Vì sao vẻ đẹp phi giới tính Frida Kahlo trở thành thương hiệu toàn cầu?

Frida Kahlo nữ hoạ sĩ tài hoa Mexico nổi tiếng, mang ngoại hình khác biệt lông mày nối liền và hàng ria mép sống cuộc đời đầy đau thương. Có lẽ lúc sinh thời bà không hình dung được có ngày hình ảnh của mình được xem là biểu tượng cá nhân đắt giá bậc nhất toàn cầu.

María Luisa Parra-Velasco, giáo sư dạy tiếng Tây Ban Nha tại Harvard đã giao cho sinh viên bài tập của khóa học trực tuyến mở rộng mà Harvard mở ra năm ngoái với chủ đề “Frida Kahlo của Mexico”. Sinh viên chia sẻ những khám phá của mình trên một cổng thông tin từ các quốc gia ở xa như Nam Phi và Brazil. Các sản phẩm từ sơn móng tay, ảnh chụp các quán cà phê, nhà hàng, tranh tường đường phố đến những bánh xà phòng, áp phích và nhiều mặt hàng linh tinh khác đều được trưng bày tại các địa điểm nổi tiếng thế giới của người Mexico với hình ảnh Frida Kahlo – một người phụ nữ có mái tóc được bện vào  vương miện trên đầu, trang trí bằng những bông hoa đầy màu sắc, cặp lông mày nối liền đầy tự hào và một ánh nhìn thách đố. Đến hiện tại, cái tên trìu mến “Fridamania” phổ biến hơn trong vài thập kỷ. Hình ảnh người đàn bà kì lạ này xuất hiện với tần xuất đặc biệt vào 2017 với các hình thức và phương tiện ngày càng đa dạng.

Kỷ niệm sinh nhật lần thứ 110 của Kahlo, một đám đông tạo hình vẻ ngoài giống Frida và tập trung tại bảo tàng Nghệ thuật Dallas để cố gắng ghi kỷ lục Guinness thế giới. Ước tính khoảng 1.100 người (hồ sơ hiện đang chờ phê duyệt). Hình ảnh Frida tràn ngập ở khắp mọi nơi: từ emoji Frida trên điện thoại, đến đĩa ăn tại một nhà hàng hay có hẳn bảo tàng Frida Kahlo. Thủ tướng Anh – Theresa May đã đeo chiếc vòng tay trang trí Kahlo trong bài diễn văn của Đảng Bảo thủ năm ngoái.

Frida, 1938 tại Bentley Gallery.                                                     Ảnh: @kiaralouise19, Instagram.                                              Photographer: Nickolas Muray

Kahlo đã trở thành một biểu tượng toàn cần về sự chống chọi lại nghịch cảnh và áp bức gia trưởng. Frida là một biểu tượng nữ quyền, một hình tượng tôn giáo cộng đồng kì lạ. Bà kết nối với những người dân bản địa ở khu vực Trung Mỹ  thông qua thông điệp chính trị và cách phục trang của mình. Tất cả những yếu tố này đã góp phần làm bà trở nên nổi tiếng. 

Kahlo luôn muốn được nhìn nhận. Nhiều lần bà tự họa bản thân với gương mặt như một vị thánh hay một vị tử đạo. The Broken Column (1944), hình ảnh bà như bị treo lơ lửng trên trong một khung cảnh mở, cơ thể bị gãy và nhiều đinh ghim, ám chỉ nhiều phẫu thuật mà bà đã trải qua sau một tai nạn thời thơ ấu. Trang phục thu nhập từ các dân tộc bản địa khác nhau không chỉ độc đáo mà tạo ra một tuyên bố về chính trị. (Cha Frida là người nhập cư Đức gốc Do Thái và mẹ là người Mexico).

Còn đối với những người khác, sự chuyển đổi của Kahlo thành một thương hiệu toàn cầu thu được lợi nhuận. Adriana Zavala, một học giả về nghệ thuật Mỹ Latinh tại Đại học Tufts và là người quản lý triển lãm Kahlo năm 2015 tại Vườn Bách thảo New York cho thấy sự phổ biến của các vật dụng từ Kahlo đã góp phần giảm thấp trong sự hiểu biết của nghệ sĩ Mexico cho lịch sử Mỹ thuật trong một thập kỷ. Theresa May là một ví dụ rất thú vị. Trong hình ảnh của Kahlo một chính trị gia có Đảng ủng hộ kinh doanh và một nhà nước phúc lợi bị thu hẹp “Làm thế nào nhận thức phổ biến của Kahlo là quá xa với người cô ấy là một nhà chính trị, một thành viên của thế hệ tiên phong.”

Giáo phái Frida Kahlo và việc sử dụng rộng rãi thương hiệu hình ảnh của cô như một thói quen được thực hiện trên một cuộc sống của họ.

Ảnh: @pazmorada, Instagram.                                                      Ảnh: @1964threads, via Instagram.

Tất nhiên, không có cách nào để biết chắc chắn liệu di vật của Kahlo có bị bán bởi các công ty triển khai hình ảnh của cô hay liệu sơn móng tay Kahlo là cửa ngõ đánh thức chính trị? Parra-Velasco giải thích về ảnh hưởng lâu dài của hàng hoá Kahlo trong khóa học trực tuyến của cô.  Mọi người mua những món đồ có hình ảnh của Frida như một cách mua giúp thứ gì đó cho Frida vì sự yêu mến dành cho bà, nhưng không chắc điều đó có hiệu quả hay không. Dù ý kiến của ai đi chăng nữa, rõ ràng sự tôn thờ Frida Kahlo và việc sử dụng thương hiệu hình ảnh cô rộng rãi hoàn toàn tách rời khỏi tầm vóc cá nhân.

Sự phát triển của Fridamania có thể được thấy rõ trong vài khoảnh khắc trong cuộc triển lãm tác phẩm Kahlo vào 1982 được thể hiện cùng với tác phẩm của Tina Modotti tại Whitechapel Gallery ở London, tác phẩm của Tate Modern (2005). Madonna mang về một số bức tranh Kahlo và thường xuyên bảo vệ Nghệ sĩ như một anh hùng.

Cuốn tiểu sử Kahlo xuất bản 1983 của tác giả Hayden Herrera thành công vang dội, sau được sản xuất phim Hollywood năm 2002 với sự tham gia của nữ diễn viên Salma Hayek. Cuốn sách đã được dịch ra 25 ngôn ngữ, bao gồm tiếng Ả Rập, Trung Quốc, tiếng Do Thái, và tiếng Lithuania. Cô đã viết một bài báo trong chương trình Artforum về nghệ sĩ người Mexico này khi làm luận văn tiến sĩ của mình. Điều đó đã thúc đẩy lời mời từ biên tập viên của Harper & Row để mở rộng nghiên cứu của cô về tiểu sử. Rất ít người đã nghe nói đến Frida Kahlo vào thời điểm đó.

Frida người có ánh mắt tinh nhuệ được yêu thích và biết đến từ sự tàn nhẫn và những trò đùa của số phận. Cuốn sách là câu chuyện ấm áp và màu sắc về chân dung nghệ sĩ tài năng Kahlo và sự phát triển nghệ thuật của bà. Tình yêu của cuộc sống khi đối mặt với đau đớn là tâm lý được hình thành phần lớn do tai nạn suýt làm bà tử vong vào năm 1925. Va chạm với một chiếc xe đẩy hàng khiến chiếc xe bus mất đà đâm sầm vào đường tàu gây ra một vụ tai nạn kinh hoàng, một loạt các ca phẫu thuật diễn ra. Cuối cùng cô kết hôn với danh hoạ nổi tiếng Diego Rivera (một chuyên gia ngoại tình). Cuốn sách được phát hình với số lượng rất ít. Tác giả hy vọng nó sẽ có được đọc giả trong giới nữ quyền và nghệ sĩ, nhưng hiệu ứng mà nó mang lại không ngờ tác động thần thoại trên thế giới.

Frida with Magenta Rebozo, 1939.                                                Frida Kahlo in Blue Blouse, 1939                                      Photographer: Nickolas Muray tại Bentley Gallery

Nhưng câu chuyện của Kahlo được phổ biến rộng rãi là một trong những đau khổ thể xác, đam mê, và rối loạn tình cảm. Trong cuốn sách của Herrera, nghệ thuật được dệt liên tục lên bức tranh cho thấy sự cộng sinh giữa những bức tranh của cô và các sự kiện trong cuộc đời. Giống như bộ phim ngẫu hứng, nơi những cảnh hành động trực tiếp thường xuyên biến thành hình ảnh của những bức tranh của cô và ngược lại.

Mối quan hệ lỏng lẻo này là một trong những điều mà Kahlo sẽ chứng thực, chủ đề chính trong tác phẩm của Frida là chính bà, tình yêu và nỗi đau đối với Diego Rivera. Sự nhấn mạnh vào các yếu tố trong tiểu sử của bà và tính cách nghệ sĩ đã làm bà tỉnh thức. Nhưng một số học giả cho rằng những gì đã trở thành câu chuyện quen thuộc về Kahlo đặc quyền của bà và mối quan hệ lãng mạn qua chính trị, đổi mới nghệ thuật và Mexico. Một khiếu nại mà đôi khi được san lấp trong cuốn tiểu sử của Herrera. Parra-Velasco nói: “Đó là một cuốn sách tuyệt vời. Nhưng nó cũng nhận được một số lời chỉ trích về tác giả trình bày quan điểm riêng của cô về Frida”, nhấn mạnh vào những cuộc đấu tranh vật lý mà bà đã trải qua, tình yêu, niềm đam mê và cả Rivera. Zavala cũng tin rằng cuốn sách cuối cùng đã làm nên lịch sử trí thức của Kahlo cho câu chuyện cá nhân của bà, và làm lu mờ những cách giải thích khác về tác phẩm, bao gồm những tác phẩm do các nghệ sỹ Chicano đưa ra, những người đóng vai trò trong việc khám phá lại tác phẩm của nghệ sĩ Mexico trong những năm 1970.

Self-portrait with necklace, 1933                                                               Autorretrato con chango y loro, … tại MALBA     tại Art Gallery of New South Wales.                                                                                                                                                                   Hoạ sĩ: Frida Kahlo

“Tôi rất tôn trọng Hayden Herrera, và có rất nhiều lịch sử nghệ thuật trong cuốn sách đó và trong tác phẩm tiếp theo của Herrera,” Zavala nói. “Nhưng với tư cách là một người Mexico sống ở Hoa Kỳ và một nhà sử học nghệ thuật, quan điểm của tôi là nó quyết định quá mức một cách giải thích về Kahlo theo xu hướng chủ đạo, bình quyền và trắng trợn, làm giảm cách mà tác phẩm của Frida được miêu tả trong tính đặc thù của lịch sử Mexico và chính trị. Bạn hiểu rõ hơn về những gì đang diễn ra ở Mexico về mặt chính trị và xã hội, nhưng sự hiểu biết này là thứ yếu đối với việc mô tả bệnh lý của Kahlo.”

Cho dù bản tường thuật hiện tại xung quanh Kahlo có mang lại bức tranh toàn cảnh về cuộc đời và công việc đó là một cái gì đó mang tính thương hiệu cao đến mức người bảo thủ chính trị như May, lãnh đạo một đảng được coi là khó khăn về nhập cư và một nhà vô địch về chủ nghĩa tư bản thị trường tự do bằng cách nào đó có thể thấy mình trong một Cộng sản đã bảo vệ những người bị xã hội gạt ra bên lề.

Ảnh: @wglosangeles, Instagram.                                                  Ảnh: @mr.pinnot, Instagram.

Kahlo không phải là thương hiệu duy nhất thành công ( khó có thể tưởng tượng nghệ sĩ nào khác trong lịch sử đã trở thành đối tượng thương mại nhiều như Kahlo). Năm 2001, khuôn mặt của Kahlo xuất hiện trên tem bưu chính của Mỹ, khiến cho một người vừa là nghệ sĩ Mexico vừa là một người Cộng sản bị biến thành một đồ tạo tác của người Mỹ? Ngày nay, khuôn mặt của cô xuất hiện trên thẻ tín dụng, đồ vật có ý nghĩa và hoạt động trên thế giới hoàn toàn bị loại bỏ khỏi bất kỳ sự giải thích nào về cuộc đời và công việc của Kahlo. (Hình ảnh Kahlo tìm thấy trong ván trượt Andy Warhol, bán với giá khiêm tốn 18.000 đô. Warhol chủ sở hữu có thể không bao giờ đặt chân lên ván trượt, mặc dù ông đã từng làm một bộ phim năm 1960 gọi là San Diego Surf).

Kahlo đã đăng ký thương hiệu với Văn phòng Sáng chế và Thương hiệu Hoa Kỳ vào 2007. Việc sử dụng hình ảnh của bà như một hình thức mà bất cứ ai sao chép trái phép trên toàn thế giới đã gây ra sự khó chịu cho một số thành viên trong gia đình qua nhiều năm. Và gần đây nhất là một cuộc chống đối được báo cáo về các thành viên trong gia đình bị từ chối thông tin về giấy phép sản phẩm mà công ty đã tìm kiếm.

Công ty được thành lập bởi cháu gái ruột của Kahlo-Isolda Pinedo Kahlo, cùng với doanh nhân Carlos Dorado. Nó đã được cấp giấy phép sử dụng hình ảnh và tên của thương nhân cho các hàng hóa thương mại, bao gồm bảo tàng mới Kahlo gần Cancun và hai nhà hàng mang nhãn hiệu Kahlo ở Mexico cũng như các loại sơn móng tay, rượu tequila, thẻ tín dụng, máy pha cà phê điện và bộ lọc cà phê, và nhiều đồ vật khác. Tập đoàn này khác với Diego Rivera & Frida Kahlo Museums Trust, thuộc sở hữu của Ngân hàng Mexico và được giám sát bởi Carlos Phillips Olmedo, Giám đốc Bảo tàng Dolores Olmedo ở thành phố Mexico dưới sự bảo trợ của Kahlo và Rivera lâu năm cư trú, Casa Azul được quản lý.

Ảnh: @fridakahlotequilaofficial, Instagram.                           Ảnh: @rogerioalves_70, via Instagram.

Kahlo không có con. Sau tai nạn xe buýt của khung xương chậu bị phá vỡ khiến bà vô sinh. Người cháu gái đã sử dụng quyền thừa kế để tạo ra thương hiệu “Frida Kahlo”. Thương hiệu hiện đang quản lý bởi Beatriz Alvarado, người không thuộc dòng họ Kahlo, nhưng đã tiếp quản Isolda sau cái chết của bà trong năm 2007.

Theo Alvarado, tổ chức này chỉ đơn giản là tiếp tục những gì mà cô coi là hoạt động tự quảng cáo của nghệ sĩ. Alvarado chia sẻ Kahlo đã tự bán mình, mặc quần áo theo cách để thu hút sự chú ý của chính bản thân mình. “Chúng tôi chỉ làm những gì Kahlo đã làm. Mọi người thực sự xác định với thái độ và kinh nghiệm của bà như một con người. Bà đã trải qua một thời gian thực sự khó khăn. Bà đã thể hiện mình theo một cách mà không có phụ nữ nào khác đã làm như vậy.” Các nỗ lực của tập đoàn để bán tên và hình ảnh của Kahlo gần đây đã dẫn nó tới Snapchat, tạo ra bộ lọc Kahlo trên nền tảng này hồi tháng 3, một công cụ mà Alvarado cho là phơi bày một thế hệ trẻ cho nghệ sĩ.

Sự thúc đẩy của Alvarado trong việc truyền bá thông điệp Kahlo qua các kênh thương mại, đem lại một lợi nhuận lành mạnh có nghĩa là cô hiếm khi vẽ ra được dòng sản phẩm mà công ty chuẩn bị đặt khuôn mặt và tên của nghệ sĩ. Cách tiếp cận bừa bãi này để triển khai Kahlo, thương hiệu có thể không thích hợp cuối cùng làm hư hỏng giá trị của tác phẩm. Theo Anna Raginskaya thuộc Tập đoàn Blue Rider của Morgan Stanley, chuyên tư vấn cho các nghệ sĩ, bất động sản, và nền tảng về các vấn đề tài chính cho rằng một sản phẩm không tốt có thể thay đổi nhận thức của công chúng về thực tiễn của nghệ sĩ nói chung và có thể dẫn đến việc các nhà sưu tập và các tổ chức.

Ảnh: @melekbirgul, Instagram.                                                     Ảnh: @whatsajasmine, Instagram.

“Nhận thức phổ biến về Kahlo rất tách biệt với bản chất con người cô ấy – một người chính trị, một thành viên của nền tiên phong.”

Được đánh giá theo tiêu chí này, một phần của sản phẩm Kahlo dễ đạt tiêu chuẩn “xấu”. Triển lãm Zavala đã giới thiệu công trình của Kahlo tại Vườn Bách thảo New York, đặc biệt về sự quan tâm của cô tới các nhà máy đã thu hút hơn nửa triệu người vào năm 2015. Năm tới, Bảo tàng Victoria and Albert của London sẽ tổ chức một cuộc triển lãm quần áo của Kahlo, chắc chắn sẽ thu hút đám đông. Tuy nhiên, tác động trên thị trường của cô khó xác định hơn, bởi vì Kahlo chỉ sản xuất được khoảng 200 tác phẩm trong cuộc đời và phần lớn vẫn tồn tại trong các bộ sưu tập bảo tàng và ở Mexico, nơi mà họ không thể được bán do pháp luật di sản văn hoá nghiêm ngặt (Một số tác phẩm của cô thậm chí còn được tuyên bố là “di sản nghệ thuật” của UNESCO). Ngay cả khi hình ảnh của Kahlo tự phát triển nhanh chóng trên các đồ trang sức và trong trí tưởng tượng phổ biến, hình ảnh các tác phẩm nghệ thuật của cô tương đối khó khăn do luật bản quyền được thực thi bởi chính phủ Mexico.

Các học giả phải trả tiền để sao chép các bức tranh Kahlo trong tác phẩm của họ, những khoản lệ phí này không được miễn. Đó là chủ nghĩa tư bản toàn cầu, những người có được hình ảnh của một ai đó, và ai có thể sở hữu tác phẩm nghệ thuật của ai đó. Chúng ta sẽ không bao giờ biết rằng liệu Kahlo có muốn bản thân giống nhau ở khắp nơi, và vì vậy đã từ bỏ công việc. Khái niệm về “đạo đức” hay “quyền đạo đức”, cho phép các nghệ sỹ có tiếng nói trong các quyết định ảnh hưởng đến cách họ nhận thức được nhưng Kahlo không để lại lời chỉ dẫn như vậy. Trong khi tạo ra các bài đọc hời hợt về cuộc đời và công việc của mình, sự bùng nổ thương mại của hàng hoá Kahlo cho thấy một sự quan tâm mà các học giả cho biết cũng góp phần thúc đẩy sự quan tâm thực sự đến nghệ thuật của cô. Mâu thuẫn lớn nhất có thể là vai trò của một vị đại sứ sau khi chết ở Mexico, đặc biệt tại thời điểm căng thẳng giữa đất nước và người hàng xóm phía Bắc của Kahlo.

Self-Portrait on the Border Line Between Mexico and                          Arbol de la Esperanza (Tree of Hope)      the United States, 1932                                                                                              1946 tại MCA Chicago.                             
 Hoạ sĩ : Frida Kahlo.

Parra-Velasco đang cố gắng thực hiện sứ mệnh lớp học Harvard: mở rộng tường thuật về Mexico. Đó là lý do tại sao khóa học được gọi là Mexico của Frida Kahlo. Bởi vì cô muốn bao gồm bối cảnh lịch sử về nơi mình lớn lên và làm cho nghệ thuật. “Bạn không thể thực sự hiểu nghệ thuật của mình nếu không hiểu Mexico sau cách mạng ở đầu thế kỷ 20″.

Trong sự bùng nổ trên toàn thế giới về sự quan tâm đến Kahlo là một cơ hội để xem xét lại các tự truyện xung quanh công việc và cuộc sống của bà. Cho đến nay thu hút ít sự chú ý hơn cùng với những điều đã gây cảm hứng cho người hâm mộ trên toàn cầu. Trong số đó có những cam kết về chính trị vốn đã đến cuối cuộc đời bà đã tham gia một cuộc phản đối chống lại Hoa Kỳ lật đổ Tổng thống được bầu cử dân chủ ở Guatemala vào những ngày trước khi bà qua đời, trước có chân bà bị cắt bỏ. Sự đối xử triệt để với cơ thể phụ nữ vào lúc này và nền tảng của nó trong các truyền thống nghệ thuật của đất nước, được nhìn thấy trong các hiện vật cai trị và tiền Columbian mà bà yêu mến thu thập và thông báo cảnh quan của trí tưởng tượng của mình.

 

Thực hiện : Hà Ly – Theo Artsy – Ảnh : Sưu tầm