẽ hiển hiện trên kiến trúc, và người lại, kiến trúc đẹp sẽ biểu lộ đầy đủ sinh hoạt hàng ngày. Một mối quan hệ giữa hình thức và nội dung. Nhà của anh chị thể hiện một đời sống như thế. Một ngôi nhà nông thôn nhưng người đô thị không mất thời gian để hoà nhập; nhịp sống vừa vặn, không kênh kiệu khó gần, nhưng cũng không suồng sã xuề xoà. Giá sách lớn với mặt sau là hệ tủ và ban thờ tích hợp. Đặt bàn thờ ngang hàng với sách vở, âu cũng là cái ý hay. Vật nội thất lớn này vừa đủ để tạo thành một hành lang riêng tư cho sinh hoạt của gia đình, phân định với khách khứa bên ngoài. Từng không gian đều hoà nhập với thiên nhiên, với những ô cửa mở ra kín đáo hoặc phóng khoáng tuỳ vào công năng sử dụng.
Không gian sinh hoạt chung, với bàn thờ đặt trong một giá sách lớn.
Mặt sau hệ giá sách là tủ đồ của gia đình. Hệ giá – tủ phân tách không gian sinh hoạt chung với các phòng riêng của gia đình.
Một không gian chuyển tiếp giữa trong và ngoài, chung và riêng, sáng và tối, nóng và lạnh, thăm dò và nương náu, hiên hè là một yếu tố sắp đặt mang lại những trải nghiệm địa phương, khí hậu và cảnh vật ưu đãi, lối sống thư giãn.
Bếp trong nhà cửa sổ thông thoáng.
Bếp ngoài nhà sắp xếp gọn gàng ngăn nắp.
Phòng trẻ con trong nhà chính với hệ giường treo.
Phòng tắm cũng ngập tràn ánh nắng, cây cỏ lan tới sát chân cửa.
Phòng làm việc của gia chủ, đại bản doanh của Chimnon studio và 814lab.
Phòng ngủ giản dị và dịu dàng.
Giới thiết kế không lạ gì những khái niệm “wabi” (đơn sơ), “sabi” (cô tịch), “shiori” (mềm mại). Thế nhưng ở xứ Phù tang, vào những năm tháng cuối đời làm nghệ thuật, thi nhân Basho[**] đưa “karumi” (thanh thoát) lên làm chuẩn mực cao nhất. Ngôi nhà Hoà Bình đã gợi trúng ý tưởng mà tôi tâm đắc.
[**]Basho: một thi sĩ thơ haiku vào thế kỉ XVII, nổi danh ở Nhật Bản và trên toàn thế giới. Đoạn viết về các ý niệm wabi, sabi, shiori, karumi lấy từ tiểu thuyết Sanshiro của nhà văn Natsume Soseki, cũng là một trong những tác gia xuất sắc nhất thời Minh Trị.
Trong cơn lốc tiêu thụ, thói quen dư thừa là căn bệnh trầm kha của kiến trúc. Vật liệu ốp lát, hoàn thiện, các chi tiết đắp điếm vào cho một diện mạo nổi bật, hoặc bắt chước hình ảnh ở đâu đó, lãng quên đi những thông điệp nhân bản. Nhưng thừa thãi nhiều thì những dự án chừng mực càng trở nên quý giá. Sử dụng chất liệu thô mộc, giản dị là đủ, và cũng chỉ có cách đó mới làm những vật chất vô trí có thể cất lên những lời chân thực.
Hai kiến trúc sư, đồng thời là chủ nhân của căn nhà, tự chụp sau khi cải tạo.
Thực hiện: Nguyễn H.Quân | Ảnh: Chimnon Studio
Xem thêm:
Ngôi nhà di sản Valencia: Thiên đường sáng tạo đầy sắc màu
Alloa Hills Weekend House: Nhà nghỉ dưỡng từ gạch tái chế ở Gandhinagar
