Gạch ốp tường khi du nhập vào Tây Ban Nha ở thời kỳ đầu (thế kỷ 12), các nghệ nhân chế tác vẫn chưa vượt khỏi khuôn phép, định kiến của văn hóa và các đạo luật tôn giáo đương thời. Tất cả phong cách kiến trúc, trang trí đều mang mục đích chung là biểu đạt vẻ đẹp, tình yêu, niềm tin, lòng thành kính với tôn giáo, với đấng tối cao, với quyền uy của người chủ sở hữu công trình. Việc chế tác Azulejo cũng không là ngoại lệ, cho đến khi du nhập vào Seville (thế kỷ 13), những giao thoa trong văn hóa, tôn giáo và yếu tố bản địa đã phát triển Azulejo lên một phong cách mới.
Đường cong España Một trong những điểm đến lý tưởng dành cho người yêu thích nghệ thuật Azulejo là Quảng trường Tây Ban Nha (Plaza de España) trong công viên Maria Luisa ở Seville, do kiến trúc sư Aníbal González thiết kế. Công trình hình thành từ năm 1928 để phục vụ triển lãm quốc tế Ibero-American 1929. Ngoài điểm nhấn độc đáo về kiến trúc đường cong hình bán nguyệt, mang sự hòa trộn các phong cách Phục hưng, Moorish, phong cách Mudéjar biến thể… dấu ấn nổi bật khác chính là việc sử dụng chất liệu Azulejo trong trang trí phần mặt tiền của công trình.
Azulejo ở giáo đường, khách sạn, các dãy hành lang công cộng, quầy bar, chợ, biển hiệu tên đường, nhà riêng, kể cả công trình đồ sộ Plaza de España… tại Seville đều chung nơi xuất xứ là khu lò gốm ở Triana – tiếp giáp bờ sông Guadalquivir – cách trung tâm phố cổ qua cây cầu Triana (Puente de Triana).
Ứng dụng kỹ thuật vẽ “tam lam” ở Plaza de España thể hiện hoa văn hình học, hoa dây… du nhập từ Á Đông qua sản phẩm đồ sứ xuất dương theo tàu buôn công ty Đông Ấn vào châu Âu từ thế kỷ 17.
50 tỉnh thành và vùng tự trị của Tây Ban Nha được xếp theo thứ tự chữ cái, thể hiện qua phong cảnh hoặc tích truyện vẽ trên nền gạch ốp Azulejo, tạo cho diện mạo đường cong của Plaza de España càng thêm nổi bật và ấn tượng. Mỗi ô trang trí bao gồm bức ảnh chính của tỉnh, tên gọi, huy hiệu cùng chuỗi hoa văn trang trí và bản đồ địa giới… Tất cả đều được thể hiện bằng kỹ thuật Azulejo phối cùng màu sắc và đường nét hội họa, tạo nên từng tác phẩm đỉnh cao xuyên suốt không gian mặt tiền ở Plaza de España. Các chi tiết kiến trúc làm điểm nhấn cho nền gạch nung của toàn công trình cũng được điểm xuyết bằng Azulejo, mang đậm dấu ấn và phong cách trang trí của thời kỳ Phục hưng.
Plaza de España là công trình kiến trúc tiêu biểu ở Seville đầu thế kỷ 20.
Phong cảnh của các tỉnh thành thể hiện trên nền Azulejo ở Plaza de España. Bổ trụ lan can vẽ “tam lam” – màu xanh với ba sắc độ đậm nhạt – trang trí ở cầu vòm.
Khám phá lịch sử Tây Ban Nha qua hình ảnh trên nền gạch Azulejo ở Plaza de España.
Hiện là lâu đài cổ nhất thế giới vẫn được hoàng gia sử dụng, Alcazár ở Seville là một kiến trúc hiếm hoi mang sự hòa trộn đa phong cách từ Moorish của Ả Rập (thế kỷ 12 – 13), Gothic, Mudéjar (thế kỷ 14 – 15), rồi Phục hưng (thế kỷ 14 – 17) và cuối cùng là Baroque (thế kỷ 17 – 19).
Bản giao hưởng Alcazár Lâu đài Alcazár hình thành vào thời cực thịnh của Seville ở thế kỷ 13, ngoài kiến trúc nền mang nhiều nét tương đồng với lâu đài Alhambra ở Granada, điểm nhấn nổi bật ở Alcazár là kiểu thức trang trí Azulejo đa dạng, hội tụ những tinh hoa trong chế tác gạch ốp tiêu biểu của Tây Ban Nha. Được dựng trên nền cung điện của người Moor thuộc triều đại Almohad đến từ Bắc Phi, qua từng đời vua kế cận, Alcazár lại được thêm vào các chi tiết mới. Nổi bật trong đó là công trình Palacio del Rey Don Pedro, còn gọi là cung điện Mudéjar do vua Pedro I xây dựng 1364. Công trình huy động thợ thủ công lành nghề nhất của người Do Thái và Moorish ở Seville, Granada và Toledo để thực hiện. Quá trình thêm mới, hoàn thiện Alcazár tiếp diễn theo chặng dài lịch sử hơn 500 năm. Nhờ vậy nét huy hoàng của Alcazár từ cung điện, vườn thượng uyển, lâu đài… đều được bảo tồn nguyên vẻ đẹp cho đến tận hôm nay.
Gạch trang trí hoa văn hình học ở vườn thượng uyển Alcazár.
Mảng tường Azulejo với phong cách Phục hưng ở lâu đài Alcazár.
Azulejo thời Phục hưng kết hợp kiến trúc vòm Gothic ở Alcazár.
Azulejo ở cung điện Mudéjar do vua Pedro I xây dựng năm 1364.
Azulejo ở giáo đường, khách sạn, các dãy hành lang công cộng, quầy bar, chợ, biển hiệu tên đường, nhà riêng, kể cả công trình đồ sộ Plaza de España… tại Seville đều chung nơi xuất xứ là khu lò gốm ở Triana – tiếp giáp bờ sông Guadalquivir – cách trung tâm phố cổ qua cây cầu Triana (Puente de Triana).
Thăm lò Azulejo ở Triana Lò sản xuất Azulejo ở ngay phía sau chợ Triana, với điểm nổi bật là các tác phẩm Azulejo kích cỡ lớn trang trí khắp mảng tường, dẫn lối vào khu vực sản xuất gốm, gạch ốp được chế tác theo lối thủ công truyền thống. Cạnh phòng trưng bày Azulejo ở Triana là khu lò nung cổ, được giữ nguyên kiến trúc cũ để người tham quan dễ dàng tìm hiểu các quy trình thực hiện Azulejo, từ cách trộn đất, làm khuôn, vẽ, nung để tạo ra một sản phẩm Azulejo hoàn thiện. Không gian này cũng dành trưng bày các tác phẩm danh tiếng có xuất xứ từ Triana, trải qua các thời Trung cổ, Phục hưng, Baroque và từ cuối thế kỷ 19 đến nay.
Sau khi tham quan khu trưng bày các lò sản xuất để tìm hiểu về Azulejo, lữ khách có thể chọn mua các sản phẩm phỏng cổ như gạch ốp tường, gốm mỹ thuật. Các sản phẩm đều chú trọng vào yếu tố thủ công, nên có mức giá khác với sản phẩm công nghiệp, ra đời hàng loạt. Một viên gạch phỏng cổ hoa văn thời kỳ đầu Azulejo với kích cỡ (20 x 20cm) có mức giá tương đương hơn 400 ngàn đồng. Chiếc đĩa đường kính 30cm vẽ tích cặp nhân vật lưỡng hoá Don Quixote và Sancho Panza của văn hào Miguel de Cervantes được bán với mức giá khoảng 8 triệu đồng, cũng là dòng sản phẩm được ưa chuộng. Ngoài các điểm đến thú vị như lâu đài Alcazár, Plaza de España, khu lò sản xuất Azulejo, Seville còn sở hữu rất nhiều mảng trang trí Azulejo khác để lữ khách thỏa sức chiêm ngưỡng và khám phá trong những ngày rong ruổi nơi miền Andalusia.
Các mảng trang trí Azulejo.
Hoa văn ảnh hưởng thời kỳ Phục hưng trên Azulejo ở Triana.
Lò gốm cổ Ceramica Santa Ana hình thành từ 1870 ở Triana.
Khu lò gốm cổ ở Triana – cái nôi sản xuất Azulejo vùng Andalusia.
Thực hiện : Nguyễn Đình
