Tác phẩm nổi tiếng Đẹp và Buồn (Utsukushisa to Kanashimi to) của nhà văn đoạt giải Nobel Kawabata Yasunari là bức tranh tâm lý sâu sắc về tình yêu, nỗi đau và sự trả thù. Xuất bản năm 1964, tiểu thuyết đã khắc họa một mối tình đầy bi kịch giữa nhà văn Oki Toshio và cô gái trẻ Ueno Otoko, người sau này trở thành một nữ họa sĩ tài năng. Mối quan hệ tan vỡ này để lại những vết thương không thể hàn gắn, đặc biệt với Otoko, người phải chịu đựng nỗi đau mất con và tổn thương tâm lý sâu sắc.
Tiểu thuyết Đẹp và Buồn.
Hai mươi bốn năm sau bi kịch, số phận đưa đẩy họ gặp lại nhau, khi Oki tìm đến Kyoto thăm Otoko và vô tình khuấy động lại quá khứ đau thương. Giữa bối cảnh này, Keiko, cô học trò trẻ đẹp và đầy tham vọng của Otoko, bước vào câu chuyện với ý định trả thù thay cho người thầy mình yêu mến, tạo nên một tam giác tình yêu đầy phức tạp và bi kịch.
Với bút pháp tinh tế và đậm chất thơ, Kawabata đã dựng lên một thế giới nơi cái đẹp và nỗi buồn luôn song hành, phản ánh tinh thần mono no aware – vẻ đẹp mong manh và khắc khoải của vạn vật. Trong không gian tâm lý đó, lâu đài mùa hè bên hồ Biwa trở thành một nhân vật thầm lặng nhưng đầy sức nặng biểu tượng – nơi trú ngụ của Otoko và Keiko, đồng thời là không gian phản chiếu những tầng sâu phức tạp trong tâm hồn các nhân vật.
Lâu đài mùa hè – Nơi phản chiếu tâm hồn
Trong tiểu thuyết Đẹp và Buồn, lâu đài mùa hè bên hồ Biwa không chỉ là nơi trú ngụ của nữ hoạ sĩ Otoko và cô học trò Keiko, mà còn là một nhân vật thầm lặng, mang tính biểu tượng sâu sắc. Nằm cách xa sự nhộn nhịp của đô thị Kyoto, không gian sống này được Kawabata khắc hoạ với sự đặc trưng của nền văn hóa Nhật Bản, nơi mỗi chi tiết kiến trúc đều chất chứa những ý nghĩa triết học và tâm linh.
Ảnh: Sưu tầm
Lâu đài mùa hè có kiến trúc nửa truyền thống, nửa hiện đại, như chính số phận của Otoko – người phụ nữ vừa bị trói buộc bởi quá khứ đau thương, vừa cố gắng xây dựng một hiện tại mới. Đặc điểm nổi bật của lâu đài mùa hè là cách Kawabata miêu tả sự chuyển đổi của ánh sáng trong không gian. Những tấm shoji (cửa trượt) và fusuma (vách ngăn) tạo nên trò chơi ánh sáng – bóng tối tinh tế, phản ánh nguyên lý in-ei (bóng râm) trong thẩm mỹ Nhật Bản.
Quyển sách từng được chuyển thể thành phim vào năm 1965.
“Ánh nắng dịu của buổi chiều tà xuyên qua lớp giấy washi mỏng manh, tạo nên những vệt sáng mờ ảo trên sàn tatami, trong khi các góc phòng vẫn chìm trong bóng tối sâu thẳm” – đoạn văn này không chỉ mô tả hiệu ứng ánh sáng trong kiến trúc mà còn là ẩn dụ cho tâm hồn Otoko: nửa sáng – nửa tối, nửa chấp nhận – nửa chống cự. Nhà văn Kawabata đã sử dụng nguyên lý wabi-sabi – vẻ đẹp của sự không hoàn hảo và phù du – để xây dựng không gian lâu đài mùa hè. Mỗi góc nhà, từ tokonoma (góc trưng bày) đến engawa (hành lang gỗ), đều được thiết kế để tạo ra sự tương phản giữa ánh sáng và bóng tối, giữa hiện diện và vắng mặt.
Hồ Biwa – Tấm gương phản chiếu nội tâm
Yếu tố đặc biệt làm nên sức hút của lâu đài mùa hè chính là vị trí của nó: bên cạnh hồ Biwa huyền thoại – hồ nước ngọt lớn nhất Nhật Bản. Kawabata sử dụng hình ảnh mặt hồ như một phần mở rộng của không gian sống, nơi các nhân vật nhìn thấy phản chiếu của chính mình và của thiên nhiên xung quanh.
Những mái nhà soi bóng mình xuống mặt hồ Biwa, bối cảnh trong truyện.
“Từ cửa sổ lâu đài, Otoko thường ngắm nhìn mặt hồ Biwa trong các mùa khác nhau: mùa xuân phủ đầy hoa anh đào rơi, mùa hạ với những cơn mưa rào xối xả, mùa thu với lá phong đỏ rực, mùa đông với tuyết trắng phủ khắp mặt hồ. Mỗi mùa là một trạng thái tâm hồn khác nhau của người phụ nữ ấy”.
Mối quan hệ giữa lâu đài và hồ Biwa là mối quan hệ tương hỗ. Hồ nước không chỉ là phong cảnh thiên nhiên bên ngoài, mà còn thẩm thấu vào không gian sống thông qua những phản chiếu ánh sáng, những âm thanh và thậm chí là cả mùi hương. Đây là minh chứng cho nguyên lý “shakkei” (vay mượn phong cảnh) trong kiến trúc vườn Nhật bản.
Khu vườn Nhật – Cầu nối giữa con người và thiên nhiên
Lâu đài mùa hè không thể tách rời khỏi khu vườn Nhật Bản xung quanh nó. Đây không chỉ là không gian chuyển tiếp giữa kiến trúc và thiên nhiên, mà còn là nơi các nhân vật tìm đến để suy ngẫm và đối diện với chính mình.
“Khu vườn đá với những tảng đá được bố trí tinh tế, con đường lát sỏi uốn lượn và chiếc cầu nhỏ bắc qua dòng suối nhân tạo – tất cả tạo nên một vũ trụ thu nhỏ, nơi Otoko và Keiko thường dạo bước trong im lặng, mỗi người chìm đắm trong thế giới nội tâm của riêng mình”.
Khu vườn trong lâu đài mùa hè dường như được thiết kế theo triết lý ma – khoảng trống có ý nghĩa – một khái niệm cốt lõi trong thẩm mỹ Nhật Bản. Những khoảng trống giữa các yếu tố trong vườn không phải là sự thiếu vắng, mà là không gian cho trí tưởng tượng và cảm xúc, giống như những khoảng lặng trong âm nhạc hay những mảng trắng trong hội hoạ.
Không gian riêng và chung
Điểm đặc sắc trong cách Kawabata xây dựng không gian lâu đài mùa hè là sự phân chia tinh tế giữa không gian riêng tư và công cộng. Các phòng trong lâu đài được sắp xếp theo nguyên tắc “oke” – độ sâu tăng dần từ ngoài vào trong, từ công cộng đến riêng tư.
“Phòng khách rộng rãi với cửa kính nhìn ra hồ Biwa là nơi Otoko tiếp khách và dạy Keiko vẽ tranh. Sâu hơn là phòng trà – không gian bán riêng tư nơi diễn ra những cuộc chuyện trò sâu sắc. Và sâu nhất là phòng ngủ của Otoko – một không gian gần như biệt lập, nơi cô cất giữ những kỷ vật của quá khứ với Oki”.
Cấu trúc không gian trong lâu đài mùa hè phản ánh cấu trúc tâm hồn của Otoko – người phụ nữ có nhiều lớp lang, nhiều ngăn cách. Mỗi lớp không gian tương ứng với một lớp ký ức và cảm xúc.
Âm thanh trong không gian
Một khía cạnh ít được chú ý nhưng vô cùng quan trọng trong không gian lâu đài mùa hè là âm thanh. Kawabata đặc biệt chú trọng đến yếu tố này, khiến không gian trở nên đa chiều và sống động hơn.
“Tiếng mưa rơi trên mái ngói, tiếng gió thổi qua hành lang engawa, tiếng chuông chùa vọng lại từ xa hay đơn giản là âm thanh của sự im lặng – tất cả đều là một phần không thể thiếu của không gian sống. Đặc biệt, tiếng nước hồ Biwa vỗ nhẹ vào bờ như một điệp khúc không ngừng nghỉ, nhắc nhở về dòng thời gian trôi chảy”.
Kawabata hiểu rất rõ vai trò của âm thanh trong việc định hình không gian. Trong lâu đài mùa hè, âm thanh không chỉ là yếu tố bổ trợ, mà còn là phần cấu thành của kiến trúc không gian, phản ánh triết lý “ma-ai” – khoảng cách thích hợp giữa con người và môi trường.
Kiến trúc như ngôn ngữ của tâm hồn
Có lẽ lâu đài mùa hè trong thiên truyện Đẹp và Buồn của Kawabata không chỉ là một chốn về, một kiểu mẫu kiến trúc, mà còn là một thứ ngôn ngữ vô lời để diễn đạt tâm hồn nhân vật. Mỗi chi tiết không gian – từ ánh sáng, bóng tối, vật liệu đến âm thanh – đều được nhà văn lớn Kawabata chọn lọc cẩn thận để tạo nên một bức tranh tổng thể về không gian sống phản chiếu nội tâm. Không gian đó là một trong những minh chứng rõ nét nhất cho tài năng của Kawabata trong việc biến không gian sống thành một nhân vật đầy sức sống. Giống như cách các nhân vật con người được xây dựng với những mâu thuẫn và phức tạp nội tâm, lâu đài mùa hè cũng chất chứa những mâu thuẫn và phức tạp của riêng nó – vừa tĩnh vừa động, vừa truyền thống vừa hiện đại, vừa cô độc vừa gắn kết.
Lâu đài mùa hè của Kawabata, vì vậy, vượt ngoài một bối cảnh tiểu thuyết, mà còn là một ví dụ sống động về cách không gian sống có thể trở thành ngôn ngữ biểu đạt trong văn chương – một ngôn ngữ đẹp đẽ, sâu sắc và đầy chất thơ.
Thực hiện: Hoài Thu | Ảnh: Sưu tầm
Xem thêm:
Sự giao thoa giữa con người và không gian sống qua sách
Những tựa sách nghệ thuật và văn hóa giàu chất thơ
Những tựa sách khắc họa vẻ đẹp các ngành nghề qua lăng kính nhiếp ảnh
